Το άγαλμα της Φρειδερίκης: Μισό αιώνα μετά…

Τα περί επανατοποθέτησης του αγάλματος της Φρειδερίκης που επανέφερε στο προσκήνιο ο δήμαρχος Κόνιτσας Νίκος Εξάρχου προκάλεσαν ποικίλα σχόλια στα social media, που επιβεβαιώνουν και τον διχασμό που υπάρχει. Καταρχάς δεν υπήρξε και δεν υπάρχει καμία απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου περί επιστροφής του αγάλματος. Παρά μόνο η εκφρασμένη πρόθεση του δημάρχου κατά τη διάρκεια συνέντευξης στο τοπικό τηλεοπτικό κανάλι TV1.

Ο δήμαρχος κ. Εξάρχου αιτιολόγησε την άποψή του με έναν τρόπο που κάθε άλλο παρά τοποθετεί την όλη υπόθεση σε ένα πολιτικό και ιστορικό ορθολογικό πλαίσιο, δεδομένου ότι το άγαλμα αυτό αποτελεί για αρκετούς ακόμη ένα σύμβολο. 

Αναφορές που υποστηρίζουν τα περί τουριστικής προβολής του τόπου λόγω του αγάλματος, είναι τουλάχιστον άστοχες και εκτός κλίματος. Και δη όταν προέρχονται από έναν δήμαρχο που διοικεί μια πόλη όπου τα ακροδεξιά περιστατικά έχουν δηλώσει το παρών τα τελευταία χρόνια, προκαλώντας τα δημοκρατικά αισθήματα των κατοίκων. Μόλις δύο χρόνια έχουν περάσει από το αντιρατσιστικό συλλαλητήριο που έγινε στην Κόνιτσα λόγω της επίθεσης σε ανήλικους πρόσφυγες.

Ας δούμε όμως τη διαδρομή αυτού του αγάλματος, το οποίο έτυχε να βιώσει τα γυρίσματα της ιστορίας.

Το άγαλμα στήθηκε από τις Ένοπλες Δυνάμεις στην κεντρική πλατεία της Κόνιτσας τον Ιανουάριο του 1953 για να τιμήσει και για να υπενθυμίζει την επίσκεψη της βασίλισσας Φρειδερίκης στις 6 Ιανουαρίου του 1948 μία μέρα μετά τη λήξη της μάχης της Κόνιτσας μεταξύ του Δημοκρατικού Στρατού και του Εθνικού Στρατού. Ο εθνικός Τύπος της εποχής είχε ηρωοποιήσει σχεδόν τη Φρειδερίκη για την κίνησή της αυτή.

Το ορειχάλκινο άγαλμα το φιλοτέχνησε ο Μιχάλης Τόμπρος, γλύπτης της γενιάς του Μεσοπολέμου και καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών που άφησε το δικό του στίγμα στη νεοελληνική τέχνη. Ο Τόμπρος έχει απαθανατίσει τη Φρειδερίκη να ακουμπάει το ένα της χέρι στον ώμο ενός παιδιού… 

Ο συμβολισμός φυσικά είναι απόλυτα συζητήσιμος ακόμα και στις μέρες μας, ειδικά λόγω του γεγονότος ότι η Φρειδερίκη αποτέλεσε εμβληματική μορφή αναφοράς για όλο το εμφυλιακό αφήγημα ενός κράτους, που κυνήγησε και εκδικήθηκε σκληρά σε καιρούς, υποτίθεται, δημοκρατίας, με τη βασιλομήτωρα να παίζει διαχρονικά πολιτικό ρόλο και επηρεάζοντας με βάση τη δική της πολιτική ατζέντα, που προσέγγιζε ακροδεξιές λογικές.

Δεν πέρασαν ούτε 20 χρόνια, και το άγαλμα απομακρύνθηκε. Την «αποκαθήλωση» έκανε η Χούντα το 1971-2, στο πλαίσιο της «αποβασιλοποίησης».

Σε ένα ειδικό τεύχος της έκδοσης «Ανθέμιον» από την Ένωση Φίλων Ακρόπολης καταγράφεται και μια ενδιαφέρουσα παράπλευρη πτυχή της όλης υπόθεσης. Σε ένα κείμενο του τεύχους περιγράφονται κάποιες τραγελαφικές καταστάσεις που βίωσαν οι αρχαιολογικές υπηρεσίες κατά τη Χούντα.

Το 1972 και για δύο χρόνια, έφορος αρχαιοτήτων Ιωαννίνων ήταν η Έβη Τουλούπα, η οποία το 1982 ανέλαβε έφορος αρχαιοτήτων Ακρόπολης και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της αρχαιολογίας. Όταν έγινε λοιπόν η «αποκαθήλωση», ο τότε πολιτιστικός επιθεωρητής Ηπείρου ήθελε να κάνει μήνυση επειδή νόμιζε ότι κάποιοι είχαν κλέψει τον χαλκό του αγάλματος. Οι χουντικές υπηρεσίες είχαν βρει το άγαλμα «εσωτερικά κούφιο» (!). Η έφορος αρχαιοτήτων εξήγησε στον πολιτιστικό επιθεωρητή ότι τα χάλκινα αγάλματα έτσι φτιάχνονται (η μέθοδος του χαμένου κεριού) και ότι δεν χρειάζεται να κάνει μήνυση.

Μετά την απομάκρυνση της Φρειδερίκης από την κεντρική πλατεία, η Κόνιτσα τοποθέτησε το άγαλμα σε αποθήκη. Σε αυτή την αποθήκη, βρίσκεται εδώ και μισό αιώνα…