Το σημείο του αποχαιρετισμού

Πριν η Ανατολή γίνει ο οικισμός των προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο, ο τόπος αυτός δεν «φιλοξενούσε» τίποτα άλλο παρά μόνο την εκκλησία του Αγίου Ιωάννη Μπονίλας. Ένας τόπος όμως που είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Γιαννιώτες. Ήταν ο τόπος που γινόταν τόσο το ξεπροβόδισμα όποιων ξεκινούσαν για ταξίδι όσο -λιγότερο- και ο πανηγυρισμός του γυρισμού τους από τα ξένα, όπως αναφέρει ο Δημήτρης Σαλαμάγκας σε σχετική μονογραφία του το 1960.

«Εκεί μπροστά στο δρόμο και στην εκκλησιά, θα κυλούσε κοφτό το δάκρυ του χωρισμού από τα μάτια μάννας ή αδελφής, γυναίκας ή αγαπημένης. Εκεί θα ξέφευγαν ορμητικές οι χαρούμενες κραυγές του γυρισμού, κι εκεί θα γινόταν τ' αγκαλιάσματα, και της χαράς και της θλίψης», πρσθέτει.

Όπως σε πολλά άλλα σημεία της πόλης, έτσι κι σε αυτό, ο Αλή πασάς άφησε το στίγμα του (καλώς ή κακώς, δεν υπάρχει ιστορία των Ιωαννίνων, χωρίς λίγο ή πολύ Αλή πασά). Στην περιοχή της Μπονίλας (τοπωνύμιο), λοιπόν, είχε φτιάξει ένα χυτήριο σφαιρών τηλεβόλου. Ο άγγλος περιηγητής Ουίλιαμ Μ. Ληκ αναφέρει ότι ο Αλή πασάς είχε εγκαταστήσει εκεί μια αποικία από Βούλγαρους, τους οποίους είχε φέρει κατά την επιστροφή του από τον Δούναβη, για να εκπαιδεύσουν τους Έλληνες. «Όταν ρώτησα την Υψηλότητά του, πώς προμηθεύεται τον χαλκό τον αναγκαίο για το μίγμα των τηλεβόλων, είπε: 'Το μαζεύω από τους υπήκοούς μου. Ένας μου φέρνει ένα παλιό αγγείο, άλλος ένα καζάνι'»καταγράφει ο Ληκ εν έτει 1805. Οι Βούλγαροι -300 περίπου οικογένειες- έφυγαν από τα Γιάννενα αμέσως μετά τη νίκη των σουλτανικών στρατευμάτων το 1822.

Παράλληλα, στα κελιά του τότε μοναστηριού του Αγίου Ιωάννη Μπονίλας φέρεται να παρέμεινε η κυρά Βασιλική, μετά τον αποκεφαλισμό του Αλή πασά.

Τα κελιά του συγκροτήματος αυτού αποτέλεσαν και τόπο εγκλεισμού ψυχικά ασθενών. «Δεξιά απ' το ναό... στέκονταν σε παράταξη μικρά και στενάχωρα κελιά, όπου έκλειναν τον παλαιό καιρό – ακόμα κι ίσαμε τα δικά μας χρόνια – τους επικίνδυνους μανιακούς αρρώστους, ερείπια κι αυτούς και τάφους της ανθρώπινης ψυχής» αναφέρει ο Σαλαμάγκας.