Το χαμάμ στο Κάστρο των Ιωαννίνων και το μυστικό του

Εδώ και λίγους μήνες, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων έχει ξεκινήσει το έργο της αποκατάστασης του οθωμανικού λουτρού (χαμάμ) στο Κάστρο. Ενός δημόσιου κτιρίου της οθωμανικής περιόδου, που αν και έχει χαρακτηριστεί μνημείο από το 1925, δεν κατάφερε να φτάσει αλώβητο στο σήμερα.

Τη δεκαετία του ’60, έγιναν κάποιες σωστικές παρεμβάσεις που δεν απέτρεψαν δυστυχώς την υποχώρηση τμημάτων των θόλων και της τοιχοποιίας.

Η πιο συστηματική ενασχόληση των αρχαιολογικών υπηρεσιών, με αφορμή το πάρκο πολιτισμού που έχει σχεδιάσει ο Δήμος Ιωαννιτών στην εν λόγω περιοχή, αφενός μεν θέτει τις βάσεις για την αποκατάσταση του μνημείου και τη μετατροπή του σε έναν επισκέψιμο χώρο αφετέρου δε, δίνει την ευκαιρία για να καταγραφεί και να τεκμηριωθεί, μέσα από την επιστημονική, αρχαιολογική έρευνα, η διαδρομή του χαμάμ στον χρόνο. Και γιατί όχι, και να αποκαλυφθούν και κάποια μυστικά.

Και ήδη το πρώτο μυστικό αποκαλύπτεται. Σύμφωνα με την ανακοίνωση που έγινε στο συνέδριο «Το Αρχαιολογικό έργο Βορειοδυτικής Ελλάδας και Νησιών Ιονίου» που διοργανώνει η Κοσμητεία της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από κοινού με τις Εφορείες Αρχαιοτήτων και τις Υπηρεσίες Νεωτέρων Μνημείων (19-22 Ιανουαρίου), στο οθωμανικό λουτρό βρέθηκαν αρχιτεκτονικά στοιχεία, κυρίως στη νότια τοιχοποιία, που παραπέμπουν περισσότερο σε βυζαντινού τύπου δόμηση.

Όπως ειπώθηκε από την αρχαιολόγο Μάτα Κορτζή (η οποία έκανε την παρουσίαση εκ μέρους της υπόλοιπης ομάδας: Βαρβάρα Παπαδοπούλου, Χρήστος Τσακούμης, Μέλλω Παπαδοπούλου, Βασιλική Δήμου, Σοφία Τσούλη), το κατώτερο τμήμα της νότιας τοιχοποιίας παρουσιάζει μια πιο επιμελημένη κατασκευή που αποτελείται από καλά λαξευμένους μεγάλους λίθους σε συνδυασμό με στρώσεις πλίνθου. «Κάτι που δεν συναντάται στην οθωμανική αρχιτεκτονική του 16^ου αιώνα… Πρόκειται δηλαδή για χαρακτηριστικό τρόπο δόμησης βυζαντινής περιόδου» είπε.

To έργο της αποκατάστασης του χαμάμ χρηματοδοτείται από το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Ήπειρος 2014-2020» με 1,3 εκατ. ευρώ.

Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες πιθανολογούν ότι και το αρχικό βυζαντινό κτίσμα είχε λουτρική χρήση όπως και ότι στο κτίσμα έγιναν αρκετές προσθήκες, μέχρι που χτίστηκε το οθωμανικό λουτρό κατά τον 17^ο αιώνα. Κομβικής σημασίας είναι η χρονολογία 1611, όταν μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Διονύσιου Φιλοσόφου, οι χριστιανοί εκδιώχθηκαν από το Κάστρο και οι Οθωμανοί ανέγειραν τζαμιά κι άλλα δημόσια μουσουλμανικά κτίρια.

Υπενθυμίζεται ότι λίγα μέτρα πιο πέρα από το χαμάμ, δίπλα από το Σουφαρί Σεράι, βρίσκονται τα αρχιτεκτονικά λείψανα ενός βυζαντινού λουτρού, μεγάλος μέρος του οποίου έχει καλυφθεί από σχολικό κτίριο. Οπότε ένα ερώτημα που γεννάται, είναι το εξής: Θα μπορούσε να συνυπάρχουν δύο βυζαντινά λουτρά, σε τόση κοντινή απόσταση; Ή μήπως το ένα αντικατέστησε το άλλο;

Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο της συνύπαρξης δύο λουτρών, αν λάβει κανείς υπόψη ότι κατά τη βυζαντινή περίοδο στη βορειοανατολική ακρόπολη ήταν η έδρα των ηγεμόνων της πόλης όπως και ότι η εγγύτητα με τη λίμνη εξασφάλιζε την υδροδότηση των λουτρών.

Μεγάλη σημασία ωστόσο για τον τρόπο λειτουργίας των δημόσιων λουτρών στο Κάστρο, θα είχε η τεκμηρίωση του συστήματος υδροδότησής τους, που μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει. Κάποιες ενδείξεις υπάρχουν (όπως μια στέρνα εντός της βορειοανατολικής ακρόπολης). Η συνέχιση της ανασκαφικής έρευνας στο χαμάμ ίσως αναδείξει κι άλλα μυστικά.

* Στη φωτογραφία: To χαμάμ πριν από δύο χρόνια