Το «επαναστατικό» τζαμί

Το τζαμί της Καλούτσιανης είναι ένα από τα δυνατά τοπόσημα των Ιωαννίνων. Είναι όμως και ένα από τα πιο ταλαιπωρημένα οθωμανικά μνημεία της πόλης. Όλους αυτούς τους αιώνες που στέκεται σε αυτό το σημείο έχει δει πολλά και έχει αντέξει άλλα τόσα.

Το τέμενος αρχικά είχε τη μορφή μετζίτ (μουσουλμανικός ναός χωρίς μιναρέ). Ως τζαμί ολοκληρώθηκε το 1740 από τον Χατζή Μεχμέτ πασά.

Το ιστορικό γεγονός που φέρεται να έδωσε στο τζαμί αλλά και σε όλη τη συνοικία την ονομασία «Κανλή Τσεσμέ» που «επέζησε» μέχρι σήμερα, ήταν η αποτυχημένη επανάσταση του επισκόπου Τρίκκης Διονύσιου του Φιλόσοφου κατά των Τούρκων. «Κανλή τσεσμέ» σημαίνει «βρύση αίματος»: από το άφθονο χριστιανικό αίμα που χύθηκε για την κατάπνιξη της επανάστασης. «Το τζαμί της Καλούτσας τον καιρό της επανάστασης του Σκυλοσόφου, που εκδηλώθηκε κυρίως κοντά στην θέση αυτή, μια–δυο εκατοντάδες επαναστάτες πιάστηκαν κρυμμένοι ομαδικά στους εκεί κοντά καλαμιώνες» αναφέρει ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας.

Την περίοδο της ύστερης τουρκοκρατίας, η Καλούτσιανη απέκτησε πολλή ζωή. «Παρά το γεγονός ότι η συνοικία με την επωνυμία Κανλί Τσεσμέ ή Κανλή Μπουνάρ (και οι δύο ονομασίες σημαίνουν ματωμένη βρύση) κατοικούνταν κυρίως από Αθίγαννους, φαίνεται ότι, λόγω της θέσης της και των εμπορικών δραστηριοτήτων που αναπτύχθηκαν εκεί, έτυχε ιδιαίτερης φροντίδας από την οθωμανική διοίκηση της πόλης, κατά την ύστερη τουλάχιστον τουρκοκρατία. Ένδειξη της μέριμνας αυτής είναι και το γεγονός ότι στη συνοικία φιλοξενήθηκε για ένα διάστημα και το διοικητήριο της πόλης…» σημειώνει ο αρχιτέκτονας Γιώργος Σμύρης στα «Μουσουλμανικά τεμένη των Ιωαννίνων και η πολεοδομία της οθωμανικής πόλης».

Επόμενος μεγάλος σταθμός ήταν η απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Το τζαμί και η συνοικία της Καλούτσιανης υποδέχτηκαν τα ελληνικά στρατεύματα.

Στα «ελεύθερα» πια Γιάννενα, το τζαμί άρχισε να χρησιμοποιείται ως καφενείο. Πιο συστηματική έγινε αυτή η χρήση μετά το 1924, με την ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Το τζαμί πέρασε στα χέρια της Εθνικής Τράπεζας και από κει στα χέρια ιδιωτών. Το πρώτο καφενείο είχε την ονομασία «Το μικρό Ζάππειον». Και μετά ο β’ παγκόσμιος πόλεμος, με το τζαμί να «μεταμορφώνεται» σε εργαστήριο ζαχαροπλαστικής που εξυπηρετούσε τους στρατιώτες του αλβανικού μετώπου και στη συνέχεια, επί γερμανικής κατοχής, σε πλυντήριο ρούχων.

Μεταπολεμικά, το τζαμί απέκτησε εκ νέου τον… κοινωνικό του ρόλο. Τα καφενεία επέστρεψαν, ενώ ακόμα και το ΚΤΕΛ Ιωαννίνων είχε την έδρα του εκεί για κάποια χρόνια. Με την πάροδο των δεκαετιών, στο τζαμί στεγάστηκαν μανάβικο, συμβολαιογραφείο και το ζαχαροπλαστείο «Αστήρ» του Αλ. Μπουντούρη. Στα μέσα της δεκαετίας του ’90, το υπουργείο Πολιτισμού ξεκίνησε τις διαδικασίες απαλλοτρίωσης του τζαμιού αναγνωρίζοντας τη μνημειακή του αξία. Το 2005, το τζαμί άδειασε… και σήμερα μοιάζει με φάντασμα του εαυτού του. Περιμένει ακόμα την αναστήλωσή του και την ένταξή του στο γίγνεσθαι της πόλης.