Η «μάχη» των υδάτων

H νέα Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα της Ε.Ε. με ορίζοντα το 2030 «μιλάει» για την αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ευρωπαϊκών ποταμών προκειμένου να ανακτήσουν την ταυτότητά τους ως ποταμοί ελεύθερης ροής. Ο «πυρήνας» της στρατηγικής αυτής είναι η περίφημη ευρωπαϊκή οδηγία (2000/60ΕΚ) για την καλή ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υδάτων της Ευρώπης. 

Υπάρχει ένα ποτάμι όμως το οποίο έχει ήδη μια καλή οικολογική κατάσταση, και το οποίο δεν χρειάζεται «αποκατάσταση». Ο διακρατικός Αώος των 260 χλμ., από τα οποία τα 70 χλμ. βρίσκονται εντός Ηπείρου, είναι ένα ποτάμι το οποίο ρέει ελεύθερα, ένα ποτάμι στο οποίο δεν υπάρχουν φράγματα αυτή τη στιγμή (με εξαίρεση τo υδροηλεκτρικό έργο των πηγών Αώου, μέσω του οποίου εκτρέπεται ποσότητα νερού στον Άραχθο, με αποτέλεσμα την ήδη σημαντική μείωση της υδατοπαροχής του ποταμού Αώου). Ωστόσο, σχέδια φραγματοποίησης υφίστανται…

Τα τελευταία χρόνια, βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη εκστρατεία «Σώστε την μπλε καρδιά της Ευρώπης», με τη συμμετοχή αλβανικών, ελληνικών και διεθνών περιβαλλοντικών οργανώσεων αλλά και μελών της επιστημονικής κοινότητας – από την Ελλάδα συμμετέχουν οι οργανώσεις «Πίνδος Περιβαλλοντική» και «MedINA». Σκοπός της εκστρατείας είναι η δημιουργία ενός διακρατικού εθνικού πάρκου, «ελεύθερου» από φράγματα για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ως ενός hotspot βιοποικιλότητας.

Στην Αλβανία, ο αγώνας κατά των φραγμάτων ήταν και είναι ιδιαίτερα μαχητικός λόγω του σχεδιασμού κατασκευής οκτώ φραγμάτων επί του Αώου-Vjosa ποταμού. Δύο από αυτά (μαζί με τους αντίστοιχους ταμιευτήρες) προωθούνται (ή προωθούνται) δυναμικά από την αλβανική κυβέρνηση: ένα στο Κάλιβατς, βόρεια του Τεπελενίου, και ένα στο Πότσεμ, κοντά στον Αυλώνα.

Για την αποτροπή της κατασκευής του φράγματος στο Πότσεμ από εταιρία τουρκικών συμφερόντων, περιβαλλοντικές οργανώσεις και πολίτες έδωσαν μεγάλη μάχη πετυχαίνοντας και μια πρώτη δικαίωση από τα αλβανικά δικαστήρια. Πριν από λίγες ημέρες, ο πρωθυπουργός της χώρας Έντι Ράμα ανακοίνωσε ότι ακυρώνεται το σχέδιο φραγματοποίησης του Vjosa στο Κάλιβατς… 

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΝΕΡΟΥ

Στην Ελλάδα, από δεκαετίες το μεγάλο σχέδιο που υπήρχε, αφορούσε τη μερική εκτροπή του Αώου, την «αξιοποίηση υδατικού δυναμικού Πίνδου με πολλαπλή και πολυδύναμη χρήση νερού και υδροηλεκτρική εκμετάλλευση», όπως είναι ο τελευταίος επίσημος τίτλος του (με τη «ΔΕΗ Ανανεώσιμες» και την «ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή» να είχαν καταθέσει μια προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίμηση το 2009 στο τότε υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ). Το σχέδιο αυτό δηλώνει «παρών» εδώ και δεκαετίες, με την «πατρότητά» του να πιστώνεται στον πρώην βουλευτή Ιωαννίνων Λευτέρη Καλογιάννη.

Υπέρμαχος του σχεδίου αυτού, είναι και ο γιος του, ο βουλευτής Σταύρος Καλογιάννης, ο οποίος το επαναφέρει στο προσκήνιο. Στην προ ημερών συνέντευξη Τύπου, παρέπεμψε στο εγκεκριμένο σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών του υδατικού διαμερίσματος Ηπείρου στο οποίο, όπως είπε, περιλαμβάνεται η μεταφορά νερού από τη λεκάνη απορροής του Αώου – είτε από τον Αώο είτε από τον Αμάραντο. Βέβαια, τα περί μεταφοράς νερού από τον Αώο, στην περιοχή της Βάλια Κάλντα, προορίζονταν για τον εμπλουτισμό της λίμνης Παμβώτιδας (συν την παραγωγή ενέργειας με τη δημιουργία τριών υδροηλεκτρικών έργων).

Αυτή τη φορά, το βασικό επιχείρημα για την επικαλούμενη ανάγκη μεταφοράς νερού δεν είναι τόσο ο εμπλουτισμός της λίμνης Παμβώτιδας όσο η κάλυψη των αναγκών του λεκανοπεδίου σε ύδρευση. Ο κ. Καλογιάννης υπεραμύνθηκε δε της πρότασης, λέγοντας ότι η σχετική προσφυγή περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά του σχεδίου διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ)«κατέπεσε πανηγυρικά». Η μη αποδοχή της προσφυγής των οργανώσεων από το ΣτΕ, δεν σημαίνει βέβαια αποδοχή του «πολυδύναμου έργου του Αώου». 

Το πρώτο σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών για την Ήπειρο, θεσμοθετήθηκε το 2013. Είχε προηγηθεί μια έντονη διαβούλευση, με οργανώσεις, φορείς και πολίτες να διαφωνούν με τη συμπερίληψη του επίμαχου έργου της εκτροπής του Αώου στο κεφάλαιο των συμπληρωματικών μέτρων (στο πλαίσιο του εμπλουτισμού της Παμβώτιδας με νερά για τη βελτίωση της οικολογικής της κατάστασης). Λόγω των αντιδράσεων, το έργο από «μέτρο» έγινε «προγραμματιζόμενο» έργο και υπό την έννοια της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας χωρίς να αξιολογηθούν οι ενδεχόμενες πρόσθετες χρήσεις του έργου.

Το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων (WWF Ελλάς, Καλλιστώ κ.ά.) το 2017 με το σκεπτικό ότι αυτή δεν αφορά ένα δεσμευτικό μέτρο αλλά ένα προγραμματιζόμενο έργο, η συμβατότητα του οποίου με το σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών δεν μπορεί να εξεταστεί από τη στιγμή που δεν είναι επακριβώς γνωστές όλες οι επιπτώσεις των προτεινόμενων χρήσεων.

«Σε κάθε περίπτωση, πάντως, κατά τη διαδικασία περιβαλλοντικής αδειοδότησης θα εκτιμηθεί η εν γένει συμβατότητα του επίμαχου έργου προς το Σχέδιο Διαχείρισης που θα είναι σε ισχύ […] Αποτελεί ένα ανεξάρτητο από το Σχέδιο Διαχείρισης και αυτοτελές έργο που θα εξεταστεί ως προς τις εν γένει περιβαλλοντικές του επιπτώσεις κατά το στάδιο της μελλοντικής του αδειοδότησης» αναφέρει στην απόφασή του το ΣτΕ.

Το ΣτΕ υπενθυμίζει όμως και κάτι σημαντικό: Σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60 η διαχείριση των υδάτων πρέπει να γίνεται σε επίπεδο περιοχής λεκανών απορροής ποταμών. Κατ’ εξαίρεση, κάτι τέτοιο μπορεί να μην ακολουθηθεί, αν αποδειχθεί ότι έχουν εξαντληθεί όλες οι εναλλακτικές λύσεις που αφορούν τις περιπτώσεις της ύδρευσης και της άρδευσης. Σημειωτέον ότι ο Αώος ανήκει στη λεκάνη απορροής του Αώου και η λίμνη Παμβώτιδα, και το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων γενικότερα, στη λεκάνη απορροής του Καλαμά.

Το 2018, ακολούθησε η πρώτη αναθεώρηση του εγκεκριμένου σχεδίου διαχείρισης λεκανών απορροής, στην οποία δεν περιλαμβάνονται πια διάφορα προγραμματιζόμενα έργα, όπως αυτό στον Αώο. Κι αυτό επειδή άλλαξε η μεθοδολογία εκπόνησης των σχεδίων, χωρίς να αποκλείεται όμως η εκ των υστέρων προσθήκη του έργου.

Η ΥΔΡΕΥΣΗ

Μέσα στο καλοκαίρι, ο κ. Καλογιάννης, βουλευτής της ΝΔ, ασχολήθηκε ιδιαίτερα με τα προβλήματα υδροδότησης του λεκανοπεδίου, όπως στη Μανωλιάσσα, στην Αμπελειά και στην Κόνιτσα, συνδέοντας την επίλυσή τους με το σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών του 2013, και κατ’ επέκταση με τη μεταφορά νερού.

Ως μέλος της υποεπιτροπής υδατικών πόρων της Βουλής ζήτησε και με επιστολή του από την πρόεδρο της εν λόγω επιτροπής να γίνει συγκεκριμένη συζήτηση για τα προβλήματα ύδρευσης στο λεκανοπέδιο, αλλά και για την αναβάθμιση του οικοσυστήματος της Παμβώτιδας («θέματα άμεσα συνδεδεμένα», όπως έχει αναφέρει).

Σε προηγούμενη συζήτηση της υποεπιτροπής υδάτων, έγινε πάντως γνωστό ένα ενδιαφέρον στοιχείο: Το υπουργείο Περιβάλλοντος προωθεί τη δεύτερη αναθεώρηση των σχεδίων διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών, που αναμένεται να ξεκινήσει το 2021. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η αναθεώρηση των σχεδίων γίνεται κάθε έξι χρόνια. Τα προηγούμενα δύο σχέδια έγιναν εκτός χρονοδιαγράμματος που είχε θέσει η Ε.Ε., με την τωρινή ηγεσία του υπουργείου να επιδιώκει το σωστό τάιμινγκ των σχεδίων διαχείρισης.

Σε τοπικό επίπεδο, πέραν του κ. Καλογιάννη, υπάρχουν κι άλλα πολιτικά πρόσωπα που επαναφέρουν, με διαφορετική ένταση και σε διαφορετικό πλαίσιο, το ζήτημα της μεταφοράς νερού από τον Αώο. Ο επικεφαλής της παράταξης «Ορίζοντες Ηπείρου» Σπύρος Ριζόπουλος, πριν από τρεις ημέρες, έκανε λόγο για μια «μελέτη κίνησης του νερού η οποία θα ξεκινούσε από τον Αώο και θα κατέληγε στη Σαγιάδα» με την κοινή λογική, όπως είπε, ότι «νερό που ρέει, ουσιαστικά ακινητοποιείται και βρωμάει»! Ο αντιδήμαρχος Ιωαννίνων Γιώργος Αρλέτος επίσης, από την πλευρά του, άρχισε κι αυτός να… ψιθυρίζει τα περί μεταφοράς νερού από τον Αώο για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υδροδότησης του λεκανοπεδίου.

Η όλη συζήτηση για τη μεταφορά νερού από άλλη λεκάνη απορροής φαίνεται ότι ανοίγει πολύ εύκολα με την επίκληση του προβλήματος υδροδότησης περιοχών, από τη στιγμή που το υδατικό σύστημα Μιτσικελίου-Βελλά εμφανίζεται ικανό να καλύψει και τις ανάγκες δύο μεγάλων εταιριών εμφιάλωσης πόσιμου νερού.

Το εγκεκριμένο σχέδιο διαχείρισης λεκανών απορροής ποταμών του υδατικού διαμερίσματος της Ηπείρου για την ποσοτική και ποιοτική κατάσταση των υδάτων προτείνει, πάντως, αρκετά συγκεκριμένα μέτρα, μερικά από τα οποία δεν είναι… δημοφιλή: από ζώνες προστασίας των καταβοθρών, δημιουργία υγροτοπικών εκτάσεων γύρω από τις επιφανειακές πηγές τροφοδοσίας της Παμβώτιδας και αποκατάσταση επικοινωνίας πηγών Σαντινίκου και Αμφιθέας με τη λίμνη μέχρι εκσυγχρονισμό της λειτουργίας των δικτύων ύδρευσης και μείωση των διαρροών (παρεμπιπτόντως, η ΔΕΥΑΙ ακόμα δεν έχει προχωρήσει το έργο της μείωσης των διαρροών, με χρηματοδότηση 1,9 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ) και αξιοποίηση έργων αποθήκευσης επιφανειακού νερού ακόμα και για την κάλυψη της ζήτησης σε υδρευτικές ανάγκες συνοδεία των απαραίτητων έργων επεξεργασίας του νερού…

* Κεντρική φωτό: Διαμαρτυρία κατά των φραγμάτων στον Αώο τον Σεπτέμβριο του 2018 στο γεφύρι της Κόνιτσας