Η μάχη της «εθνικοφροσύνης»

Το ρετρό του «Τύπου Ιωαννίνων» μία φορά τον μήνα είναι αφιερωμένο στην ιστορία των αυτοδιοικητικών εκλογών.

Η δεκαετία του ’50 βρήκε τη χώρα να προσπαθεί να συνέλθει από τις συνέπειες του εμφύλιου πολέμου. Το πολιτικό σκηνικό «βασανιζόταν» από ασταθείς κυβερνήσεις και από τη δημιουργία νέων κομματικών μηχανισμών, με το ΕΑΜ και το ΚΚΕ να παραμένουν εκτός νόμου και με τον χώρο του Κέντρου να έχει τις αντιπαλότητές του. Τρεις ήταν οι βασικοί κεντρώοι κομματικοί φορείς: το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου, το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα (Δ.Σ.Κ.) του Γ. Παπανδρέου και η Ε.Π.Ε.Κ. του Νικολάου Πλαστήρα.

Η Ε.Π.Ε.Κ. είχε αναφορά στον χώρο της κεντροαριστεράς με τον αρχηγό της να είναι υπέρμαχος μιας πολιτικής επιείκειας προς τους ηττημένους του εμφυλίου και της εκτεταμένης ειρήνευσης. Ακριβώς αυτή η διάσπαση των κεντρώων δυνάμεων δεν συνέβαλε στη δημιουργία μιας αυτοδύναμης κυβέρνησης. Τον δεξιό χώρο αντιπροσώπευε το Λαϊκό Κόμμα του Κωνσταντίνου Τσαλδάρη που μαζί με το Κόμμα Φιλελευθέρων αποτελούσαν τα δύο παραδοσιακά προπολεμικά κόμματα, ενώ η Αριστερά παρουσιάστηκε στις βουλευτικές εκλογές της 5 ης Μαρτίου του 1950, με τη Δημοκρατική Παράταξη, ένα σχήμα που υποστηρίχτηκε από το ΚΚΕ.

Οι δημοτικές εκλογές έγιναν επί κυβέρνησης Σοφοκλή Βενιζέλου –μιας κυβέρνησης στην οποία συμμετείχε τότε και το Δ.Σ.Κ. του Παπανδρέου και που άντεχε χάρη στην κοινοβουλευτική στήριξη της Ε.Π.Ε.Κ. Η στήριξη εκ μέρους της Ε.Π.Ε.Κ. του Πλαστήρα είχε δοθεί με την προϋπόθεση της δέσμευσης του πρωθυπουργού ότι θα διεξάγει δημοτικές εκλογές και στη συνέχεια βουλευτικές εκλογές.

Στις 15 Απριλίου του 1951, λοιπόν, έγιναν οι πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές μετά τη δικτατορία του Μεταξά, την Κατοχή και τον εμφύλιο πόλεμο.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Τα Γιάννενα του ’51, ήταν μια πόλη διαλυμένη εξαιτίας του εμφύλιου πολέμου, με μεγάλες δυσχέρειες και με πολλές πληγές. Ήταν και μια πόλη η οποία είχε χάσει σχεδόν ολόκληρη την εβραϊκή κοινότητα. Το πρωινό της 25ης Μαρτίου του 1944, είχε ξεκινήσει να γράφεται ο επίλογος της μακραίωνης παρουσίας της κοινότητας αυτής στα Γιάννενα. Πάνω από 1850 Γιαννιωτοεβραίοι, πήραν τον δρόμο για τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης, με πολύ λίγους από αυτούς να επιστρέφουν.

Οι δημοτικές εκλογές άρχισαν να απασχολούν τον Τύπο της εποχής μόλις δύο εβδομάδες πριν τη διεξαγωγή τους.

Τους πρώτους μήνες της χρονιάς εκείνης, την πόλη απασχολούσαν η απογραφή πληθυσμού της 7ης Απριλίου, ο πόλεμος στην Κορέα, η έλλειψη αλεύρων που ανάγκασε τον γενικό διοικητή της Ηπείρου να εφαρμόσει το προσωρινό μέτρο της πώλησης άρτου με δελτίο και η «δίκη των 20».

Είκοσι πολίτες είχαν κατηγορηθεί ότι επιδίωξαν τη «βίαιη ανατροπή του πολιτεύματος». Τέσσερις από αυτούς καταδικάστηκαν. Μεταξύ αυτών ο γιατρός Γιώργος Μελανίδης και ο δικηγόρος Σπύρος Κατσαδήμας. Και οι δύο έμελλε να γίνουν αργότερα δήμαρχοι της πόλης των Ιωαννίνων.

Την ψήφο των Γιαννιωτών στις δημοτικές εκλογές τη διεκδίκησαν δύο συνδυασμοί. Ο «Συνδυασμός Προοδευτικής Ενώσεως Ιωαννίνων», με τη στήριξη της ΕΠΕΚ, του Θεόδωρου Θεοδωρίδη, πρώην γενικού διευθυντή του υπουργείου Πρόνοιας, και «Ο συνδυασμός της πόλεως των Ζωσιμαδών» του Γιώργου Κραψίτη. Ο συνδυασμός του Κραψίτη στηριζόταν από το Λαϊκό Κόμμα, το Κόμμα των Φιλελευθέρων και το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα. «Υποδεικνύομεν κοινόν υποψήφιον δήμαρχον τον Γεώργιον Κραψίτην, ον κρίνομεν ως τον πλέον κατάλληλον διά το αξίωμα αυτό» αναφερόταν σε επίσημη κοινή ανακοίνωση των τριών κομμάτων στις 28 Μαρτίου.

Η Ε.Π.Ε.Κ. και το Κόμμα των Φιλελευθέρων, με αναφορά στο κέντρο, δεν κατάφεραν να συνεργαστούν όχι μόνο στα Γιάννενα αλλά σε καμία από τις μεγάλες πόλεις της χώρας. Το κόμμα του Πλαστήρα επέλεξε τον δρόμο των αυτονόμων συνδυασμών, στο πλαίσιο της προσπάθειάς του να ενισχύσει την εκλογική του επιρροή, ενώ το Κόμμα Φιλελευθέρων προτίμησε να ενώσει τις δυνάμεις του με κόμματα της Δεξιάς, όπως το Λαϊκό Κόμμα, και με το κόμμα του Γ. Παπανδρέου, και να δημιουργήσει συνδυασμούς «εθνικόφρονων».

Στον τοπικό Τύπο, η διαμάχη για ποιος από τους δύο υποψήφιους δημάρχους ήταν πιο εθνικόφρονας ήταν έντονη. «Είμεθα τόσον ολίγοι εδώ εις τα Ιωάννινα ώστε να γνωρίζη ο εις τον άλλον αρκετά καλά και ποίας μάρκας ακόμα σιγαρέττα προτιμά» ανέφερε η εφημερίδα «Κήρυξ», προσδίδοντας και έναν τόνο πιο προσωπικό στην εκλογική αναμέτρηση.

Οι δημοτικές εκλογές του ’51 ήταν επίσης οι πρώτες στις οποίες είχαν δικαίωμα ψήφου χωρίς τους προηγούμενους περιοριστικούς όρους οι γυναίκες.* Και στα δύο ψηφοδέλτια των υποψήφιων δημάρχων συμμετείχαν γυναίκες. «Καμμία από τάς εθνικόφρονας γυναίκας των Ιωαννίνων δεν πρέπει να λείψη από την κάλπην μεθαύριον. Αν οι γνήσιαι Ελληνίδες δι’ οιανδήποτε αιτίαν δεν ψηφίσουν αυτό θα γίνη αιτία ενισχύσεως της κομμουνιστικής παρατάξεως. Η ψήφος δεν είναι εντροπή. Είναι καθήκον προς την κοινωνίαν και την πολιτείαν. Προσοχή ακόμη εις ποίον θα δώσωμεν την ψήφον μας. Ούτε μία ψήφος εις άτομα υπόπτων κοινωνικών φρονημάτων δεν πρέπει να δοθή» ανέφερε υποψήφια του «Συνδυασμού της πόλεως των Ζωσιμαδών» σε ανακοίνωση-κάλεσμα.

Η νίκη

Ο συνδυασμός του Θεοδωρίδη ήταν αυτός που επικράτησε στις δημοτικές εκλογές, οι οποίες έγιναν με το σύστημα της έμμεσης εκλογής του δημάρχου από τους δημοτικούς συμβούλους. Το νέο δημοτικό συμβούλιο ορκίστηκε στις 10 Μαΐου. Μεταξύ των 17 δημοτικών συμβούλων, και η πρώτη γυναίκα δημοτική σύμβουλος, η δικηγόρος Ελευθερία Σιόμπολα. Με δημόσια ανακοίνωσή του, το δημοτικό συμβούλιο ευχαρίστησε τους πολίτες: «Βεβαιούμεν ότι με οδηγόν τα εθνικά ιδεώδη θα ευρισκόμεθα πάντοτε πρωτοπόροι εις κάθε εθνικήν εξόρμησιν. Η ανασυγκρότησις και ο εξωραϊσμός της πόλεως θ’ αποτελέση την συνισταμένην των εκδηλώσεών μας».

Στο προεκλογικό του πρόγραμμα, ο νέος δήμαρχος είχε μιλήσει για αναδιοργάνωση των δημοτικών υπηρεσιών, βελτίωση του συστήματος ύδρευσης και αύξησης του φωτιστικού δικτύου, ρύθμιση της καθαριότητας της πόλης, επισκευή των οδών, σύναψη δανείου για την κατασκευή ανασχετικής τάφρου και υπονόμων και ανέγερση δύο δημοτικών αγορών, περίθαλψη των αναξιοπαθούντων, πλήρη υγειονομική περίθαλψη των απόρων δημοτών, εξωραϊσμό των πλατειών.

Δύο μήνες μετά την ορκωμοσία του δημοτικού συμβουλίου, ακολούθησε η εκλογή του Θεοδωρίδη στο αξίωμα του δημάρχου.

Κι ενώ τα Γιάννενα, αλλά και άλλες πόλεις της επαρχίας, όπως και η Πάτρα, η Λάρισα και ο Βόλος, ανέδειξαν κεντρώους δημάρχους, οι τρεις μεγάλοι Δήμοι της χώρας –οι Δήμοι Αθηναίων, Πειραιά και Θεσσαλονίκης- έμειναν πιστοί σε «εθνικόφρονες» δημάρχους.

*Το 1930 παραχωρήθηκε μερικό δικαίωμα ψήφου σε όσες γυναίκες ήταν εγγράμματες και πάνω από 30 χρονών για τις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Το 1949, επί κυβέρνησης Θ. Σοφούλη, οι γυναίκες κατοχύρωσαν δικαίωμα ψήφου από την ηλικία των 25 ετών όπως και το δικαίωμα να εκλέγονται δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι, όχι όμως δήμαρχοι ή κοινοτάρχες. Οι δημοτικές εκλογές του 1951 ήταν οι πρώτες στις οποίες πήραν μαζικά μέρος οι γυναίκες. Σε όλη τη χώρα, εκλέχτηκαν 127 γυναίκες δημοτικοί και κοινοτικοί σύμβουλοι. Το 1952, οι Ελληνίδες απέκτησαν με νόμο πλήρη εκλογικά δικαιώματα.

Πηγές:

Αγγέλη Β., Τσαντίκος Γ., «Οι ‘αποστάτες’, τα ρέντζελα και οι δήμαρχοι/Οι δημοτικές εκλογές στα Γιάννενα, 1925-2014», 2019

*Μια οικογενειακή φωτογραφία, μετά την ορκωμοσία του Δημοτικού Συμβουλίου (από το βιβλίο του Χρ. Τσέτση «Αυτοί που κυβέρνησαν τα Γιάννινα»