11 πουλιά του χειμώνα στα Γιάννενα

Του Νίκου Μπούκα*

(Κείμενο και φωτογραφίες)

Ο χειμώνας αποτελεί μια δύσκολη εποχή για αρκετούς οργανισμούς. Πολλά είδη έχουν να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καιρικές συνθήκες και την έλλειψη τροφής. Τα πουλιά όμως έχουν καταφέρει να ξεπεράσουν ως ένα βαθμό τα εμπόδια.

Με την ικανότητα της πτήσης που διαθέτουν, μπορούν να πραγματοποιούν μεγάλα ταξίδια σε σύντομο χρονικό διάστημα και να βρίσκονται σε μέρη όπου οι χειμώνες είναι πιο ήπιοι.

Η χώρα μας, με τυπικό μεσογειακό κλίμα και ήπιους χειμώνες, αποτελεί τόπο διαχείμασης για σημαντικούς πληθυσμούς ειδών ορνιθοπανίδας. Επιπρόσθετα, σε υγροτοπικές περιοχές, όπως η λίμνη των Ιωαννίνων, η αφθονία τροφής αποτελεί ακόμα έναν παράγοντα για τη συγκέντρωση μεγάλων πληθυσμών πουλιών.

Στην καρδιά του χειμώνα ένας παρατηρητής μπορεί να θαυμάσει τουλάχιστον 100 είδη ορνιθοπανίδας στην περιοχή των Ιωαννίνων, καθιστώντας την ιδανική για αυτού του είδους την ασχολία. Κάποια από αυτά τα είδη είναι ιδιαίτερα θαρραλέα και σίγουρα θα έχουν τραβήξει την προσοχή σε αρκετούς από εμάς, ακόμα και αν δεν ασχολούμαστε με την παρατήρηση πουλιών.

Καστανοκέφαλος γλάρος

Πολύ χαρακτηριστικό είδος γλάρου, καθώς εκατοντάδες άτομα κάθε χειμώνα κάνουν παρέα στους Γιαννιώτες σε αγαπημένες παραλίμνιες θέσεις, όπως είναι η πλατεία Μαβίλη και η περιοχή της Σκάλας. Στην πραγματικότητα συχνά επωφελούνται από την ανθρώπινη παρουσία, καθώς τακτικά τσιμπολογούν υπολείμματα τροφής. Δεν είναι λίγες οι φορές που κάποια οικογένεια ή παρέα θα κατέβει στη λίμνη με σκοπό να ταΐσει τους γλάρους αυτούς και να τους απολαύσει από κοντά.

Σκουφοβουτηχτάρι

Το σκουφοβουτηχτάρι θα μπορούσε να αποτελεί τη μασκότ της Παμβώτιδας. Είναι το είδος εκείνο που κολυμπάει δίπλα στην όχθη, βουτώντας ανά διαστήματα. Πολλοί θεωρούν πως είναι κάποιο είδος πάπιας, ενώ στην πραγματικότητα ανήκει στα βουτηχτάρια, οικογένεια υδρόβιων πουλιών που αναζητούν την αγαπημένη τους λεία, τα ψάρια, βουτώντας μέσα στο νερό.

Αυτή την εποχή, τα τουλάχιστον 1000 άτομα που διαχειμάζουν στη λίμνη, ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος της μέρας στα βαθιά νερά, όπου είναι συγκεντρωμένη και η λεία τους.

Κορμοράνος

Όσοι έχουν την τύχη να αντικρύσουν από κοντινή απόσταση το ομαδικό ψάρεμα των εκατοντάδων ή και χιλιάδων κορμοράνων, σίγουρα θα τους έχει μείνει η σκηνή ανεξίτηλη. Ο κορμοράνος αποτελεί έναν από τους πιο πολυάριθμους χειμερινούς επισκέπτες στην Παμβώτιδα, με πληθυσμό που ξεπερνά σχεδόν κάθε χρόνο τα 2.000 άτομα. Οι περισσότεροι καταφτάνουν στη λίμνη προς τα τέλη του Νοεμβρίου και καθημερινά σε ομάδες προσπαθούν να εντοπίσουν τις περιοχές συγκέντρωσης των ψαριών. Μόλις τα εντοπίσουν, τότε όλοι οι κορμοράνοι συγκεντρώνονται στην περιοχή και συγχρονισμένα βουτούν, προκαλώντας έναν πανικό στα ψάρια, στην προσπάθειά τους να τα αρπάξουν.

Καλαμόκιρκος

Ο καλαμόκιρκος είναι μεσαίου μεγέθους αρπακτικό πουλί, άρρηκτα συνδεδεμένο με τους καλαμιώνες, καθώς εκεί κουρνιάζει και αναζητεί λεία η οποία αποτελείται συνήθως από μικρά πουλιά και αμφίβια. Χαρακτηριστική εικόνα του είδους είναι η χαμηλή πτήση πάνω από τις καλαμιές, καθώς προσπαθεί να αιφνιδιάσει τα θηράματά του. Ευκολότερα παρατηρείται στο ανατολικό τμήμα της λίμνης, όπου οι καλαμιές καλύπτουν μεγαλύτερο τμήμα της όχθης.

Κοκκινολαίμης

Ο κοκκινολαίμης είναι γνωστός και ως το αηδόνι του χειμώνα, καθώς το μελωδικό του τραγούδι ακούγεται συχνά πυκνά στα κρύα χειμωνιάτικα πρωινά. Συνήθως είναι το πρώτο πουλί που ακούγεται νωρίς το πρωί, μόλις γλυκοχαράζει. Αποτελεί χαρακτηριστικό είδος με το πορτοκαλοκόκκινο στήθος του και απαντάται παντού στο λεκανοπέδιο, ακόμα και μέσα στην πόλη των Ιωαννίνων, ενώ αρκετά άτομα είναι ιδιαίτερα άφοβα και τολμηρά, δίχως να ενοχλούνται ιδιαίτερα από την ανθρώπινη παρουσία.

Τρυποφράχτης

Ο τρυποφράχτης είναι ένα από τα μικρότερα πουλιά της Ευρώπης, καθώς το μέγεθος του δεν ξεπερνά τα 11 εκατοστά.

Ο μικροσκοπικός αυτός επισκέπτης είναι περισσότερο κοινός τον χειμώνα σε όλο το λεκανοπέδιο και κυρίως προτιμάει περιοχές με πυκνούς θάμνους, όπως βάτα. Πολύ συχνά ψάχνει τροφή σε σημεία που έχουμε μαζεμένα κλαριά ή στοιβαγμένα ξύλα, «τρυπώνοντας» με άνεση ανάμεσά τους. Παρατηρείται δύσκολα, καθώς είναι ιδιαίτερα αεικίνητος και μετακινείται κυρίως μέσα στους θάμνους.

Σταχτοσουσουράδα

Η σταχτοσουσουράδα με το χαρακτηριστικό της κίτρινο χρώμα και τη συνεχόμενα παλλόμενη μακριά ουρά ξεχειμωνιάζει στη λίμνη και συνήθως τη συναντάμε καθώς ψάχνει πλάι στο νερό για μικρά ασπόνδυλα και έντομα. Απαντάται σε όλη την περίμετρο της λίμνης, ακόμα και σε περιοχές με έντονη ανθρώπινη παρουσία όπως η πλατεία Μαβίλη, αλλά και σε πάρκα και αλάνες. Συχνά είναι ιδιαίτερα άφοβη και μπορούμε να την πλησιάσουμε αρκετά κοντά.

Αλκυόνη

Η αλκυόνη είναι σίγουρα από τα πιο όμορφα και εντυπωσιακά πουλιά που μπορούμε να συναντήσουμε στη λίμνη των Ιωαννίνων.

Συνήθως κάθεται σε κλαδιά ή καλάμια δίπλα στην όχθη και παραμονεύει για κάποιο ανυποψίαστο μικρό ψάρι. Μόλις εντοπίσει κάποιο ψάρι κοντά στην επιφάνεια, με μια αστραπιαία βουτιά το αρπάζει και ξανά επιστρέφει στο πόστο της για να το καταβροχθίσει. Ο Ιανουάριος με τις «Αλκυονίδες ημέρες» είναι ο μήνας που έχει συνδεθεί περισσότερο με αυτό το είδος, καθώς σύμφωνα με την μυθολογία το είδος επωάζει τα αυγά του τότε, επωφελούμενο από τις ευνοϊκές καιρικές συνθήκες που επικρατούν εκείνο το διάστημα. Κάτι που φυσικά δεν ισχύει, καθώς το είδος φωλιάζει κανονικά όπως και τα υπόλοιπα είδη πουλιών κατά την ανοιξιάτικη περίοδο.

Καρβουνιάρης

Ο καρβουνιάρης αναπαράγεται σε πετρώδεις εκτάσεις ψηλά στα βουνά, όμως όταν τα χιόνια του χειμώνα καλύψουν τα μεγάλα υψόμετρα, τότε αναγκάζεται να κατέβει χαμηλότερα. Έτσι, τον χειμώνα το είδος απαντάται και σε πεδινές περιοχές και αποτελεί συχνό θέαμα ακόμα και μέσα στην πόλη των Ιωαννίνων, σε ταράτσες, αλάνες και πάρκα.

Σπίνος

Πολλοί εσφαλμένα θεωρούν τα σπουργίτια τα πιο πολυάριθμα πουλιά, ενώ στην πραγματικότητα ο σπίνος αποτελεί  ένα από τα πιο πολυάριθμα είδη σε Ελλάδα και Ευρώπη. Κατά την διάρκεια του χειμώνα χιλιάδες τρέφονται στις καλλιέργειες του λεκανοπεδίου αλλά αρκετά άτομα αναζητούν τροφή και μέσα στην πόλη, ιδιαίτερα σε πάρκα ή αδόμητους χώρους, οπότε εύκολα έχουμε την τύχη να τους παρατηρήσουμε από πιο κοντά.

Ψαρόνι

Το ψαρόνι είναι το είδος που κατά την χειμερινή περίοδο πραγματοποιεί συγκεντρώσεις εκατοντάδων χιλιάδων ατόμων.

Κάθε σούρουπο τα άτομα συγκεντρώνονται και κουρνιάζουν ομαδικά σε ασφαλείς θέσεις, όπως οι καλαμιώνες. Κατά τη μετακίνηση προς τις θέσεις κουρνιάσματος όλα τα άτομα δημιουργούν ένα εντυπωσιακό μεγάλο σμήνος, το οποίο συνεχώς αλλάζει μορφές και κατεύθυνση, λίγα λεπτά πριν χαθεί μέσα στις καλαμιές. Από τις πρόσφατες μεγάλες συγκεντρώσεις του είδους στο λεκανοπέδιο ήταν αυτή του 2018, όπου τουλάχιστον 14.000 άτομα διαχείμασαν στην περιοχή.

* Ο Νίκος Μπούκας είναι βιολόγος