Δύσκολοι καιροί για δημοσιογραφία

Το μόνιμο ερώτημα της επαρκούς και σωστής ενημέρωσης, δεν έχει ακόμα ξεκάθαρες απαντήσεις. Η σταδιακή απώλεια της εμπιστοσύνης των αναγνωστών, αλλά και ταυτόχρονα, η ισχυρότατη θέση που συνεχίζει να κρατάει η τηλεόραση και τα «νέα μέσα», δημιουργούν ένα αρκετά επίφοβο μείγμα, που τα αποτελέσματά του είναι ορατά στο δημοσιογραφικό επάγγελμα.

Η χρήση της ενημέρωσης ως «όπλο» δεν είναι κάτι καινούργιο. Η συνεχής προσπάθεια ελέγχου των μέσων από την εξουσία και η όχι πάντα δεδομένη αρχή, ότι τα μέσα πρέπει να ελέγχουν την εξουσία και δεν είναι υπάλληλοί της, έχει γείρει επικίνδυνα τα τελευταία χρόνια. Η αναγωγή της αντίθετης άποψης, αλλά και της μη σύμφωνης με την εκάστοτε εξουσία έρευνας και είδησης σε «fake news», ακόμα και όταν είναι άρτια τεκμηριωμένες, αφαιρεί συνεχώς από την αξιοπιστία, τόσο των μέσων, όσο και των «δημιουργών» της είδησης.

Η εκλογή του Τραμπ στην ηγεσία των ΗΠΑ καθόρισε σε σημαντικό βαθμό την επικράτηση της «παραδημοσιογραφίας» και της αυστηρά κατευθυνόμενης ενημέρωσης. Η «προσωπική αλήθεια» έγινε σταθερό επιχείρημα ακόμα για την περίπτωση κραυγαλέων ψεμάτων, σαν το γνωμικό «όταν η αλήθεια δεν συμφωνεί με το κόμμα, τόσο το χειρότερο για την αλήθεια», αντεστραμμένο.

Η έρευνα του Bridging Europe, σχετικά με το πώς τα ΜΜΕ καλύπτουν τις απόψεις της αντιπολίτευσης, στις χώρες της ΕΕ, φέρνει την Ελλάδα στις τελευταίες θέσεις των σχετικών αναφορών, ανά 100 άρθρα, κάτω από τη Βουλγαρία και πάνω μόνο από τη Σλοβακία, την Πολωνία και την Ουγγαρία, της οποίας η ακροδεξιά κυβέρνηση πρωτοπορεί στους αντιδημοκρατικούς και αντιδημοσιογραφικούς νόμους. Στην Ελλάδα, τα μέσα που κατέγραψε η έρευνα αναφέρουν 7 φορές στα 100 σχετικά, πολιτικά άρθρα τις θέσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης. Στην Ουγγαρία που είναι η τελευταία, 2 φορές στα 100…

Η «διαταραχή» της σχέσης με το αναγνωστικό κοινό, φαίνεται και στα επίσημα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ: Οι εφημερίδες και τα περιοδικά στην Ελλάδα, έχουν απωλέσει ένα μεγάλο κομμάτι της κυκλοφορίας τους, ειδικά από το 2014 και μετά. Οι εφημερίδες, από τα 95.404.106 ημερήσια φύλλα το 2014, έχουν φτάσει τα 46,776.501 φύλλα το 2019. Το 2019 καταγράφηκε πτώση 13,7%. Προφανώς, η πτώση έχει να κάνει και με τη στροφή στα ψηφιακά και τηλεοπτικά μέσα, αλλά η αίσθηση της αποδυνάμωσης των παραδοσιακών μέσων δεν εξηγείται μόνο από την εξάπλωση της τεχνολογίας, αλλά και από το πόσο ελκυστικά και αξιόπιστα παραμένουν. Φυσικά, για να επιτευχθούν αυτές οι συνθήκες απαιτούνται εργαζόμενοι, καλές εργασιακές συνθήκες, σταθερότητα στην εργασία, πράγματα που δεν υφίστανται στο χώρο.

Η ενημέρωση είναι μια υπεύθυνη διεργασία. Την πρώτη έρευνα για τη σχέση του κοινού με τα ΜΜΕ και την ενημέρωση, τόσο πριν από την πανδημία, όσο και κατά τη διάρκειά της, έκαναν το Εργαστήριο Ειρηνευτικής Δημοσιογραφίας (International Peace Journalism Laboratory) του Τμήματος Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ και η εταιρία ierax analytix.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το 62% δηλώνει ότι έχει επηρεαστεί από κάποια ψευδή είδηση, ενώ στη δεύτερη περίοδο το αντίστοιχο ποσοστό είναι 50%. Το εντυπωσιακό εύρημα είναι ότι το 37% δηλώνει ότι δεν έκανε κάποια ενέργεια στην περίπτωση αυτή. Τα υψηλότερα ποσοστά, μάλιστα, που φτάνουν στο 55%, όσων δηλώνουν ότι δεν προέβησαν σε καμία ενέργεια, καταγράφονται στις ηλικίες 25-34. Ποσοστό 39% ενημέρωσε φίλους και γνωστούς, 27% κατέβασε ή έσβησε την ανάρτησή του, 21% έκανε ανάρτηση ότι η είδηση ήταν ψευδής και 11% έστειλε μήνυμα στο μέσο για να το ενημερώσει.

Η βασική πηγή ενημέρωσης είναι οι ιστοσελίδες (66%) και η τηλεόραση (57%).

Πάντως, η έρευνα αποτυπώνει αύξηση της εμπιστοσύνης στα ΜΜΕ, από το 22% στην έρευνα του Reuters Institute, στο 36% σήμερα. Και πάλι, είναι πολύ χαμηλό. Πάνω από 6 στους 10, θεωρούν τα ΜΜΕ αναξιόπιστα…

Στις 3 Μαΐου, παγκόσμια ημέρα ελευθερίας του Τύπου, το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας έκανε την εξής ανακοίνωση: «Η Ελλάδα υποστηρίζει ενεργά την ελευθερία του τύπου και την προάσπιση της ασφάλειας των δημοσιογράφων απανταχού».

Οι Ρεπόρτερς χωρίς σύνορα ωστόσο, έχουν κάπως διαφορετική άποψη. Στο World Press Freedom Index του 2020, η Ελλάδα είναι μόλις στην 65^η θέση σε ό,τι αφορά την ελευθερία του Τύπου, στις χαμηλότερες ευρωπαϊκές θέσεις και πάνω μόνο από χώρες με «κοινοβουλευτική» απολυταρχία, όπως η Ουγγαρία.

Στην εποχή που ο Τζούλιαν Ασάνζ κρατείται και τα δικαιώματά του παραβιάζονται, η υπόθεση της ελευθερίας του Τύπου είναι πιο επίκαιρη από ποτέ…