![[300,399] Ψιχάλες](https://openweathermap.org/img/wn/02d@2x.png)
21 Φεβρουαρίου του 1913: Τα Γιάννενα απελευθερώνονται. Ο Ελληνικός Στρατός μπαίνει στην πόλη. Τα οχυρωματικά έργα του οθωμανικού στρατού στο Μπιζάνι και σε άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου δεν άντεξαν.
Η αμυντική οχύρωση της πόλης των Ιωαννίνων από τους Οθωμανούς οφειλόταν σε έναν γερμανό στρατηγό, τον Γκολτζ. Η γερμανική ομάδα μηχανικών της οποίας ήταν επικεφαλής, ξεκίνησε να μελετά τις οχυρώσεις για την πόλη το 1909. Το 1912 ήταν όλα έτοιμα.
Τα οχυρά του Μπιζανίου αποτέλεσαν τον «πυρήνα» της οχύρωσης. Η κύρια ζώνη άμυνας συνεχιζόταν προς τη Δουρούτη και πάνω στον όγκο της Σαντοβίτσας, στα σημερινά Μάρμαρα. Εκεί στα υψώματα των Μαρμάρων, πίσω από το χωριό, οι Οθωμανοί με τη συνδρομή των Γερμανών έστησαν πυροβολεία για να προστατεύσουν τη δυτική πλευρά της πόλης.
Τα οχυρά μάχης δηλώνουν ακόμα και σήμερα την παρουσία τους, «χαμένα» μέσα στον δύσβατο και βραχώδη τόπο των λόφων των Μαρμάρων, «κρυμμένα» από τo βλέμμα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, με την πρόσβαση να μην είναι καθόλου εύκολη.
Η αμυντική οργάνωση στον ορεινό όγκο της Σαντοβίτσας, σε υψόμετρο 879 μ., περιλάμβανε τέσσερα τσιμεντένια πυροβολεία του ίδιου τύπου, «μόνιμα-θαμμένα». Σύμφωνα τον Γ. Σιορόκα («Η τουρκική αμυντική οργάνωση των Ιωαννίνων σε σχέση με τις αντίπαλες γραμμές και τις επιχειρήσεις της απελευθέρωσης», ΙΜΙΑΧ, 2000), το πρώτο πυροβολείο προβλεπόταν για έξι πυροβόλα και το δεύτερο για εννιά πυροβόλα -χωρισμένα σε δύο μέτωπα που επέτρεπαν βολή προς δυτικά και νοτιοδυτικά. Τα άλλα δύο πυροβολεία προβλέπονταν για έξι πυροβόλα.
Κατά την παράδοση της πόλης των Ιωαννίνων στον Ελληνικό Στρατό, ο συνολικός αριθμός των πυροβόλων που βρέθηκαν στη θέση αυτή, ανερχόταν σε 20.
Στην οχυρωματική θέση της Σαντοβίτσας, υπήρχαν αποθήκες πυρομαχικών αρκετά καλά κρυμμένες μέσα στις χαράδρες, ενώ χαρακώματα ή λίθινοι τοίχοι συνέδεαν τα πυροβολεία μεταξύ τους ή τα κάλυπταν από μπροστά σε απόσταση 300 ή 400 μ.
Επίσης, το οχυρωματικό έργο συμπλήρωναν στρατώνες και δεξαμενές-στέρνες. Από τα κτιριακά αυτά συγκροτήματα σήμερα υπάρχουν κάποια ερείπια.
Δύο δρόμοι ένωναν τη θέση οχύρωσης με τα Ιωάννινα, ενώ ένας τρίτος δρόμος συνέδεε τα πυροβολεία μεταξύ τους. Υπήρχε επίσης εναέρια τηλεγραφική γραμμή για επικοινωνία με τα μετόπισθεν.
Στρατώνας στη Σαντοβίτσα (από το βιβλίο του Γ. Σιορόκα)
Στο βιβλίο του Χάρη Λεοντάρη «Η Σαδοβίτσα στην απελευθέρωση των Ιωαννίνων (1912-13)», αναφέρεται ότι στους στρατώνες της Σαντοβίτσας από το 1910 έως τις 20 Φεβρουαρίου του 1913 εγκαταστάθηκαν 300 έως 500 τούρκοι στρατιώτες ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες. Επισημαίνεται επίσης ότι μέχρι να ολοκληρωθεί η κατασκευή των στρατώνων, τούρκοι αξιωματικοί και στρατιώτες είχαν προχωρήσει σε επίταξη των σπιτιών των κατοίκων των Μαρμάρων για κάποιους μήνες.
Photo credit: Χάρης Μπινώλης
