«Αγία Ελένη»: Από τον εμφύλιο στην προσφυγιά

Η πρώην παιδόπολη «Αγία Ελένη» είναι από εκείνους τους τόπους που, αν και βρίσκονται μέσα στον αστικό ιστό των Ιωαννίνων, ήταν και παραμένει ξένος και απόμακρος. Ένας «αποκομμένος» χώρος της πόλης, στον οποίο έχει γραφεί όμως ένα μεγάλο κομμάτι της ιστορίας της πρόνοιας (και όχι μόνο) στην Ελλάδα.

Έχουν περάσει δέκα χρόνια, από τότε που η παιδόπολη έκλεισε τον κύκλο της και έβαλε λουκέτο. Μέσα σε αυτή τη δεκαετία, έγιναν κάποιες προτάσεις αξιοποίησης των εγκαταστάσεων και της τεράστιας έκτασης που τις περιβάλλουν (παιδικά χωριά SOS, εκθετήριο αγροτικών προϊόντων κ.λπ.). Καμία από αυτές δεν προχώρησε. Σήμερα, η πρώην παιδόπολη βρίσκεται στο προσκήνιο καθώς προορίζεται για κέντρο φιλοξενίας προσφύγων, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες να έχει αναλάβει την ανακατασκευή των εγκαταστάσεων.

Οι παιδοπόλεις έκαναν την εμφάνισή τους το 1947 για να αποτελέσουν ένα ιδιότυπο πεδίο μάχης του εμφυλίου πολέμου, με πρωταγωνιστές τα παιδιά. Είναι δε ταυτισμένες με το πρόσωπο της Φρειδερίκης, η οποία ανέλαβε να επιδείξει το μέγεθος της βασιλικής «φιλευσπλαχνίας» και να απομακρύνει χιλιάδες παιδιά από τις εμπόλεμες περιοχές και… παρεμπιπτόντως από την ιδεολογική επιρροή του Δημοκρατικού Στρατού.

Στα Γιάννενα, η παιδόπολη της Φρειδερίκης λειτούργησε αρχικά στο δημοτικό νοσοκομείο «Η Αγάπη» στον Κουραμπά, τον Σεπτέμβριο του 1947, με 200 παιδιά, αγόρια και κορίτσια, από την Κόνιτσα και το Ζαγόρι. Το όνομά της ήταν «Άγιος Κωνσταντίνος» -όλες οι παιδοπόλεις στην Ελλάδα έφεραν το όνομα κάποιου αγίου. Η παιδόπολη αυτή εκτιμάται ότι έμεινε ανοιχτή μέχρι τις αρχές του ‘49. Στο μεταξύ, την άνοιξη του ’48 δημιουργήθηκε η παιδόπολη «Αγία Ελένη» -όχι όμως εκεί που βρίσκεται σήμερα. Η παιδόπολη βρισκόταν τότε στο τέρμα της οδού Ναπ. Ζέρβα, στην πλατεία Ομήρου που τότε δεν υπήρχε. Η είσοδός της ήταν κοντά στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα. Πάνω από 400 παιδιά φιλοξενήθηκαν το 1948 σε τολ εκείνης της παιδόπολης, με τη Φρειδερίκη να κάνει… τουρνέ αρκετά συχνά.

Κατά τη μεταπολεμική εποχή (και με τη γενιά του εμφυλίου να έχει αποχωρήσει από τις παιδοπόλεις, οι περισσότερες από τις οποίες έκλεισαν τη δεκαετία του ‘50), η «Αγία Ελένη» φιλοξένησε ορφανά και απροστάτευτα παιδιά. Το 1962 ήρθε η στιγμή της μετακόμισής της στις νέες της εγκαταστάσεις, κοντά στο αεροδρόμιο των Ιωαννίνων. Η μετακόμιση επιβλήθηκε λόγω ρυμοτομίας και συγκεκριμένα λόγω της διάνοιξης της οδού Δομπόλη. 

Η παιδόπολη «Αγία Ελένη» συνέχισε να ασκεί τον ρόλο της μέχρι το 2006, οπότε και μπήκε ο επίλογος σε ένα μεγάλο κεφάλαιο της πρόνοιας στην Ελλάδα, που σε μεγάλο βαθμό δεν μπόρεσε να αποτινάξει τον ιδρυματικό της χαρακτήρα.  Σήμερα, ο χώρος καλείται να αποτελέσει το καταφύγιο ανθρώπων που αναγκάστηκαν να φύγουν από τη χώρα τους. Τότε και σήμερα: κοινή συνισταμένη ο πόλεμος…