#151: Η κοινοβουλευτική ιστορία της Ελλάδας

Το πρότζεκτ #151 του Τύπου Ιωαννίνων, είναι μια αποτύπωση της κοινοβουλευτικής ιστορίας της Ελλάδας σε 151 γεγονότα, ιστορικές περιόδους, εκλογές. Κάθε μέρα ανεβαίνει και από ένα στα social media του Τύπου:

Στο twitter 

Στο instagram 

Στο TikTok

Αυτές, είναι οι πρώτες 10 αναρτήσεις:

1829-1847 Οι πρώτες εκλογές, ο πρώτος πρωθυπουργός, ο πρώτος εκλογικός νόμος

Οι πρώτες εκλογές στην Ελλάδα είναι γεγονός. Προκηρύσσονται από τον Ιωάννη Καποδίστρια και οι κάλπες αναδεικνύουν τα 236  μέλη της Δ’ Εθνοσυνέλευσης που συνήλθε στο Άργος, στις 11 Ιουλίου 1829. Στις 3 Σεπτεμβρίου 1843 ο βασιλιάς  Όθωνας παραχωρεί Σύνταγμα υπό τη λαϊκή πίεση και την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου. Λίγες μέρες αργότερα, τις εκλογές προκήρυξε η προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση υπό τον Ανδρέα Μεταξά, η οποία σχηματίστηκε μετά την επανάσταση της 3^ης Σεπτεμβρίου. Ανέδειξε τα 243 μέλη της Συνταγματικής Εθνοσυνέλευσης της Αθήνας. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1844 Ο ισχυρότερος και εξαιρετικά αμφιλεγόμενος πολιτικός άνδρας της εποχής, ο Ιωάννης Κωλέττης από το Συρράκο των Ιωαννίνων, αναδεικνύεται πρωθυπουργός της Ελλάδας, ο πρώτος εκλεγμένος. Ο πρώτος εκλογικός νόμος θα ψηφιστεί στις 25 Μαρτίου 1844 και θα απαγορεύει το «εκλέγεσθαι» στις γυναίκες, στους κάτω των 25 ετών, στους υπόδικους ή καταδικασμένους, αλλά και σε ανέργους. Για να θέσει κάποιος υποψηφιότητα, θα πρέπει να έχει επάγγελμα ή περιουσία «ικανά να το θρέψουν». Η διάταξη αποκλείει όπως είναι κατανοητό τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα. Κάθε 10.000 κάτοικοι εξέλεγαν ένα βουλευτή, με εξαιρέσεις: η Ύδρα εξέλεγε τρεις, τα Ψαρά και οι Σπέτσες από δύο, τιμητικά. Ο Κωλέττης θα επανεκλεγεί το 1847, θα πεθάνει όμως λίγους μήνες αργότερα από νεφρική ανεπάρκεια.  

1850-1861 Εκλογές «απίθανου φαυλότητος»

Τον Σεπτέμβριο του 1850 πρωθυπουργός της Ελλάδας αναδεικνύεται ο Αντώνης Κριεζής που κερδίζει τις βουλευτικές εκλογές, διαδεχόμενος έναν επίσης ναυτικό και ήρωα της Επανάστασης του ’21, τον Κωνσταντίνο Κανάρη. Ο Κριεζής θα κερδίσει ξανά τις εκλογές το 1853 και οι διαδοχικές του θητείες θα διακοπούν από τον Δημήτριο Βούλγαρη « Τζουμπέ». Από το 1859 και μετά, θα πρωθυπουργεύσει ένας άλλος γόνος ναυτικής οικογένειας, ο Αθανάσιος Μιαούλης, για δύο θητείες. Στις 24-27 Νοεμβρίου 1862 γίνονται  οι πρώτες πολυήμερες εκλογές, μια τακτική που θα πλήξει σοβαρά την αξιοπιστία της εκλογικής διαδικασίας, με περιστατικά βίας και νοθείας.   Στις 26 Ιουλίου 1864 Αναλαμβάνει καθήκοντα η κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Κανάρη και ούτε ένα χρόνο αργότερα, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος κερδίζει τις εκλογές που είναι οι πρώτες εκλογές που γίνονται στην Ελλάδα με σφαιρίδιο. Ο λόγος; Ο εκτεταμένος αναλφαβητισμός των εκλογέων, που καλούνται να επιλέξουν υποψηφίους σε μια διαδικασία της οποίας η αξιοπιστία αμφισβητείται έντονα. Τρία χρόνια αργότερα, στις 21-24 Μαρτίου 1868 θα γίνουν οι «απίθανου φαυλότητος» εκλογές, όπως τις χαρακτήρισε πολύ αργότερα σε βιβλίο του ο Σπύρος Μαρκεζίνης. Η πολυήμερη εκλογική διαδικασία ενισχύει τα περιστατικά νοθείας που ήταν ήδη υπαρκτά και από προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις, αλλά αυτή τη φορά ήταν πιο έντονα.  Έντεκα μήνες αργότερα, το 1869 πρωθυπουργός αναδεικνύεται ο Θρασύβουλος Ζαΐμης

1872-1874 Οι ετήσιες θητείες πρωθυπουργών

Οι εκλογές ξαναγίνονται ανά τριετία, αλλά τελικά οι θητείες των πρωθυπουργών είναι ουσιαστικά ετήσιες, λόγω της πολιτικής αστάθειας που δεν επιτρέπει στις κυβερνήσεις να μακροημερεύσουν. Κατά σειρά, μέσα σε τέσσερα χρόνια, υπηρετούν στην πρωθυπουργική θέση οι Δημήτριος Βούλγαρης, Επαμεινώνδας Δεληγιώργης, Δημήτριος Βούλγαρης και πάλι και τέλος, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος  που θα παραμείνει πρωθυπουργός για έξι χρόνια. Επί θητείας του οι εκλογές γίνονται ξανά ημερήσιες και αποκαθίσταται σε ένα βαθμό η αξιοπιστία τους, ενώ παράλληλα επανέρχεται μια σχετική κυβερνητική σταθερότητα στη χώρα.

H «Ωραία Ελλάς» των χρηματιστηρίων

Το πρώτο χρηματιστηριακό σκάνδαλο στην Ελλάδα, έγινε το 1873. Τον Φεβρουάριο, η Ελληνική Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου, νεοσυσταθείσα τότε από τον Ανδρέα Συγγρό, εξέδωσε μετοχές ονομαστικής αξίας 200 δραχμών. Αντιστοιχούσαν στα μεταλλεία Λαυρίου και στην εκμετάλλευση κοιτασμάτων, γύρω από τα οποία ήδη, από τετραετίας, είχε αναπτυχθεί ιδιαίτερη φημολογία και επικαιρολογία. Ο λόγος ήταν η διαφορά της ελληνικής κυβέρνησης με την εταιρία Roux-Serpieri-Fressynet για την εκμετάλλευση των εκβολάδων, των υπολοίπων δηλαδή της εξόρυξης. Οι φήμες που αναπτύχθηκαν δημιούργησαν την εντύπωση των ανεξάντλητων αποθεμάτων, φήμες που τις εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο ο Συγγρός, ο οποίος είχε εξαγοράσει ένα κομμάτι των ορυχείων. Μέσα σε ένα χρόνο, οι φήμες κατέρρευσαν, μαζί και η μετοχική «πυραμίδα» που έστησε ο Συγγρός, αφήνοντας πολύ κόσμο κατεστραμμένο οικονομικά.   

Οι συναλλαγές γίνονταν στα γραφεία της Λέσχης Εμπόρων Αθηνών, πάνω από το καφενείο «Bella Grecia» στη γωνία Ερμού και Αιόλου, καθώς χρηματιστήριο δεν είχε δημιουργηθεί ακόμα.Το καφενείο Bella Grecia εγκαινιάστηκε το 1836 και ήταν από τα πιο σύγχρονα στην Αθήνα της εποχής. Μάλιστα, ήταν το πρώτο που είχε μπιλιάρδο, γύρω από το οποίο ξεκίνησαν οι πρώτες χρηματιστηριακές αγοραπωλησίες. Το καφενείο θεωρούνταν στέκι αντιβασιλικών, παρότι τον καιρό του Όθωνα, ένα μικρό «τελετουργικό» για τις κυβερνήσεις που όριζε ο βασιλιάς, ήταν το εξής: ο Όθωνας έβγαινε βόλτα με την Αμαλία μετά τον ορισμό της κυβέρνησης και αν οι θαμώνες της «Ωραίας Ελλάδας» τον χειροκροτούσαν όταν περνούσε μπροστά από τα τραπέζια του καφενείου, τότε η κυβέρνηση είχε λαϊκό έρεισμα.

1881: Η εποχή Τρικούπη 

Στις 20 Δεκεμβρίου 1881 πρωθυπουργός εκλέγεται για πρώτη φορά ο Χαρίλαος Τρικούπης. Δικηγόρος, διπλωμάτης, γιος του επίσης διατελέσαντα  πρωθυπουργού Σπύρου Τρικούπη, ήταν ο πρώτος πραγματικά οραματιστής πρωθυπουργός της χώρας, με σχέδιο και νόμους για την αναδιοργάνωση του κράτους, της φορολογίας, των ενόπλων δυνάμεων, αλλά και του κοινοβουλευτικού συστήματος. Ο Τρικούπης ίδρυσε το 1872 το «Πέμπτο κόμμα», το οποίο συγκέντρωσε τις πιο προοδευτικές πολιτικές παρουσίες της χώρας και ήταν ίσως το πρώτο πραγματικά αστικό πολιτικό κόμμα της χώρας. Ο Τρικούπης, ήδη από την εποχή των κοινοβουλευτικών ταραχών επί πρωθυπουργίας του «Τζουμπέ» Βούλγαρη, όταν οι συνταγματικές παραβιάσεις ήταν καθημερινότητα, με άρθρα του είχε πάρει θέσει για ένα πιο σταθερό και αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό σύστημα.

Στις 9 Ιουλίου του 1874 ο Τρικούπης δημοσίευσε άρθρο με τίτλο «Παρελθόν και Ενεστώς» στην εφημερίδα «Οι Καιροί», στο οποίο έθετε ως κοινοβουλευτικό δόγμα τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής στην εκάστοτε κυβέρνηση. Δηλαδή, για πρώτη φορά διατυπώθηκε δημόσια η ανάγκη να έχει η κυβέρνηση την πλειοψηφία στη Βουλή και να μην καθορίζεται η ύπαρξή της από τη μοναρχική βούληση ή τα πολιτικά παιχνίδια των κομματαρχών, τουλάχιστον τόσο φανερά, όσο γινόταν μέχρι εκείνη την εποχή. Ο Τρικούπης αντιμετώπισε για χρόνια τον «εκπρόσωπο των Πελοποννήσιων» Θοδωρή Δηλιγιάννη, εναλλασσόμενος με αυτόν στην πρωθυπουργία από το 1885 μέχρι το 1895.

«Δυστυχώς επτωχεύσαμεν»

Στις 10 Δεκεμβρίου 1893 ο Τρικούπης  αναγγέλλει, καθώς η Ελλάδα δεν μπορεί να τηρήσει τους όρους των δανείων της προς τους δανειστές της "ότι πρέπει να λαλήσωμεν προς αυτούς επτωχεύσαμεν δυστυχώς». Έτσι, μένει στην ιστορία η φράση «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Από το 1879 μέχρι το 1890 η Ελλάδα συνάπτει οκτώ εξωτερικά δάνεια και πέντε εσωτερικά, με τα οποία χρηματοδοτείται η προσπάθεια αναδιοργάνωσης και κατασκευής υποδομών, όπως ο σιδηρόδρομος. Ωστόσο, το ελληνικό κράτος φτάνει σε σημείο να μην μπορεί να ανταποκριθεί στις δανειακές του υποχρεώσεις. Η προσπάθεια αναχρηματοδότησης συναντάει τους εξαιρετικά σκληρούς όρους που ζητούν οι δανειστές (τόκος 30%, έγκριση μόνο με υπογραφές βασιλιά και όχι κοινοβουλευτική ψήφο κ.α.).

Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες

Στις 6 Απριλίου 1896 ξεκινούν στο Καλλιμάρμαρο οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες. Η γεμάτη συμβολισμούς επιλογή της Ελλάδας έγινε σε συνέδριο που διοργανώθηκε στο Παρίσι δύο χρόνια νωρίτερα, όπου και δημιουργήθηκε η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή. Διοργανωτής του συνεδρίου ήταν ο Πιερ ντε Κουμπερτέν. Οι αγώνες κράτησαν μόλις δέκα μέρες και συμμετείχαν 312 αθλητές από 13 χώρες σε 44 αγωνίσματα. Στην Καλλιθέα έγιναν οι σκοπευτικοί αγώνες και στο Νέο Φάληρο οι ποδηλατικοί. Ο γερμανός αθλητής Καρλ Σούμαν ήταν ο πολυνίκης των αγώνων, ενώ στο Μαραθώνιο δρόμο, πρώτος ήταν ο Έλληνας Σπύρος Λούης. Οι έλληνες αθλητές έχουν πολύ καλές παρουσίες, ενώ τους αγώνες παρακολουθούν χιλιάδες κόσμου. Η Ελλάδα θα φιλοξενήσει και τους «μεσοολυμπιακούς» του 1906, που δεν ήταν επίσημοι, παρότι αναφέρονταν τότε ως «ολυμπιακοί» και τα μετάλλιά τους  δεν υπολογίζονται από τη ΔΟΕ.

Στη δύση του 19^ου αιώνα: ο «ατυχής πόλεμος»

Ένα αίτημα για δημοψήφισμα θα προκαλέσει κορυφαίο εθνικό πρόβλημα στην Ελλάδα, το 1897. Το «Κρητικό ζήτημα», η ένωση του νησιού με την Ελλάδα ήταν υποχρέωση της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Βερολίνου, το 1878 που όμως δεν εκπληρωνόταν. Η δεκαετία του 1880 ήταν έντονα ταραγμένη στο νησί. Στην κορύφωση της κρίσης, στις 18 Φεβρουαρίου 1897, οι Μεγάλες Δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να κηρυχτεί αυτόνομη η Κρήτη. Η Οθωμανική Πύλη συμφωνεί, η ελληνική κυβέρνηση όμως όχι. Την ίδια μέρα κηρύσσεται γενική επιστράτευση, ενώ ο ελληνικός στρατός είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Στις 20 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους υπογράφεται, μετά από τρεις περίπου μήνες εχθροπραξιών στις περιοχές της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, συνθήκη ειρήνης. Η Ελλάδα υποχρεώνεται να πληρώσει πολεμικές αποζημιώσεις στην Τουρκία και να παραχωρήσει ένα τμήμα της Θεσσαλίας, ενώ τίθεται ταυτόχρονα υπό διεθνή οικονομικό έλεγχο, καθώς είναι χρεοκοπημένη.

«Ευαγγελικά» και «Σανιδικά». Κοινωνικές αναταραχές

Στις 7 Φεβρουαρίου 1899 εκλέγεται ο Γεώργιος Θεοτόκης, προερχόμενος από το κόμμα του Τρικούπη. Η κοινωνική αλλαγή στην Ελλάδα σηματοδοτείται από μια σειρά επεισοδίων όπως τα «Ευαγγελικά», τη διαμάχη για τη γλώσσα, διαμάχη με έντονο κοινωνικοπολιτικό υπόβαθρο, που θα χαρακτηρίσει για αρκετά χρόνια την ελληνική κοινωνία. Τα «Ευαγγελικά» είναι η αλυσίδα γεγονότων, επεισοδίων και ταραχών που προκαλούνται από τη μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημοτική. Στις  17 Νοεμβρίου 1902, για πρώτη φορά στα ελληνικά εκλογικά χρονικά, καταγράφεται ισοπαλία στις εκλογές μεταξύ των Θεοτόκη και Δηλιγιάννη που λαμβάνουν από 102 βουλευτές. Την επόμενη των εκλογών, οι οπαδοί του Δηλιγάννη ξεκινούν διαδηλώσεις ζητώντας τον ορισμό κυβέρνησης υπό τον αρχηγό τους. Στα επεισόδια, ξηλώνουν σανίδες από οικοδομές στη Σταδίου και έτσι, τα επεισόδια που τελικά θα φέρουν όντως στην πρωθυπουργία τον Δηλιγιάννη, ονομάζονται «Σανιδικά». Ο Θεοτόκης θα επανέλθει στις 20 Μαρτίου 1906.

1909-1935: Από το Γουδί στον Βενιζέλο

Ο συνταγματάρχης Νικόλαος Ζορμπάς ηγείται του κινήματος του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδί. Ήδη, ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, μια μυστική οργάνωση αξιωματικών  του ελληνικού στρατού δρούσε από ένα χρόνο νωρίτερα, με αιτήματα επαγγελματικά και μεταρρυθμιστικά. Η θέση της ήταν αντιβασιλική και η αφορμή για το κίνημα, ήταν η επίθεση της κυβέρνησης εναντίον μελών και πρωτεργατών με μεταθέσεις, αποτάξεις κ.λπ. Το αντιβασιλικό κίνημα που ξέσπασε στις 15 Αυγούστου 1909, επικράτησε άμεσα, έχοντας και τη λαϊκή στήριξη, δημιουργώντας αφενός σημαντικές ρήξεις στο πολιτικό σκηνικό, αφετέρου δυναμώνοντας ιδιαίτερα το στρατιωτικό παράγοντα που θα παίξει σημαντικό ρόλο στα πολιτικά της χώρας για όλο σχεδόν τον 20^ο αιώνα. Παρότι δεν είχε σαφή πολιτική συγκρότηση και αιτήματα, έγινε η πρώτη, τον 20^ο αιώνα, καταγραμμένη αντιβασιλική πολιτική κίνηση στη χώρα.