Η επανάσταση του ’21, οι σκοποί και οι ελιγμοί

Οι διαστάσεις της επανάστασης του ’21, διακόσια χρόνια μετά, κυμαίνονται σε όλα τα επίπεδα ανάγνωσης, έρευνας, ακόμα και προσδοκιών θα έλεγε κανείς. Ο εορτασμός σε κεντρικό επίπεδο μπορεί να άφησε ακόμα και… ιλαρές αναμνήσεις και η πανδημία να έχει μειώσει σημαντικά την ενδεχόμενη συνεισφορά στη βαρύτητα της απάντησης στην ερώτηση: Ποιο είναι τελικά το νόημα της επανάστασης σήμερα;

Η εκδήλωση του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, διαδικτυακή ένεκα η συνθήκη covid, με ομιλητές δύο καθηγητές του Ιστορικού-Αρχαιολογικού, έδωσε μερικές κατευθύνσεις.

Η Άννα Μανδυλαρά στην ομιλία της, τόνισε μεταξύ άλλων ότι η ημερομηνία καθαυτή, είναι ένα συμβολικό σημείο και όχι μια πραγματική έναρξη: «Σίγουρα δεν είναι γεγονός με αρχή συγκεκριμένη ώρα και μέρα έναρξης, όπως αποφάσισε το 1838 ο Όθωνας» είπε χαρακτηριστικά.

Επίσης, οι επαναστάτες, είναι οι άνθρωποι της εποχής τους, ο λαός: «Οι άνθρωποι της εποχής τους, με διάφορα επαγγέλματα, φόβους, πάθη και ελπίδες, οι οποίοι μεταμορφώθηκαν μέσα στην επανάσταση».

Τα ιστορικά γεγονότα και η μαμή της ιστορίας που τόσο εύκολα γίνεται αντεπιχείρημα στις μέρες μας, στο όνομα ενός ψευδεπίγραφου πολιτικού καθωσπρεπισμού, συναντήθηκαν σε πολύ περισσότερες στιγμές και με πολύ λιγότερη ηρωική αφήγηση, από αυτή που προσδόθηκε μετά.

Η κα Μανδυλαρά μίλησε για τα γεγονότα του Φεβρουαρίου του 1821 στη Μολδοβλαχία, που πυροδότησαν επίσημα την επαναστατική διαδικασία, η οποία πέρασε στην Ήπειρο και εδραιώθηκε κυρίως σε Πελοπόννησο και Στερεά.

Μίλησε ακόμα για το μεγαλεπήβολο σχέδιο της Φιλικής Εταιρείας με επανάσταση και στην Κωνσταντινούπολη, κάψιμο του τουρκικού στόλου κ.λπ, την ήττα στο Δραγατσάνι, αλλά την ταυτόχρονη εκκίνηση της επανάστασης στην Ελλάδα, τον πόλεμο ελιγμών και την πολιορκία των κάστρων που ήταν τα κύρια χαρακτηριστικά και τελικά, τις νίκες, που «δημιούργησαν θετικές συνθήκες για την πολιτική».

Μίλησε επίσης για τους δύο εμφυλίους: «Δεν ήταν ‘μαύρη σελίδα’, αλλά γέννημα της επαναστατικής διαδικασίας, όχι σχετικές με τη ‘φύση των ελλήνων’, ούτε μοναδικό ελληνικό φαινόμενο» είπε μεταξύ άλλων.

Μίλησε ακόμα για το «σβήσιμο» της επανάστασης και το διακύβευμα της μερικής αυτονομίας ή του ανεξάρτητου κράτους και τελικά, τις διεθνείς πολιτικές συμμαχίες και το Ναυαρίνο.

Κατέληξε λέγοντας: «Η αποστολή μας σήμερα δεν είναι να αναφωνούμε ‘ζήτω το έθνος’, αλλά να αγωνιζόμαστε για ένα καλύτερο κράτος, στην υπηρεσία των σιωπηλών τάξεων που αυτή η επανάσταση έφερε στο προσκήνιο της ιστορίας και έδωσε, μαζί με άλλες επαναστάσεις της νεωτερικότητας, τη δυνατότητα στους λαούς να παλεύουν για την ευημερία τους ενάντια σε κάθε είδους αυταρχικότητα, ανισότητα και υποκρισία».

Ο Λάμπρος Φλιτούρης στάθηκε ιδιαίτερα στη διάσταση της επανάστασης ως ευρωπαϊκό γεγονός και υπόθεση, «πολύ πριν από τη γέννησή της» και την επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης, αλλά και την επιθυμία ανατροπής του Παλαιού Καθεστώτος.

Τα επαναστατικά χαρακτηριστικά της πρωτοπορίας, των λίγων χειραφετημένων που θα «δράσουν προς όφελος» των πολλών, ήταν διάσπαρτα στην Ευρώπη του 1820, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Ιβηρική, Λατινική Αμερική, Ιταλία, Γερμανία, γίνονται κοιτίδες κινημάτων που ζητούν πράγματα.

Ο κ. Φλιτούρης σημείωσε ακόμα πως, παρότι η ελληνική επανάσταση στόχευε σε μια αλλόθρησκη εξουσία που απειλούνταν, η ευρωπαϊκή καθεστηκυία τάξη δεν ήθελε τη διατάραξη της ισορροπίας.

Η υιοθέτηση πιο φιλελεύθερων πολιτικών, ειδικά από την Αγγλία, λειτούργησε θετικά, με αποκορύφωμα τη διάσωση της επανάστασης στο Ναυαρίνο.

Πρόσθεσε κάτι ενδιαφέρον: ότι η ανάγκη για διπλωματική υποστήριξη του εγχειρήματος, τόνισε περισσότερο τις διαφορές από τις κοινωνικές εξεγέρσεις της εποχής, αλλά ταυτόχρονα, «ανταποκρινόταν και στην διασφάλιση των διακριτών κοινωνικών διαφοροποιήσεων που υπήρχαν στους κόλπους του έθνους ήδη από την προεπαναστατική περίοδο».

Σε άλλο σημείο του λόγου του, είπε ότι η επανάσταση του ’21 ήταν μεν ένα «ένα ευρωπαϊκό γεγονός ενταγμένο στην εποχή των επαναστάσεων», αναγκάστηκε δε «να προσαρμοστεί, να συμβιβαστεί και ισως και να αυτό-αναιρεθεί ως ριζοσπαστική για να επιβιώσει», καθώς ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός στην δεκαετία του 1820 ηττήθηκε.

Η επανάσταση του 1821 όμως, «κατάφερε να προκαλέσει το πρώτο μεγάλο ρήγμα στην Ιερή Συμμαχία και στις απολυταρχίες της Ευρώπης» σε μια περίοδο που έγινε η «μαμή» για μια νέα εποχή.

«Έτσι  η εθνική αποκατάσταση θα προηγηθεί έναντι μίας ριζικά ανατρεπτικής πολιτικής και κοινωνικής συγκρότησης όπως θα αποδείξουν κυρίως τα παραδείγματα της ιταλικής και γερμανικής ενοποίησης  από το 1848 και μετά. Ο συνδυασμός εθνικής αποκατάστασης και  φιλελεύθερου κοινωνικού μετασχηματισμού θα διαρραγεί προς όφελος της πρώτης και οι διεκδικητές της κοινωνικής αλλαγής θα πρέπει να περιμένουν την εποχή της γαλλικής Κομμούνας του 1870 και την μεγάλη ρωσική επανάσταση του 1917 για να δουν την ριζοσπαστική διεκδίκηση των ανολοκλήρωτων επαναστατικών οραμάτων των αρχών του 19ου αιώνα», κατέληξε.