Πού βρίσκεται επιτέλους αυτή η Μάχινα;/Ούβεδα

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Ούβεδα της Ισπανίας.

typos-i.gr

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Όπως ανακοίνωσε πρόσφατα το Στατιστικό Ινστιτούτο της Ισπανίας, η χώρα υποδέχθηκε το 2023 αριθμό-ρεκόρ 85,1 εκατομμυρίων τουριστών από το εξωτερικό. Τα 14,3 από αυτά προτίμησαν την Ανδαλουσία με τις λαμπρές της πόλεις, τη Σεβίλλη, τη Γρανάδα και την Κόρδοβα, και την υπερτουριστικοποιημένη ακτή της. Παρότι όμως ο σημερινός μας προορισμός συμπεριλαμβάνεται στη λίστα της Unesco, λίγοι συγκριτικά επισκέπτες έφτασαν μέχρι αυτόν.

Το 1995 ανακάλυψα τον βραβευμένο συγγραφέα Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα, από τις σημαντικές μορφές της σύγχρονης ισπανικής λογοτεχνίας, και το εμβληματικό του έργο «Ο Πολωνός ιππέας». Η πλοκή του με συνάρπασε ολοκληρωτικά και έσπευσα να πληροφορηθώ περισσότερα για την άγνωστη ανδαλουσιανή πόλη Μάχινα, στην οποία διαδραματιζόταν.

Φυσικά δεν υπήρχε ακόμα google - χρησιμοποιούσαμε τον υπολογιστή μόνο για να γράφουμε - ούτε μπόρεσα να βρω κάτι στους οδηγούς της εποχής. Τουλάχιστον, στον επίλογο της μεταφράστριας διευκρινιζόταν ότι η Μάχινα είναι φανταστική πόλη.

Το μυστήριο λύθηκε μετά από κάμποσο καιρό, αφού στο μεταξύ είχα καταβροχθίσει διάφορα άλλα βιβλία του συγγραφέα, στο ίδιο ή σε πιο αναγνωρίσιμα σκηνικά. Τελικά «Μάχινα» ήταν το λογοτεχνικό ψευδώνυμο της γενέτειρας του συγγραφέα Ούβεδα, που στην πραγματικότητα αντιστοιχούσε σε μια κοντινή οροσειρά. Όταν, ύστερα από χρόνια, ταξίδεψα στην Ανδαλουσία, η απόδοση φόρου τιμής στο παλιό λογοτεχνικό πάθος ήταν αναπόφευκτη. Θα προσπαθήσω να σας μεταδώσω μια αίσθηση της γοητείας της μικρής πόλης των 35.000 κατοίκων, που ασφαλώς οφείλεται και στον Μολίνα και τους υπόλοιπους συγγραφείς της. Αναζητήστε ένα πλήρη λογοτεχνικό της γύρο στον σύνδεσμο https://www.rutasliterariasjaen.es/en/ubeda-en/.

Βρισκόμαστε στην επαρχία της Χαέν, στη βορειοανατολική άκρη της Ανδαλουσίας, κοντά στα σύνορα με την Καστίλη-Λα Μάντσα. Η Ούβεδα είναι χτισμένη σ’ ένα πλάτωμα πάνω στη λοφοσειρά, που διαχωρίζει τις κοιλάδες του άνω Γουαδαλκιβίρ και του παραποτάμου του Γουαδαλιμάρ. Η θάλασσα απέχει πολύ από δω.

Εξίσου μακρυά βρίσκονται τα αραβομουσουλμανικά μνημεία της Αλ Ανταλούς, που προσελκύουν εκατομμύρια επισκεπτών. Διότι μπορεί κατά τον 9^ο αιώνα ο εμίρης της Κόρδοβα να ίδρυσε τον οχυρό οικισμό Ουμπαντάτ πάνω στο δρόμο προς την Καστίλη αλλά η περιοχή ήταν από τις πρώτες ανδαλουσιάνικες, που έπεσαν στα χέρια των Καστιλιάνων, μερικά χρόνια μετά από την κρίσιμη μάχη του Λας Νάβας δε Τολόσα το 1212. Η περιοχή έγινε προπύργιο της ισπανικής Reconquista (Ανακατάκτησης) και η μετοίκηση σ’ αυτή πριμοδοτήθηκε με φορολογικές ατέλειες και άλλα προνόμια.

Μετά από την ενοποίηση του ισπανικού βασιλείου και την κατάληψη της Γρανάδας το 1492, εκπρόσωποι των επιφανών οικογενειών της πόλης στελέχωσαν τον κρατικό μηχανισμό και, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της χειροτεχνίας, της ελαιουργίας και του εμπορίου, οδήγησαν την Ούβεδα στη μεγάλη ακμή του 15^ου και 16^ου αιώνα.

Εμπνεόμενοι από το πρότυπο της βόρειας Ιταλίας, θεώρησαν υπόθεση γοήτρου να κοσμήσουν τον τόπο τους και η γνώση της ιστορίας της κοινωνικής εκμετάλλευσης δεν συνιστά λόγο να μη θαυμάζουμε τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα, που οφείλονται στις εκάστοτε άρχουσες τάξεις. Από τους σπουδαίους αρχιτέκτονες, που μετέτρεψαν την Ούβεδα σε εργαστήριο, ξεχωρίζει η ιδιοφυία του Αντρέ δε Βαλδενβίρα. Με 48 μνημεία και άλλα 100 ενδιαφέροντα κτίρια η πόλη συγκροτεί, μαζί με τη γειτονική Μπαέθα, ένα ανοιχτό μουσείο της αναγεννησιακής Ισπανίας.

Η περιήγηση αρχίζει στο επίκεντρο αυτού του οργασμού, την πλατεία με το όνομα ενός άλλου Μολίνα, του Βάθκεθ (δε) του 16^ου αιώνα, που θεωρείται ένα από τα ωραιότερα σύνολα της Ισπανίας. Περιβάλλεται από 6 αναγεννησιακά κτίρια, 4 κοσμικά και 2 θρησκευτικά, μεταξύ των οποίων το Παλάθιο δε λας Καδένας (των αλυσίδων), που στεγάζει το Δημαρχείο, η εκκλησία Σάντα Μαρία ντε λος Ρεάλες Αλκαθάρες, διάδοχος ενός τζαμιού, και το παρεκκλήσιο του Ελ Σαλβαδόρ (Σωτήρα). Κατασκευάστηκε ως ιδιωτικό ταφικό μνημείο του Φρανθίσκο δε λος Κόμπος, γραμματέα του αυτοκράτορα Καρόλου του Ε’, και έχει εξαιρετικό γλυπτό διάκοσμο και στο εξωτερικό και στο εσωτερικό του, στον οποίο περιλαμβάνονται οι θεοί του Ολύμπου.

Υπάρχουν πολλές ακόμα εκκλησίες και αρχοντικά, που, καθώς η πόλη διατήρησε το προϋφιστάμενο σχέδιο με τα στριφογυριστά δρομάκια, αποκαλύπτονται ξαφνικά στα μάτια του περιπατητή. Τα περισσότερα κτίρια έχουν ανακαινιστεί και στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες, ξενοδοχεία και εστιατόρια. Απαραίτητη και η βόλτα στο μπαλκόνι της Ούβεδα, τον ημικυκλικό δρόμο, που ακολουθεί το περίγραμμα των πρώην τειχών. Από δω το μάτι χάνεται στον ελαιώνα, που κατηφορίζει μέχρι την όχθη του αθέατου Γουαδαλκιβίρ - όμως ναι, στο βάθος φαίνεται η Μάχινα!

Η πύλη δελ Λοσάλ, κατάλοιπο της παλιάς οχύρωσης, σηματοδοτεί την έξοδο από την παλιά πόλη προς την κάλε (οδό) Βαλένθια, όπου πολλά εργαστήρια διατηρούν την τέχνη της κεραμουργίας, για την οποία η πόλη ήταν γνωστή ήδη από την αραβική εποχή. Σε ένα από αυτά μπορείτε να επισκεφθείτε δωρεάν το μουσείο κεραμικής Πάκο Τίτο. Από την αντίθετη πλευρά του ιστορικού κέντρου βρίσκεται το πρώην νοσοκομείο Σαντιάγο, το πιο ώριμο έργο του Βαλδενβίρα, που αποκαλείται «ανδαλουσιάνικο Εσκοριάλ» και σήμερα στεγάζει ένα πολιτιστικό κέντρο. Προς τα βόρεια εκτείνεται η μάλλον αδιάφορη καινούργια πόλη.

Το ΠΟΠ ελαιόλαδο των απέραντων ελαιώνων της περιοχής, που αποθηκευόταν στα ονομαστά κεραμικά δοχεία, αποτελεί τη βάση της γαστρονομίας της. Όχι τυχαία, η έκθεση τροφίμων Expoliva της Χαέν θεωρείται η κορυφαία του κλάδου παγκοσμίως. Μια δοκιμή αξίζουν η σαλάτα πιπιράνα, το αντράχος, στιφάδο με κουνέλι, τα καρακόλες (σαλιγκάρια), το κρασί του γειτονικού Μπαϊλέν και κάμποσα γλυκά. 

Το πιο αντιπροσωπευτικό πάντως ανδαλουσιάνικο πιάτο είναι η παγωμένη ντοματόσουπα «γκαθπάτσο». Η εξέλιξή της παρακολούθησε την πορεία των ιστορικών γεγονότων: Το αρχικό ταπεινό σκορδόζουμο, όπου μούλιαζε το ψωμί της προηγούμενης μέρας, οι Άραβες το εκλέπτυναν με κοπανισμένα αμύγδαλα, αυγά και ξινόγαλα. Και με την ανακάλυψη της Αμερικής προστέθηκε το βασικό της συστατικό, οι ντομάτες.

Η δίδυμη πόλη Μπαέθα, επίσης στη λίστα της Unesco, βρίσκεται μόλις 9 χιλιόμετρα μακρυά. «Η Μπαέθα είναι φτωχή και κυρία, η Ούμπεδα βασίλισσα και τσιγγάνα», κατά τη σύγκριση του γνωστού ποιητή Αντόνιο Μασάδο, που συνήθιζε να διανύει με τα πόδια τη μεταξύ τους απόσταση. Μετά από τον οδυνηρό θάνατο της συζύγου του εγκαταστάθηκε επί 7 χρόνια (1912-1919) στη Μπαέθα, για να διδάξει γαλλικά στη μέση εκπαίδευση. Αγωνίστηκε για την πρόσβαση των λαϊκών τάξεων στον πολιτισμό, στρατεύθηκε στην υπεράσπιση της δημοκρατίας κατά τον ισπανικό εμφύλιο του 1936-39 και πέθανε στην εξορία λίγο μετά από τη λήξη του.

Η περιήγηση στην αναγεννησιακή Ανδαλουσία ολοκληρώνεται με τη Χαέν, πρωτεύουσα της επαρχίας, με τον καθεδρικό και το κάστρο της. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν επίσης 4 προστατευόμενες περιοχές, μία από τις οποίες στη Μάχινα. Μπορείτε όμως να επιλέξετε το Εθνικό Πάρκο των οροσειρών Καθόρλα και Σεγούρα προς τα ανατολικά, το μεγαλύτερο της Ισπανίας - με ράφτιγκ στον Γουαδαλκιβίρ για τους λάτρεις.

Παρότι οι πραξικοπηματίες φρανκιστές κατέλαβαν γρήγορα τις μεγάλες πόλεις της Ανδαλουσίας, αυτά τα μέρη έμειναν σε δημοκρατικά χέρια μέχρι την τελική πτώση. Αν αφεθείτε στη μυθοπλασία του «Πολωνού ιππέα», θα γνωρίσετε τη φιγούρα του ταγματάρχη Γκαλάθ, πιστού στην ισπανική δημοκρατία, που κατέστειλε εν τη γενέσει της τη φαλαγγίτικη συνωμοσία στον στρατώνα της «Μάχινα»!