Στον τόπο της ξενιτιάς και της προσφυγιάς

Άγιος Ιωάννης Μπονίλας ή Ανατολής: ένας ναός, μοναστήρι κάποτε, στον δρόμο της ξενιτιάς, του εμπορίου, της απελευθέρωσης των Ιωαννίνων, της προσφυγιάς.

Το προσωνύμιο «Μπονίλα» προήλθε από έναν οικισμό που υπήρχε τουλάχιστον μέχρι τα μέσα του 19^ου αιώνα, με το όνομα «Βονίλα». Μέχρι που στην περιοχή εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, και η «Ανατολή» έγινε ο τόπος ανθρώπων που πάλεψαν να φτιάξουν μια νέα ζωή.

Στις αρχές του 19ου αιώνα, η περιοχή της Μπονίλας (ή Μπουνίλας) επιλέχτηκε για να «φιλοξενήσει» μια μεγάλη εμποροπανήγυρη. Μια εμποροπανήγυρη που ο Αλή πασάς δημιούργησε για να ανταγωνιστεί η πόλη των Ιωαννίνων τις εμποροπανηγύρεις σε άλλες περιοχές, όπως στο Μαυρονόρος Γρεβενών. Ωστόσο οι υπερβολικές φορολογικές απαιτήσεις εκ μέρους του πασά λειτουργούσαν αποτρεπτικά στην προσέλκυση ξένων εμπόρων. Το πανηγύρι, με διαφορετική μορφή, επρόκειτο να επιστρέψει στην Μπονίλα τον 20ο αιώνα, με θρησκευτικό χαρακτήρα. 

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή, εδώ:

Στην Μπονίλα, σύμφωνα με τον ιστοριογράφο Γιάννη Λαμπρίδη (1839-1891), ο Αλή πασάς έφτιαξε ένα χυτήριο σφαιρών τηλεβόλου υπό τη διεύθυνση ενός Ιταλού. Το χυτήριο αυτό το δούλευαν Βούλγαροι, τους οποίους τους είχε εγκαταστήσει εκεί ο πασάς από το 1802.

Τα κελιά του μοναστηρίου, από τα τέλη του 18^ου αιώνα ήδη, σύμφωνα με μαρτυρίες, αποτελούσαν και τόπο διακοπών για γιαννιώτικες οικογένειες, αλλά και το καταφύγιο της Κυρά Βασιλικής, μετά τον θάνατο του Αλή πασά το 1822. Ο λόγιος Δημήτρης Σαλαμάγκας αναφέρει επίσης στη μονογραφία του για τον Άη Γιάννη Μπουνίλας, ότι «τον παλιό καιρό –ακόμα κι ίσαμε τα δικά μας χρόνια- κλειούσαν (σ.σ. στα κελιά) τους επικίνδυνους μανιακούς, ερείπια κι αυτούς και τάφους της ανθρώπινης ψυχής», προσθέτοντας μάλιστα τους ανθρώπους αυτούς τους έδεναν με αλυσίδες στέρεα εντοιχισμένες σε κρίκους.

Ο Άγιος Ιωάννης Μπονίλας αποτέλεσε κυρίως τον τελευταίο σταθμό των ξενιτεμένων. «Τον καιρό εκείνον (σ.σ. πριν την άφιξη των προσφύγων), τ’ αμάξι που περνούσε από τον Άη Γιάννη της Μπουνίλας έπρεπε χωρίς άλλο να σταθή. Κι έπρεπε, χωρίς άλλο, οι τραχηλιές των αλόγων να σταματήσουν το οποιοδήποτε τραγούδι τους. Κι οι ταξιδιώτες, είτε άφηναν τον τόπο είτε γύριζαν, έπρεπε χωρίς άλλο να κατέβουν ευλαβικά να κάνουν το σταυρό τους [..]. Εκεί μπροστά στο δρόμο και στην εκκλησιά, θα κυλούσε καφτό το δάκρυ του χωρισμού από τα μάτια μάννας ή αδελφής, γυναίκας για αγαπημένης Εκεί θα ξέφευγαν ορμητικές οι χαρούμενες κραυγές του γυρισμού, κι εκεί θα γινόταν τ’ αγκαλιάσματα, και της χαράς και της θλίψης».  

Από την ξενιτιά, στην ελευθερία. Το 1913, ο ελληνικός Στρατός θα περνούσε από τον δρόμο μπροστά από τον ναό του Αγίου Ιωάννη, για να μπει στα Γιάννενα.

Μία δεκαετία μετά, και συγκεκριμένα από τον Δεκέμβριο του 1922, ο τόπος της Μπονίλας θα υποδεχόταν τους πρόσφυγες. Στη θέση του Αγίου Ιωάννη, είχε στηθεί αρχικά ένα απολυμαντήριο, ως προληπτικό μέτρο κατά του εξανθηματικού τύφου: «Εις την θέσιν Αγίου Ιωάννου, όπου διέρχεται η οδός εις τους ερχομένους εκ Πρεβέζης, ελειτούργει απολυμαντήριον και απομονωτήριον –χρησιμοποιηθησομένης της ομωνύμου μονής ως τοιούτου- όπου οι εκάστοτε αφικνούμενοι πρόσφυγες απελυμαίνοντο και εκαθαρίζοντο. Εξεταζόμενοι δε παρ’ ειδικού ιατρού οι μεν κρινόμενοι εντελώς υγιείς εισήρχοντο εις την πόλιν προς εγκατάστασιν, οι δε κρινόμενοι ύποπτοι ασθενειών παρέμειναν εις το ειρημένον απομονωτήριον μέχρις ότου ήθελε αποδειχθή εντελώς το υγιές τούτων, οπότε μετεφέροντο και ούτοι εις την πόλιν». Το απολυμαντήριο λειτούργησε έως τον Μάρτιο του 1923.

Έναν χρόνο μετά, οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας δημιούργησαν τον οικισμό τους, την Ανατολή. Προσφυγικές οικογένειες συνέχισαν να διαμένουν στα κελιά του Αγίου Ιωάννη για πολλά χρόνια.

Βιβλιογραφία

Αρχείο του Ποντιακού και Μικρασιατικού Πολιτισμού, Πνευματικό Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ανατολής, 2001

Δημήτρης Σαλαμάγκας, Ο Άη-Γιάννης της Μπουνίλας, Ηπειρωτική Εστία, Ιωάννινα, 1960

Γιώργος Παπαγεωργίου, Οι συντεχνίες στα Γιάννενα κατά τον 19^ο και τις αρχές του 20^ου αιώνα, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 1982

* Φωτογραφία: Καρτ ποστάλ, εκδόσεις Ι. Ιωαννίδης (1901). Από το λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου "Ιωαννίνων Ενθύμιον"