Γρεβενίτι, «κατάρρυτον και κατάφυτον»

Το Γρεβενίτι (απαντάται και με τη γραφή Γρεβενήτι) είναι ένα από τα βλαχόφωνα χωριά του Ανατολικού Ζαγορίου των Ιωαννίνων, «κατάρρυτον και κατάφυτον» όπως το είχε χαρακτηρίσει πριν από ενάμιση αιώνα περίπου ο λόγιος και ιστορικός Ιωάννης Λαμπρίδης. Ο τόπος παραμένει κατάφυτος και με άφθονα τρεχούμενα νερά.

Η προέλευση δε της ονομασίας του Γρεβενιτίου αποδίδεται είτε σε σλάβικη είτε σε ελληνική λέξη. Η παράδοση θέλει πάντως το χωριό να κατοικήθηκε από ανθρώπους της περιοχής των Γρεβενών.

Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για την ύπαρξη του χωριού καταγράφεται τον 17^ο αιώνα, σε επιγραφή της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου (1668). Ωστόσο, εκτιμάται ότι υπήρξε οικισμός νωρίτερα.

Κατά τον 18^ο και τον 19^ο αιώνα, το Γρεβενίτι βίωσε την ακμή του όπως όλο το Ζαγόρι χάρη στα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί από τις οθωμανικές αρχές και στη μετανάστευση κατοίκων του σε εμπορικά κέντρα της Ρουμανίας, της Ρωσίας κι αλλού.  

Το τέλος της ευημερίας και της εξωστρέφειας θα έρθει με τους βαλκανικούς πολέμους. Με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, στο χωριό λειτουργούσαν τρία σχολεία με 122 συνολικά μαθητές και 4 δασκάλους.

Τη δύσκολη περίοδο του Μεσοπολέμου ακολούθησε η ακόμα πιο δύσκολη περίοδος του πολέμου. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, το Γρεβενίτι κάηκε τρεις φορές από τους Γερμανούς, οι οποίοι άφησαν πίσω τους και 22 νεκρούς. Μεταπολεμικά, το χωριό είχε την πορεία που είχαν πολλά χωριά της Ηπείρου. Όσοι κάτοικοι παρέμειναν, ασχολήθηκαν με τη γεωργία και την υλοτομία.

Από τα πιο σημαντικά μνημεία του Γρεβενιτίου, πέραν του Ιερού Ναού του Αγίου Δημητρίου, είναι η Ιερά Μονής Βουτσάς και το πέτρινο γεφύρι της Τσίπιανης στον ποταμό Βάρδα. Ιδιαίτερη οικολογική σημασία έχει και η λίμνη Ζορίκα, ή αλλιώς η λίμνη με τα νούφαρα.

Το Γρεβενίτι έμελλε να αναδείξει σημαντικούς λόγιους, όπως τον Λέανδρο Βρανούση (1921-1993), φιλόλογο, λογοτέχνη, ιστορικό-ερευνητή ο οποίος διετέλεσε επί μια 20ετία διευθυντής του Κέντρου Έρευνας Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, και ο Ευστάθιος Σκάρπας (1886-1936), επίσκοπος Περιστεράς. Μάλιστα, ο Σκάρπας κληροδότησε στο χωριό τη βιβλιοθήκη του. Η συλλογή αποτελείται από εκατοντάδες παλαιότυπες εκδόσεις βιβλίων, έναν χειρόγραφο κώδικα, βιβλία νεότερων εκδόσεων, τεύχη περιοδικών. Η βιβλιοθήκη «Ευστάθιος Σκάρπας» στεγάζεται σε κτίριο του χωριού.