«Ζήτω ο πρώτος αιρετός δήμαρχος»

25 Οκτωβρίου 1925: Ήταν η πρώτη φορά που τα Γιάννενα ψήφισαν για να εκλέξουν δήμαρχο. Μέχρι τότε, οι δήμαρχοι διορίζονταν. 

Οι δημοτικές αυτές εκλογές, προ μιας 100ετίας περίπου, ήταν οι πρώτες για τους Δήμους και τις Κοινότητες των Νέων Χωρών, όπως λέγονταν οι περιοχές που προσαρτήθηκαν στο ελληνικό κράτος μετά τους βαλκανικούς πολέμους. Ήταν παράλληλα και οι πρώτες εκλογές μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο για τους υπόλοιπους Δήμους της χώρας.

Οι εκλογές έγιναν κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του στρατηγού Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-1926). Ήταν η εποχή που ο Ελευθέριος Βενιζέλος εξακολουθούσε να ζει στο Παρίσι, με τα «μέτωπα» του βενιζελισμού και του αντιβενιζελισμού να δηλώνουν το παρών στην πολιτική σκηνή.

Την τοπική κοινωνία, εκείνη την περίοδο, λίγες εβδομάδες πριν την εκλογική αναμέτρηση, την απασχολούσε περισσότερο, ωστόσο, ένα σκάνδαλο: το σκάνδαλο Ξυδιά. Ο επιθεωρητής δημοτικών σχολείων Γ. Ξυδιάς κατηγορούνταν ότι είχε αθέμιτες σχέσεις με δασκάλα.

Τον Οκτώβριο, με την επίσημη ανακοίνωση των υποψηφίων δημάρχων, η προεκλογική ένταση άρχισε να κορυφώνεται. Οι πρώτες δημοτικές εκλογές των Ιωαννίνων χαρακτηρίστηκαν από τη διάσπαση του βενιζελικού μετώπου.

Οι υποψήφιοι δήμαρχοι ήταν: ο γιατρός Γιώργος Σταυρίδης, απερχόμενος δήμαρχος (1923-1925) που είχε την επίσημη στήριξη του Κόμματος των Φιλελευθέρων, ο Ιωάννης Βαδαλούκας, γιατρός και φιλελεύθερος, ο νομικός Βασίλειος Πυρσινέλλας, ανεξάρτητος που υποστηρίχτηκε κυρίως από την αντιβενιζελική παράταξη, και ο Γιώργος Βράσκος, πολιτικός μηχανικός, που είχε τη στήριξη της Αριστεράς. Ο Πυρσινέλλας είχε βρεθεί στον δημαρχιακό θώκο και την περίοδο Νοέμβριος 1920-Φεβρουάριος 1923 –ο διορισμός του είχε γίνει λίγες μέρες μετά τις εθνικές εκλογές τις οποίες έχασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Η μεγάλη διαμάχη αφορούσε τους δύο υποψήφιους με βενιζελικό υπόβαθρο: τον Γιώργο Σταυρίδη και τον Ιωάννη Βαδαλούκα. Το Κόμμα των Φιλελευθέρων αποφάσισε να υποστηρίξει τον Σταυρίδη, με τη βενιζελική εφημερίδα «Κήρυξ» να εκτιμά ότι η υποψηφιότητα αυτή είχε αποφασιστεί από μικρή μερίδα των Φιλελευθέρων, επικαλούμενος και τη μη σύμφωνη γνώμη του προσφυγικού στοιχείου της πόλης.

Κατά τη μεγάλη τους πλειοψηφία, οι πρόσφυγες προτιμούσαν τους Φιλελεύθερους. Ωστόσο, ο «Κήρυξ» αποφάσισε να υποστηρίξει όχι τον έτερο υποψήφιο των Φιλελεύθερων, τον Βαδαλούκα, αλλά τον Πυρσινέλλα. Στο πλευρό του υποψηφίου αυτού, βρισκόταν και η αντιβενιζελική «Ήπειρος». Η άλλη μεγάλη εφημερίδα, η«Ελευθερία», κρατήθηκε μακριά από τη στήριξη οποιασδήποτε υποψηφιότητας. «Εγώ ουδεμίαν πολιτικήν χροιάν δίδω εις τας δημοτικάς μας εκλογάς και έκαστος Γιαννιώτης ας σκεφθή και ας ψηφίση τους υποψήφιους δήμαρχους και δημοτικούς συμβούλους, ους νομίζει καλιτέρους» ανέφερε ο Χρηστοβασίλης σε άρθρο του. Ο Πυρσινέλλας κατέβαινε στις εκλογές ως ανεξάρτητος, παρά το αντιβενιζελικό του παρελθόν, ενώ αυτοαποκαλούνταν «λαϊκός υποψήφιος δήμαρχος».

«Ο δημοτικός αγών είναι αγών καθαρώς τοπικός, αγών αναγόμενος εις οικογενειακήν υπόθεσιν της πόλεως, εις τον οποίον δεν έχουν θέσιν τα κόμματα και ότι ο δήμαρχος ως πρώτος πολίτης αυτής δεν χρίζεται από κανέναν παρά άλλον παρά από τον λαόν και μόνον» ανέφερε ο Πυρσινέλλας σε μήνυμά του προς το γιαννιώτικο λαό. Ο Σταυρίδης βρήκε μεγάλη στήριξη από την «Ηπειρωτική Ηχώ» του Ευθύμιου Τζάλλα. Ο «πόλεμος» μεταξύ των εφημερίδων ήταν μεγάλος.

Η διάσπαση της βενιζελικής παράταξης οδήγησε ουσιαστικά στη νίκη του Πυρσινέλλα. Ενδιαφέρον έχει το γεγονός ότι ο Βαδαλούκας πήρε τελικά περισσότερες ψήφους από τον επίσημο υποψήφιο των Φιλελευθέρων, τον Σταυρίδη.

Στην εκλογική αναμέτρηση συμμετείχε και ένα πέμπτο ψηφοδέλτιο, χωρίς υποψήφιο δήμαρχο. Ήταν αυτό της Ομοσπονδίας Επαγγελματιών Ηπείρου, η οποία ενδιαφερόταν για την εκλογή μελών της στο 18μελές δημοτικό συμβούλιο.

Την επομένη των εκλογών, η «Ηπειρωτική Ηχώ» απέδωσε τη νίκη του Πυρσινέλλα στις ψήφους των Νησιωτών και των προσφύγων της πόλης, της Ασφάκας και του Άη-Γιάννη Μπουνίλας –οι πρόσφυγες, ανεξαρτήτως του τόπου διαμονής τους, ψήφιζαν στον Δήμο Ιωαννιτών.

Γι’ αυτό και η εφημερίδα αποκαλούσε τον Πυρσινέλλα «δήμαρχο Ασφάκας». Ο «Κήρυξ» εμφανίστηκε κατενθουσιασμένος και η «Ελευθερία», παρά τις επιφυλάξεις που είχε, δέχτηκε κι αυτή με ενθουσιασμό το αποτέλεσμα. «Η επιτυχία του οφείλεται εις το ότι ο κόσμος εβαρέθηκε τα κόμματα και τας παλαιάς κομματικές μεθόδους [...]. Ζήτω η πολιτική χειραφεσία. Ζήτω ο πρώτος αιρετός Δήμαρχος της πόλεως των Ιωαννίνων» έγραφε η «Ελευθερία».

Η «Ήπειρος», από την πλευρά της, απέδωσε την εκλογική επιτυχία στα προσόντα του Πυρσινέλλα (νέος, μορφωμένος και πολιτισμένος) και στη μεγάλη αποχή των Φιλελευθέρων (κάνοντας σύγκριση με τις τελευταίες εθνικές εκλογές), ενώ αντιμετώπισε τον ισχυρισμό περί «δημάρχου Ασφάκας», λέγοντας ότι οι ψηφοφόροι της Ασφάκας ήταν μόλις 25.

Τα εκλογικά τμήματα που είχαν οριστεί, ήταν τέσσερα: στη Ζωσιμαία Σχολή, στο Γ’ Ελισαβέτειο Σχολείο, στο ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου και στο Δ’ Ελισαβέτειο Σχολείο. Στο τελευταίο εκλογικό τμήμα, ψήφισαν ξεχωριστά οι κάτοικοι του Νησιού και οι πρόσφυγες.

Συνολικά, ψήφισαν 1805.

Ο νέος δήμαρχος και το νέο δημοτικό συμβούλιο ανέλαβαν καθήκοντα την 1η Δεκεμβρίου. Μια σημαντική παράμετρος των εκλογών αυτών, όπως αποτυπώθηκε σε δημοσιεύματα μερίδας του τοπικού Τύπου, ήταν η διαπίστωση περί απάθειας εκ μέρους του εκλογικού σώματος.

Η «Ελευθερία», λίγες ημέρες πριν από τις εκλογές, σημείωνε: «Η αδιαφορία την οποίαν δεικνύει η πόλις αύτη ως προς την εκλογήν των αρχόντων της δεν προμηνύει ευχάριστο. Επί Τουρκίας, οσάκις είχεν η πόλις αύτη εκλογάς εφόρων, είδους Δημοτικού Συμβουλίου της εποχής εκείνης, συνεκλονίζετο ολόκληρος απ άκρον εις άκρον. Αδιαφορεία θα είπη μαρασμός». Στο ίδιο κλίμα, και η εφημερίδα «Ήπειρος», η οποία έκανε λόγο για «παγερή νέκρα».

Μια νέα περίοδος ξεκινούσε για τα Γιάννενα των 20-22.000 κατοίκων, με τα προβλήματα να είναι πολλά. Έλλειψη ηλεκτροφωτισμού και ύδρευσης, απουσία έργων οδοποιίας, απουσία σχεδίου πόλης. Και φυσικά, μια πόλη που άλλαζε και λόγω της νέας της πληθυσμιακής σύνθεσης με την εφαρμογή της συνθήκης της Λωζάννης. Οι μουσουλμάνοι Γιαννιώτες είχαν φύγει για την Τουρκία και οι πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και άλλες περιοχές προσπαθούσαν να κάνουν, με πολλές δυσκολίες, μια νέα αρχή.

Ο πρώτος εκλεγμένος δήμαρχος κράτησε τα ηνία της πόλης των Ιωαννίνων μέχρι τον Αύγουστο του 1929.

Ένας δήμαρχος του Μεσοπολέμου, ο οποίος έμεινε γνωστός και για τις ευεργεσίες του, καθώς άφησε όλη την περιουσία του, κινητή και ακίνητη, μεγάλο μέρος της οποίας είχε περιέλθει σε αυτόν από τη σύζυγό του και τις αδελφές του, στον Δήμο Ιωαννιτών. Το πάρκο Πυρσινέλλα, το αρχοντικό Πυρσινέλλα, η οικία Πυρσινέλλα στην οδό Κοραή, τιμαλφή και σκεύη αποτελούν το μεγάλο του κληροδότημα στην πόλη. Άφησε πίσω του όμως και μια σημαντική μελέτη για τα Γιάννενα: «Ιστορία της πόλεως των Ιωαννίνων».

Το όνομά του, τα Γιάννενα το έχουν δώσει σε έναν από τους πιο κεντρικούς δρόμους, από τη δεκαετία του ’60, ενώ υπάρχει και προτομή του στο πάρκο απέναντι από το «Διεθνές».

Και λίγα βιογραφικά στοιχεία: Ο Βασίλειος Πυρσινέλλας (1878-1959) σπούδασε στη Νομική Αθηνών. Το 1904 πήρε άδεια άσκησης δικηγορίας και το 1912-13 επιστρατεύτηκε στον πόλεμο. Μετά την απελευθέρωση, εγκαταστάθηκε στα Γιάννενα.

Στον πολιτικό βίο εισήλθε το 1915 όταν και εκλέχτηκε βουλευτής με το Λαϊκό Κόμμα. Ακολούθησαν οι δύο δημαρχιακές του θητείες τη δεκαετία του ’20.

Ο Πυρσινέλλας ήταν πολύ μορφωμένος και γλωσσομαθής και του άρεσαν τα ταξίδια, η πνευματική και κοσμική ζωή. Δεν άνοιξε ποτέ δικηγορικό γραφείο και για πολλά χρόνια ζούσε μεταξύ Ιωαννίνων και Αθήνας.

Ήταν παντρεμένος με τη Μαρία Βεργωτή, η οικογένεια της οποίας είχε μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Η Βεργωτή πέθανε το 1944. Το ζευγάρι δεν απέκτησε παιδιά.

Πηγές:

Αγγέλη Β., Τσαντίκος Γ., «Οι ‘αποστάτες’, τα ρέντζελα και οι δήμαρχοι/Οι δημοτικές εκλογές στα Γιάννενα, 1925-2014», 2019

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

Ζάγκλη-Μπόζιου Μ., Οι οικογένειες Μακρή-Πυρσινέλλα, 1998

* Φωτογραφία: To παλιό Δημαρχείο (όπου σήμερα στεγάζεται το Δημοτικό Ωδείο) στην οδό Μπιζανίου. Καρτ ποστάλ της δεκαετίας του ’10 (εκδόσεις Ι. Ιωαννίδης)