Από Λιτονιάβιστα, Κλειδωνιά

Η Κλειδωνιά είναι ένα χωριό δίπλα στην Κόνιτσα και κοντά στον Βοϊδομάτη. Είναι ένα χωριό που εμφανίζει αρκετές ονομασίες και πολύ περισσότερους τύπους ονομάτων.

Το 1919, η κοινότητα αυτή αναγνωρίστηκε με την ονομασία Λιτονιάβιστα (ή Λιτονιαβίστα). Τον Οκτώβριο του 1940, το όνομα άλλαξε και έγινε Κλειδωνιάβιστα, ενώ παράλληλα προσαρτήθηκε στην κοινότητα και ο οικισμός Καλύβια. Δεκατέσσερα χρόνια μετά, το 1954, ήρθε η ονομασία Κλειδωνιά –το 1967 ακολούθησε ο ορισμός της έδρας στον συνοικισμό Καλύβια.

Όπως αναφέρει σε βιβλίο του ο γλωσσολόγος Κώστας Οικονόμου, στον δημόσιο δρόμο προς την Κόνιτσα ήταν κάποτε τα καλύβια του χωριού, όπου έμεναν 7-8 οικογένειες. Το χωριό ήταν αρχικά πάνω στο βουνό, σε υψόμετρο 800 μ. Η μετακίνηση του χωριού προς τα Καλύβια έγινε κατά τα χρόνια 1967-1970. Ο Οικονόμου υποστηρίζει ότι η σύνθετη λέξη «Λιτονιάβιστα» είναι σλάβικη (άγριος+θυμός). Ωστόσο έχουν κατατεθεί διάφορες ερμηνείες.

Για την Κλειδωνιά, συναντώνται αρκετοί προγενέστεροι τύποι ονόματος. Έχουν καταγραφεί διάφορες παραπλήσιες με τις βασικές ονομασίες: Κλιτονιάβιστα, Κλειδωνιάουστα, Λιτοβιάνιστα, Γλυ(ι)τονιάβιστα κ.ά. Η ονομασία «Κλιτονιάβιστα» είναι πάντως και η παλιότερη –στις αρχές του 17^ου αιώνα- που έχει καταγραφεί σε γραπτό κείμενο.

Η όλη υπόθεση με την ετυμολογία της αρχικής ονομασίας ή των αρχικών, όπως και των μετέπειτα, ονομασιών του χωριού προκαλεί όντως μια σύγχυση. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Στέφανος Μπέττης γράφει σε κάποιο σημείο: «Οι χωριανοί μπροστά στη γενική σύγχυση από το όνομα του χωριού τους, αβοήθητοι δε και επιθυμώντας να αποχτήσουν νέο όνομα, πιο ευσύνοπτο και κατανοητό, εκολόβιασαν το ήδη χρησιμοποιούμενο από τον περασμένο τουλάχιστον αιώνα παλιό όνομα του χωριού τους Κλειδονιάουστα σε Κλειδωνιά, πράγμα που και επισημοποίησαν».

Το ενδιαφέρον είναι ότι για το χωριό της Κλειδωνιάς υπάρχει και ένα σκωπτικό όνομα: Γκολαριά. Όπως σημειώνει ο Οικονόμου, οι κάτοικοι λέγονται Γκολιαρίτες «λόγω της φτώχιας και της ανέχειας (γκόλιοι=γυμνοί)».

Στο χωριό της Κλειδωνιάς, υπάρχει και η παλιά γέφυρα Βοϊδομάτη, όπως ονομάζεται. Εκεί που τον 19^ο αιώνα έλαβε χώρα ένα τραγικό περιστατικό.

Ο Σπύρος Μαντάς, μελετητής των πέτρινων γεφυριών της χώρας, το περιγράφει ως εξής: 

«Πάνε αρκετά χρόνια από τότε που ένα σοβαρό περιστατικό καταμάτωσε το στενό διάδρομο του γεφυριού. Δύο μεγάλες και πλούσιες οικογένειες, από το διπλανό χωριό του Αγίου Μηνά, σφάχτηκαν άγρια για ζήτημα τιμής ακριβώς πάνω στην καμάρα. Νύφη η κόρη του Γεραίνη, πρόκριτου του χωριού, περνούσε μαζί με την οικογένειά της και τους συγγενείς τους σε γαμήλια πομπή του το γεφύρι, όταν ρίχτηκαν πάνω τους ο Σταμάτης, κι α υτός πρόκριτος, με συντροφιά του πολλούς φίλους. Στη μάχη που ακολούθησε, σκοτώθηκαν μεταξύ άλλων και ο Γεραίνης με τη γυναίκα του καθώς και δύο ξαδέρφια της νύφης».

Όπως σημειώνει ο Μαντάς, το γεφύρι της Κλειδονιάβιστας ή του Βοϊδομάτη το έχτισε με 37.000 γρόσια η Μπαλκίζ Χανούμε του Μαλήκ Πασσά το 1854. «Μέχρι τότε, αρκετοί άλλοι προσπάθησαν να γεφυρώσουν τον Βοϊδομάτη σε αυτό το κρίσι,ο σημείο, αλλά απέτυχαν. Η ονομασία Κλειδονιάβιστα, οφείλεται σε ένα χωριό εγκαταλειμμένο σήμερα που βρισκόταν πάνω στο βουνό. Λέγεται όμως ακόμη και γεφύρι του Βοϊδομάτη, από τον ποταμό που ζεύγει, αλλά και της Γλιτονιάβιστας, από τον κάμπο που ξανοίγεται μπροστά από την Κόνιτσα» υπογραμμίζει.

Πηγές

Στοιχεία συστάσεως και εξελίξεως Δήμων και Κοινοτήτων, Νομός Ιωαννίνων, έκδοση της Κεντρικής Ενώσεως Δήμων και Κοινοτήτων της Ελλάδος, Αθήναι, 1962

Σπύρος Μαντάς, Τα Ηπειρώτικα Γεφύρια, «Λαϊκό Πολύπτυχο», Αθήνα, 1998

Στέφανος Μπέττης, Ονοματολογία των χωριών νομού Ιωαννίνων, Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, 1996

Κώστας Ευ. Οικονόμου, Ονομάτων Επίσκεψις Νομού Ιωαννίνων-ονοματολογική έρευνα», Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2008

Στέφανος Παππάς, Σύσταση και διοικητική εξέλιξη των κοινοτήτων, των δήμων και του νομού Ιωαννίνων, ΤΕΔΚ Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2004