Τελικά, καλώς φεύγουν οι «εγκέφαλοι» ή όχι;

Τελικά είναι μάστιγα ή ευλογία το «brain drain», το φαινόμενο που ονομάστηκε κάπως… μακάβρια «διαρροή εγκεφάλων» στα ελληνικά; Το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων προσπάθησε να προσεγγίσει με έναν ενδιαφέροντα τρόπο το ζήτημα (όχι «πρόβλημα» ή «φαινόμενο»), με τη βοήθεια δύο καθηγητών από τη Λιθουανία, τη χώρα που για χρόνια παρουσίαζε τα μεγαλύτερα ποσοστά φυγής «εγκεφάλων» στο εξωτερικό.

Σε μια ολιγομελή διάλεξη (15 άτομα μόλις, έδωσαν το παρών) στο αμφιθέατρο της Κεντρικής Βιβλιοθήκης, ανέπτυξαν το θέμα οι Λίνας Σενακαβίσιους και Γκίντρα Κασναουσκιένε, καθηγητές του Πανεπιστημίου του Βίλνιους. Ο κ. Σενακαβίσιους, οικονομολόγος στην ιδιότητα, επικαλέστηκε καταρχάς τους… AC/DC για να πει ότι τελικά, η φυγή επιστημόνων στο εξωτερικό δεν είναι δα και η «λεωφόρος προς την κόλαση» (από το «Highway to Hell» των Αυστραλών), αλλά έχει κάποια επιμέρους χαρακτηριστικά που την κάνουν, ενίοτε αναπόφευκτη, αλλά και «ευλογία».

Ο λιθουανός καθηγητής προσέγγισε το θέμα εντελώς «εργαστηριακά», χωρίς να λάβει αρχικά υπόψη του την ταξικότητα του φαινομένου. Οι πτυχιούχοι δεν φεύγουν απλώς, πηγαίνουν κάπου αλλού και γίνονται ξαφνικά κάτοχοι των μέσω παραγωγής. Φεύγουν γιατί προσπαθούν να εξασφαλίσουν βασικά πράγματα, όπως τα προσεγγίζει ο καθένας. Ο κ. Σενακαβίσιους πάντως δεν ήταν καθόλου εκτός θέματος και η προσέγγισή του ήταν πολύ πιο ψύχραιμη από τη μέση αντίληψη για τη φυγή πτυχιούχων. Ωστόσο, η χρήση του παραδείγματος του Λουξεμβούργου με το πολύ υψηλό κατά κεφαλήν ΑΕΠ, αλλά με τους πολλούς πτυχιούχους που πηγαίνουν κυρίως στις ΗΠΑ, δεν «ακτινογραφεί» ακριβώς τις αιτίες που ισχύουν για παράδειγμα στην Ελλάδα ή και στη Λιθουανία. Στο τέλος πάντως της τοποθέτησής του, ο καθηγητής αναφέρθηκε στο γεγονός ότι ένας πτυχιούχος στην Ελλάδα μένει με τους γονείς του και αμείβεται (αν δουλεύει) με 460 ευρώ, παράγοντες που είναι υπεραρκετοί να στηρίξουν την ταξικότητα του θέματος. Είπε χαρακτηριστικά ότι «το πιο σωστό που έχει να κάνει η μητέρα του, είναι να του πει ότι θα πρέπει να φύγει και να αναζητήσει αλλού καλύτερη τύχη», εργασιακά και επιστημονικά. Η κα Κασναουσκιένε στην παρέμβασή της,  παρουσίασε μερικά στατιστικά στοιχεία ειδικά για τη Λιθουανία όπως ο ρυθμός μετανάστευσης ανά πληθυσμό κ.α.

Ο κ. Σενακαβίσιους παρέθεσε ακόμα μερικές παραμέτρους, όπως για παράδειγμα την αδυναμία απορρόφησης πτυχιούχων σε κάποιες ειδικότητες, λέγοντας π.χ. ότι η Λιθουανία έχει πυρηνικούς επιστήμονες, όχι όμως πυρηνικές εγκαταστάσεις. «Εάν έμεναν στη χώρα, θα ήταν καταστροφή γι αυτούς» τόνισε και πρόσθεσε ότι ένα θέλγητρο της αναχώρησης είναι οι διαφορετικοί επιστημονικοί ορίζοντες. Είναι και αυτό, αλλά αν ο καθηγητής γνώριζε ότι και επί «παχιών αγελάδων» οι μεταπτυχιακοί και οι υποψήφιοι διδάκτορες στα ελληνικά ιδρύματα, εργάζονταν κανονικά επί της ουσίας, με αστείες αντιμισθίες και χωρίς ασφάλιση, ενδεχομένως να πρόσθετε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές στην ανάλυσή του.

Τέλος, αναφέρθηκε στην αρχή αποδοτικότητας Kaldor-Hicks για να πει όμως ότι ουσιαστικά δεν ισχύει στην περίπτωση της μετάβασης «εγκεφάλων» από το ένα μέρος στο άλλο, δηλαδή ότι χάνει π.χ. η πατρίδα τους και ό,τι χάνει, το κερδίζει η χώρα υποδοχής.

Εν τέλει, η αναζήτηση της λύσης συνεχίζεται. Η ενδιαφέρουσα ανάλυση στην διάλεξη, προσέφερε μερικά «εργαλεία» και υποθέσεις εργασίας, χωρίς να κλείνει το ζήτημα. Έτσι και αλλιώς, όσο στην Ελλάδα και αλλού υποβαθμίζεται συνεχώς η εργασία και τη θέση της καταλαμβάνει η «απασχόληση», τόσο η αναζήτηση ενός καλύτερου μέλλοντος θα ωθεί τους ανθρώπους να μεταναστεύουν.