Γιώργος Παρλαπάς, ένας αρχιτέκτονας «που τον ενδιέφερε το αυθεντικό»

Ο Γιώργος Παρλαπάς (1932-1993) ήταν αρχιτέκτονας. Ένας άνθρωπος που άφησε το αρχιτεκτονικό του αποτύπωμα. Το έργο του δεν έχει αναγνωριστεί όμως όσο θα έπρεπε. Παρόλο που στα Γιάννενα υπάρχουν 22 δικά του κτίρια, πολυκατοικίες κυρίως, κτίρια που αποπνέουν μια αίσθηση τολμηρότητας ακόμη και σήμερα.

Αυτός ακριβώς ήταν και ο στόχος της αρχιτέκτονα και διδάκτορα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ιουλίας Παπασταύρου με τη διάλεξή της, χτες το βράδυ, στην αίθουσα της ΕΗΜ: «Ελπίδα και επιθυμία μου, η παρουσίαση αυτή να είναι ένα πρώτο βήμα για την ανάδειξη του Γιώργου Παρλαπά, του μεγάλου αυτού γιαννιώτη αρχιτέκτονα». Ανάμεσα στο κοινό, και ο γιος του, ο Χρήστος Παρλαπάς.

Η Ιουλία Παπασταύρου

Πολυκατοικία Δούμα, πολυκατοικία Βενέτη, πολυκατοικία Βέρμπη, πολυκατοικία Γεωργιάδη και λοιπά. «Τον Παρλαπά δεν τον ενδιέφερε το πρωτότυπο, τον ενδιέφερε το αυθεντικό. Και αυτή είναι η απόλυτα ειλικρινής αντιμετώπιση της αρχιτεκτονικής» είπε η κα Παπασταύρου.

Το πρώτο έργο του χρονολογείται το 1963, όταν ο Παρλαπάς βρισκόταν ακόμα στην Ιταλία όπου είχε σπουδάσει στην Αρχιτεκτονική Σχολή της Ρώμης, και είναι η πολυκατοικία Δούμα στο κέντρο των Ιωαννίνων. «Το έργο αυτό αποτελεί σαφή διακήρυξη του αρχιτεκτονικού δρόμου που θα ακολουθούσε ο Παρλαπάς. Η αδυναμία του στην έντονη γεωμετρία και τα γήινα χρώματα είναι έκδηλη στις όψεις του κτιρίου. Χαρακτηριστικό στοιχείο του κτιρίου αλλά και πολλών μεταγενέστερων έργων του είναι τα τριγωνικά υαλοστάσια. Τα οποία προκάλεσαν αρνητικές αντιδράσεις στους Γιαννιώτες καθώς δεν είχαν θύρες ασφαλείας. Ένα ακόμη ξεχωριστό στοιχείο των όψεων, το οποίο δεν υπάρχει πια, είναι η μεταλλική επένδυση στις όψεις του ισογείου. Τα τριγωνικά υαλοστάσια μπορούμε να πούμε πως αποτελούν τη μορφολογική ταυτότητα των έργων του Παρλαπά. Μαζί με τις τοξωτές εισόδους είναι το σήμα κατατεθέν των έργων του» ανέφερε η κα Παπασταύρου.

H πολυκατοικία Δούμα στη συμβολή των οδών Πυρσινέλλα και Σακκά

Η αρχιτέκτονας παρουσίασε στη διάλεξή της την επαγγελματική πορεία του Παρλαπά και τις επιρροές του από τα διεθνή αρχιτεκτονικά κινήματα, όπως είναι κυρίως ο μεταμοντερνισμός. «Ο Παρλαπάς επηρεάζεται από τη διεθνή αρχιτεκτονική αλλά δεν παραχωρείται σε οποιαδήποτε μορφής σκηνογραφία της όψης. Δεν σχεδιάζει ψεύτικες καμάρες, δεν σχεδιάζει ψεύτικες τοιχοποιίες, ούτε αντιγράφει τους μεγάλος ξένους αρχιτέκτονες. Δεν τους μιμείται. Προσεγγίζει την αντίληψή τους για την αρχιτεκτονική» τόνισε.

Η επιστροφή του Παρλαπά στην Ελλάδα έγινε την περίοδο της έκρηξης της αντιπαροχής, της οικοδομικής δραστηριότητας και του ελληνικού ονείρου για την απόκτηση ενός διαμερίσματος. Είναι και η εποχή βέβαια που κυριαρχούν οι εργολάβοι κι όχι οι αρχιτέκτονες.

Σε αυτό το σημείο, η κα Παπασταύρου στάθηκε στην ιδιαίτερη πολυκατοικία Χολέβα στην οδό Ρώμα που χτίστηκε το 1972. «Ο Παρλαπάς απομακρύνεται από τις συνήθεις τυποποιημένες, εμπορικές λύσεις της εποχής» τόνισε. Σύνθετα κελύφη, ελαφρές καμπύλες, χρήση του σκυροδέματος και ως μέσου διακόσμησης της πρόσοψης, κινούμενες περσίδες,  περίτεχνα κιγκλιδώματα και άλλα στοιχεία «που καθιστούν την πολυκατοικία ριζοσπαστικά καινοτόμο για τα αρχιτεκτονικά δεδομένα όχι μόνο των Ιωαννίνων αλλά ολόκληρης της Ελλάδας». «Αυτό που χαρακτηρίζει την αρχιτεκτονική του Παρλαπά η επεξεργασία της λεπτομέρειας. Αυτό φαίνεται ξεκάθαρα στην είσοδο του κτιρίου. Οι τοίχοι, η πόρτα και τα σκαλοπάτια γίνονται ένα νέο πεδίο δημιουργίας για τον αρχιτέκτονα. Ειδικά τα σκαλοπάτια αντιμετωπίζονται σαν ένα γλυπτό. Εδώ ο Παρλαπάς χρησιμοποιεί παραθυρόφυλλα και μάλιστα παραδοσιακής μορφής. Παρά το γεγονός πως στην αρχιτεκτονική του δεν διαφαίνεται η αναζήτηση της ελληνικότητας, εντούτοις ποτέ δεν αντιδικεί με το τοπικό ύφος» τόνισε η κα Παπασταύρου.

Η πολυκατοικία Χολέβα στην οδό Ρώμα

Έξι χρόνια μετά, το 1978, άλλη μια ιδιαίτερη πολυκατοικία. Η πολυκατοικία Βέρμπη στην οδό VIII Μεραρχίας, απέναντι από τη Λιμνοπούλα. Κατακόρυφα υαλοστάσια, εναλλαγή εσοχών και εξοχών, ζωηρές φωτοσκιάσεις, έντονα γήινα χρώματα. «Χαρακτηριστικό στοιχείο της όψης είναι τα ενιαία κατακόρυφα υαλοστάσια του κλιμακοστασίου που καλύπτουν όλο το ύψος του κτιρίου. Το στοιχείο αυτό καθώς και όλα τα γωνιακά υαλοστάσια κατασκευαστικά θα ήταν απαιτητικά ακόμη και σήμερα καθώς γίνονται μόνο κατά παραγγελία και απαιτούν εξειδικευμένα συνεργεία για την τοποθέτησή τους. Φανταστείτε τη δυσκολία που θα είχε η παραγγελία και η τοποθέτησή τους 44 χρόνια πριν» τόνισε η αρχιτέκτονας.

H πολυκατοικία Βέρμπη στους Αμπελόκηπους (στην κεντρική φωτογραφία, λεπτομέρεια από την πολυκατοικία αυτή)

Η κα Παπασταύρου έδωσε έμφαση, κατά την παρουσίασή της, στον τρόπο με τον οποίο ο Παρλαπάς αντιμετώπιζε το ζήτημα της εισόδου και της κατακόρυφης επικοινωνίας. «Σε αντίθεση με την επικρατούσα τάση που υπαγόρευε τη συρρίκνωση των κοινόχρηστων χώρων, ο Παρλαπάς αναγάγει τα κλιμακοστάσια σε βασικά στοιχεία της κάτοψης. Είναι ελάχιστες οι πολυκατοικίες στις οποίες το κλιμακοστάσιο δεν είναι κυκλικό. Στα πρώτα έργα του κλιμακοστάσιο και ανελκυστήρας βρίσκονταν σε κεντρικό σημείο της κάτοψης, όπως συνηθιζόταν. Στη συνέχεια, μετατοπίστηκαν στα άκρα των κτιρίων, ώστε να εξασφαλίζεται ο φυσικός φωτισμός και η θέα στον εξωτερικό χώρο, και να μετατρέπεται η κατακόρυφη κυκλοφορία σε μια ευχάριστη διαδρομή». 

Το 1991 ο Παρλαπάς σχεδίασε ένα εμπορικό κέντρο στο οικόπεδο του αρχοντικού Ιωαννίδη («το σπίτι με τη γέφυρα» όπως αποκαλούνταν) στην οδό Μιχ. Αγγέλου, με την ενσωμάτωση, κατ’ απαίτηση του υπουργείου Πολιτισμού, της πέτρινης αυλόπορτας και της σκάλας του παλιού αρχοντικού που είχαν διασωθεί. «Η επιβλητική πέτρινη αυλόπορτα του παλιού αρχοντικού διατηρήθηκε στην αρχική της θέση. Η διπλή πέτρινη σκάλα μεταφέρθηκε σε νέα θέση, ώστε να ενταχθεί λειτουργικά στο νέο συγκρότημα. Ο Παρλαπάς προβαίνει σε ‘σε υποχώρηση’ του νέου κτιρίου σε σχέση με την αυλόπορτα γεγονός που συμβάλει στην ανάδειξή της. Οι όψεις του νέου συγκροτήματος ντύνονται με γυαλί. Με τον τρόπο αυτό, εξυπηρετούνται οι ανάγκες των νέων χώρων άλλα και δημιουργείται ένας χρωματιστός καμβάς πίσω από την αυλόπορτα, που οδηγεί στην ανάδειξή της» ανέφερε.

O Παρλαπάς σχεδίασε συνολικά 26 κτίρια, κυρίως κατοικίες: 22 στα Γιάννενα, 2 στην Πρέβεζα (εξοχικές κατοικίες), 1 στην Πάργα (εξοχική κατοικία), 1 στην Άρτα.

Δεν μελέτησε ποτέ του δημόσιο κτίριο οπότε και «θα είχε τη δυνατότητα να δείξει στο έπακρο την αξία του, καθώς το περιθώριο σύνθεσης θα ήταν εντελώς διαφορετικό». Αυτή η αποχή του, όπως είπε η κα Παπασταύρου, οφείλεται στο γεγονός ότι αντιπαθούσε τη γραφειοκρατία και επιπλέον δεν επιδίωξε ποτέ να πάρει το πτυχίο του Μελετητή Δημοσίων Έργων, που απαιτούσε μια τυπική διαδικασία.

* Photo credit: Ιουλία Παπασταύρου