Παθογένειες του δημόσιου πανεπιστήμιου 1, εγχειρίδια

Ένα κείμενο του Βασίλη Νιτσιάκου, καθηγητή Κοινωνικής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Του Βασίλη Νιτσιάκου

Δίνουν και παίρνουν οι φήμες σχετικά με την τύχη του Δημόσιου Πανεπιστημίου μετά την ίδρυση ιδιωτικών. Διάβασα με έκπληξη ότι και το Τμήμα μας κινδυνεύει (μαζί με άλλα) να κλείσει!

Σοβαρά ή αστεία, είναι μια ευκαιρία να στοχαστούμε πάνω στις παθογένειες και τα καρκινώματα που ταλανίζουν αυτό το Δημόσιο Πανεπιστήμιο, διότι δεν πιστεύω να υπάρχει κανείς που πιστεύει ότι όλα βαίνουν καλώς. Το αντίθετο. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι πώς θα θεραπεύσουμε τα κακώς κείμενα, τα οποία χρησιμοποιούνται από τους επικριτές προκειμένου να το υποβιβάσουν. Να υποβιβάσουν ένα Πανεπιστήμιο που κατά κανόνα αξιολογείται από αρμόδιους φορείς θετικά.

Πάμε, λοιπόν. Εν αρχή ήν το εγχειρίδιο. Τα τελευταία χρόνια έγιναν δύο, αλλά στην ουσία πάλι ένα είναι, δηλαδή αυτό που προτείνει ο διδάσκων, που συχνά είναι και δικό του. Ενθυμούμαι, όταν πρωτοήρθα στο Πανεπιστήμιο το 1990, έκανα, με βάση την εμπειρία από το εξωτερικό, την πρόταση να μην χρησιμοποιήσουμε ένα εγχειρίδιο αλλά να δουλέψουμε με βιβλιογραφία.

Η αντίδραση των φοιτητικών παρατάξεων ήταν ανεξαιρέτως αρνητική. Μάλιστα, οι αριστερές παρατάξεις χρησιμοποίησαν το ταξικό επιχείρημα, ότι έτσι θα αναγκάζονταν οι φοιτητές να αγοράσουν βιβλία. Απέσυρα την πρότασή μου (η οποία συνοδευόταν από αντιπρόταση κουπονιού σε κάθε φοιτητή να πάρει δωρεάν τα βιβλία της επιλογής του) και πρότεινα ένα εγχειρίδιο που είχε εκδοθεί το 1978…

Αναγκάστηκα, μετά από χρόνια, να συγγράψω εγώ ένα εγχειρίδιο επικαιροποιημένο, ώστε οι φοιτητές να εισάγονται στη συγκεκριμένη επιστήμη με βάση τα νέα επιστημονικά δεδομένα. Φυσικά, δίνω και περαιτέρω βιβλιογραφία, εξηγώντας ότι δεν υπάρχει ύλη για αποστήθιση (ούτε το εγχειρίδιο γραφτηκε με αυτή τη λογική), αλλά υπάρχει το γνωστικό αντικείμενο και οι διάφορες πηγές μαζί με το εγχειρίδιο, ένα σύνολο διαβασμάτων, από το οποίο καλούνται οι φοιτητές να διαμορφώσουν δική τους άποψη μέσω κριτικής ανάγνωσης και στοχασμού. Αδύνατον!

Η προσκόλληση στην έννοια της «ύλης», δηλαδή συγκεκριμένες σελίδες εγχειριδίου προς αποστήθιση παραμένει ακλόνητη… Η ανατροπή της μπορεί να επιτευχθεί μόνο στα προαιρετικά μαθήματα μεγάλων εξαμήνων και, βέβαια, στα μεταπτυχιακά.

Το πρόβλημα, ωστόσο, δεν σταματά εδώ. Αυτή η ιστορία συνδέεται και με τα δίκτυα των εκδοτών, για τους οποίους είναι μια σημαντική πηγή εισοδήματος. Επιπλέον, αυτό το καθεστώς αποτελεί έναν εύκολο τρόπο οι διδάσκοντες να εκδίδουν βιβλία, αφού η υπόσχεση στον εκδότη ότι θα μοιραστεί ως σύγγραμμα αποτελεί εχέγγυο για μια θετική απάντηση. Έτσι, εκδίδονται ακόμα και διδακτορικές διατριβές ελαφρώς παραλλαγμένες, διότι ο νόμος απαγορεύει να προτείνεται διατριβή ως διδακτικό βιβλίο.

Με τούτα και με τ’ άλλα, έχει διαμορφωθεί μια βιομηχανία παραγωγής εγχειριδίων, πολλά από τα οποία μπορεί και να μην συμπίπτουν ή να μην καλύπτουν ακριβώς το περιεχόμενο του μαθήματος. Έχουμε, επίσης, και τις περιπτώσεις μεταφρασμένων βιβλίων, αρκετά από τα οποία αναπαράγουν τον ακαδημαϊκό μεταπρατισμό ή είναι απλά κακές μεταφράσεις.
Όλα αυτά, ο νόμος ορίζει να εγκρίνονται από τη Γενική Συνέλευση των Τμημάτων, αλλά εκεί η έγκριση είναι κατά κανόνα δεδομένη εθιμικώ δικαίω.