Σκάγια και φτερά στη λίμνη Παμβώτιδα

Το κυνήγι πουλιών στη λίμνη Παμβώτιδα και στη λίμνη της Λαψίστας, πριν την αποξήρανσή της τη δεκαετία του ’50 και την έναρξη της μεγάλης μεταβολής στην ισορροπία του οικοσυστήματος στην περιοχή, ήταν σχεδόν θρυλικό.

Οι Γιαννιώτες τις Κυριακές άκουγαν χιλιάδες τουφεκιές. «Μάχη άνιση, άδικη, σκληρή. Από δω διέθεταν μονά, τσιφτέδες και καραμπίνες με φωτιές και σκάγια κι από κει μόνο φτερά και λαχτάρα» αναφέρει ο Ευάγγελος Μπόγκας στη μελέτη του «Τα ζώα και τα πουλιά στους ηπειρώτικους θρύλους» που δημοσιεύτηκε στην «Ηπειρωτική Εστία» το 1956.

Η πιο γλαφυρή περιγραφή ανήκει πάντως στον λόγιο και ιστοριοδίφη Δημήτρη Σαλαμάγκα: «Κι έπεφταν τότε τα καϋμένα τα πουλιά δώθε κείθε, σαν ξεραμένα πλατανόφυλλα…  Στους καιρούς μας οι φαλαρίδες και τα παπιά, ζούσαν κατά χιλιάδες στη Λίμνη μας και τις καλαμιές της. Τα μαζέματά τους μαύριζαν μεγάλες εκτάσεις νερού». Το οργανωμένο κυνήγι πουλιών ήταν γνωστό ως «κλείσμα». Οι κυνηγοί έπιαναν τα πουλιά κλείνοντας τα περάσματά τους.

Για να γίνει το «κλείσμα», απαιτούνταν η συνεργασία πολλών. Στη λίμνη των Ιωαννίνων, μερικοί κυνηγοί με τις βάρκες τους ξεσήκωναν τα παπιά και τα πουλιά που φώλιαζαν τον χειμώνα στις καλαμιές και άλλοι τα περίμεναν (καρτέρι) στο στενό της λίμνης ανάμεσα στο Κάστρο και στο Νησί (αλλά και σε άλλα σημεία). Στην ουσία, οι βαρκάρηδες-κυνηγοί έφτιαχναν έναν κλοιό για να μην ξεφύγει πετούμενο για πετούμενο. Ο Σαλαμάγκας αναφέρει ότι τα μικρά καΐκια προχωρούσαν σε μακριά τοξοειδή παράταξη, κρατώντας ανάμεσα μια εύλογη απόσταση. «Κωπηλατώντας σιγά, έσπρωχναν μπροστά τα πουλιά με κατεύθυνση την ξηρά και τους έκλειναν έτσι κάθε διέξοδο προς τα νερά» περιγράφει. Προσθέτει δε ότι η όλη υπόθεση απαιτούσε πειθαρχία. Μάλιστα, κάθε φορά που κάποιος δεν τηρούσε την πολιορκητική γραμμή, υπήρχε ο αρχηγός του κυνηγιού για να του… υπενθυμίσει τις υποχρεώσεις του. Πολλοί από τους κυνηγούς ήταν επαγγελματίες ενώ άλλοι ερασιτέχνες. Σύμφωνα με τον Σαλαμάγκα,  στα τούρκικα ο κυνηγός αποκαλούνταν αβτζής, ωστόσο, όπως αναφέρει, η λέξη «αβτζής» ήταν περισσότερο τίτλος διάκρισης για τους άριστους κυνηγούς.

Στη λογοτεχνία, το κλείσμα το έχει αποτυπώσει με τον ιδιαίτερο τρόπο του ο Δημήτρης Χατζής. Στο διήγημά του «Ο Σιούλας ο ταμπάκας» από τη συλλογή «Το τέλος της μικρής μας πόλης» (1963),  περιγράφει: «Στη μέση της λίμνης στέκονταν αράδα μέσα στις βάρκες τους, με τα δίκαννα στο χέρι, οι άλλοι κυνηγοί από την πόλη και το νησί. Και τα πουλιά πέφτανε πάνω τους, κοπάδια ολόκληρα, χέρια μονάχα να 'χεις εκείνη την ώρα να ντουφεκίζεις κι άνθρωπο να σου γεμίζει —δουλειά που την έκανε συνήθως ο καϊκτσής, λάμνοντας κιόλας σιγά σιγά, για να μαζεύει τα σκοτωμένα πουλιά — σε κάθε βάρκα λογαριαζόταν δικό της το πουλί που βρισκόταν κοντά της, άσκετο από ποιον βαρέθηκε».

Από την οθωμανοκρατία μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αιώνα, το κλείσμα αποτέλεσε μια βασική κυριακάτικη ενασχόληση των Γιαννιωτών. Σε αυτή δραστηριότητα, μπήκε οριστικά τέλος τη δεκαετία του ’70, με την απαγόρευση του κυνηγιού στη λίμνη των Ιωαννίνων.

* Φωτογραφία του γαλλοελβετού φωτογράφου Fred Boissonnas εν έτει 1913