Β. Κουρεμένος: Ο αρχιτέκτονας που αργήσαμε να γνωρίσουμε

Είναι από τις φορές που η Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων έρχεται να υπενθυμίσει στους Γιαννιώτες τους μικρούς θησαυρούς που διαθέτει. «Αρμονικές Χαράξεις: Ο αρχιτέκτων Βασίλειος Κουρεμένος στο Παρίσι» είναι ο τίτλος της περιοδικής έκθεσης που εγκαινιάστηκε χτες, με τη σύμπραξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων. Δεν είναι η πρώτη φορά που η Πινακοθήκη φιλοξενεί έκθεση για τον Βασίλη Κουρεμένο. Μια ανάλογη έκθεση είχε γίνει και το 2013. «Κάθε φορά όμως και καλύτερα» όπως είπε στην τοποθέτησή της κατά τη χτεσινή τελετή εγκαινίων η διευθύντρια της Πινακοθήκης Κλεοπάτρα Εξάρχου, αναφερόμενη στη συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων.

Ο Κουρεμένος (1875-1957) ήταν ένας σημαντικός αρχιτέκτονας το έργο του οποίου ακόμη και οι ειδικοί ξεκίνησαν με καθυστέρηση να το μελετούν. Η αφορμή δόθηκε την περίοδο 2004-2007 με την αποκαλούμενη μικρή πολυκατοικία στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου 17, που παραλίγο να κατεδαφιστεί γιατί «εμπόδιζε» την επικοινωνία του νέου Μουσείου της Ακρόπολης με τον Ιερό Βράχο.

Εδώ και πολλά χρόνια, η Δημοτική Πινακοθήκη έχει στα χέρια της ένα σπάνιο αρχείο το οποίο κληροδότησε με τη διαθήκη του στον Δήμο Ιωαννιτών ο αρχιτέκτονας Βασίλης Κουρεμένος, ο οποίος καταγόταν από τους Βουλιαράτες και είχε ζήσει κάποια χρόνια στα Γιάννενα. «Ένας άνθρωπος που κατέθεσε ένα κομμάτι της ψυχής του στον Δήμο Ιωαννιτών» ανέφερε ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κώστας Σουέρεφ.

Το αρχείο Κουρεμένου περιλαμβάνει 181 τεκμήρια –αρχιτεκτονικά σχέδια δημόσιων κτιρίων, πολυκατοικιών και κατοικιών, τα σχέδιά του ως φοιτητής στην περίφημη Ecoles Beaux Arts στο Παρίσι, τα σχέδια ταπητουργίας που είχε κάνει κατά την περίοδο της Κατοχής, όταν και είχαν ανασταλεί οι άδειες των μηχανικών-αρχιτεκτόνων, αλλά και τα 13 σχέδια του αρχιτέκτονα Gustave Umbdenstock (1866 -1940) ο οποίος εισήγαγε τις «Αρμονικές Χαράξεις». 

Σχέδια σε χαρτί με μελέτες της διαρκούς ρυθμικής σταθερότητας των βασικών σχημάτων, κύκλων, τριγώνων και τετραγώνων, προκειμένου να γίνει κατανοητό το υπόβαθρο της αισθητικής κλασικών έργων, όπως η ζωφόρος του Παρθενώνα. Τα πρωτότυπα σχέδια του Umbdenstock αποτελούν περιουσία του γαλλικού υπουργείου Πολιτισμού. Ο Κουρεμένος στο Αρχείο του είχε αντίγραφα των σχεδίων αυτών, τα οποία εκτίθενται στον πρώτο όροφο της Πινακοθήκης. Στο ισόγειο της Πινακοθήκης φιλοξενούνται τα σχέδια του Κουρεμένου, τα οποία εντυπωσιάζουν με τη λεπτομερή απόδοσή τους και που υπογραμμίζουν τον συνδυασμό της ελληνικής και γαλλικής παιδείας του, του κλασικισμού και της αρτ ντεκό. Στον ίδιο χώρο, εκτίθεται και το πρόπλασμα του έργου του «Η Μάχη της Κρήτης», ενός έργου που είχε γίνει για έναν διαγωνισμό τον οποίο δεν είχε κερδίσει (το έργο αυτό ήταν τοποθετημένο πάνω σε μια στήλη η οποία… εξαφανίστηκε).

Στη ζωή και στο έργο του Κουρεμένου, αναφέρθηκε αναλυτικά η αρχιτέκτονας και διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ιουλία Παπασταύρου (η οποία είχε επιμεληθεί την έκθεση του 2013, κόρη του πρώην δημάρχου Τάσου Παπασταύρου). Ο Βασίλης Κουρεμένος, λοιπόν, ορφάνεψε νωρίς. Υπό την προστασία του τον πήρε ο θείος του, ο οποίος ήταν γιατρός στο Παρίσι. Οι σχέσεις του με τον θείο του διακόπηκαν στα 16 του χρόνια, όταν ο Κουρεμένος αποφάσισε να σπουδάσει στη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, κι όχι στην Ιατρική, όπως προοριζόταν. Αποφοίτησε το 1904, και άρχισε να δουλεύει ως αρχιτέκτονας. Σημαντικός σταθμός στη διαδρομή του ήταν η παραμονή του για πέντε χρόνια στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί σχεδίασε ένα από τα πιο εμβληματικά του έργα, το υποκατάστημα της Τράπεζας Αθηνών, το οποίο σήμερα στεγάζει ιδιωτικό πανεπιστήμιο. Το 1922 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και έγινε καθηγητής της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πολυτεχνείου. Λίγα χρόνια μετά, έφυγε από τη Σχολή λόγω της σύγκρουσής του με συναδέλφους του, και ιδίως με τον αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, για τον τρόπο διεξαγωγής των μαθημάτων.

«Ο Κουρεμένος αρνούνταν τον διαχωρισμό των τεχνών –της ζωγραφικής, της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής» τόνισε η κ. Παπασταύρου και αναφέρθηκε σε μια ενδιαφέρουσα ιστορία με πρωταγωνιστή τον Κουρεμένο ως γλύπτη, όταν κέρδισε, σε συνεργασία με τον γλύπτη John Hughes, το πρώτο βραβείο σε διαγωνισμό για το μνημείο της βασίλισσας Βικτωρίας στο Δουβλίνο. Το μνημείο στήθηκε το 1908. Mε την απόκτηση της ανεξαρτησίας της Ιρλανδίας το 1922, τα μνημεία της βρετανικής μοναρχίας βρέθηκαν στο στόχαστρο. Χρόνια μετά, το άγαλμα της βασίλισσας Βικτωρίας απομακρύνθηκε από τη θέση του, και τη δεκαετία του ’80 η ιρλανδική κυβέρνηση το δώρισε στο Σύδνεϋ της Αυστραλίας.

Μία ακόμη σημαντική παράμετρος της προσφοράς της προσωπικότητας του Κουρεμένου αφορά τις υποτροφίες. Ο Κουρεμένος, όντας κι ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, χάρισε ιδιόκτητη πολυκατοικία επί της Δ. Αρεοπαγίτου 37 στην Ακαδημία Αθηνών για υποτροφίες σε φοιτητές Καλών Τεχνών με προτίμηση στους Ηπειρώτες (όπως και ακίνητη περιουσία σε γαλλικό κρατικό φορέα για υποτροφίες επίσης). Στην τελετή εγκαινίων στη Δημοτική Πινακοθήκη, μίλησε και ο πρώην σχολικός σύμβουλος και δημιουργός του Μουσείου Ελαφότοπου Μιχάλης Οικονομίδης. Ο κ. Οικονομίδης, όπως διηγήθηκε ο ίδιος, ήταν ένας από τους φοιτητές που είχαν πάρει την υποτροφία Κουρεμένου στις αρχές της δεκαετίας του ’80 από την Ακαδημία Αθηνών.

Χαιρετισμό εκ μέρους της δημοτικής αρχής, απηύθυνε η αντιδήμαρχος Ιωαννίνων Βάσω Μέγα, η οποία μίλησε επί του θέματος συγκεκριμένα (κι όχι αορίστως, όπως συνήθως γίνεται σε χαιρετισμούς πολιτιστικού χαρακτήρα).

Η έκθεση «Αρμονικές Χαράξεις: Ο αρχιτέκτων Βασίλειος Κουρεμένος στο Παρίσι» θα διαρκέσει μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου. Ώρες λειτουργίας της Πινακοθήκης: Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη: 08:00-15:00, Παρασκευή: 08:00-21:00, Σάββατο: κλειστά και Κυριακή: 10:00-13:00 & 18:00-21:00.

Ανήμερα των Χριστουγέννων και ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, η Πινακοθήκη θα είναι κλειστή. Η είσοδος είναι ελεύθερη.