Όταν έγινε το Σανατόριο Ιωαννίνων

Η φυματίωση ήταν η ασθένεια που στιγμάτισε και την Ελλάδα κατά τον 20^ο αιώνα. Μέχρι τη δεκαετία του ’60, η «λευκή» μάστιγα ή ο «λευκός»  θάνατος, όπως αποκαλούνταν (σε αντιδιαστολή με την πανώλη και τον «μαύρο» θάνατο) ήταν παρούσα.  Οι ασθενείς, οι οικογένειές τους, οι τοπικές κοινότητες βίωσαν στο έπακρο το στίγμα και την απομόνωση.

Στην Ελλάδα, τα πρώτα ουσιαστικά βήματα από το κράτος για την αντιμετώπιση της ασθένειας αυτής, που άκμαζε σε συνθήκες φτώχιας και εξαθλίωσης, ξεκίνησαν μετά το 1920 με τη χρηματοδότηση σανατορίων και αντιφθισικών ιατρείων. Μέχρι τότε, ο αντιφυματικός αγώνας βασιζόταν στην πρωτοβουλία συλλόγων και ιδιωτών. Το 1909 λειτούργησε μάλιστα το πρώτο ιδιωτικό σανατόριο στο Πήλιο.

Στα Γιάννενα, από τη δεκαετία του ’20 ήδη, το αίτημα για ίδρυση σανατορίου ήταν επίμονο. Δυστυχώς θα αργούσε πολύ…

Οι περιγραφές του τοπικού Τύπου της περιόδου εκείνης είναι τραγικές: Έφεδροι αξιωματικοί, οι οποίοι είχαν προσβληθεί από τη φυματίωση λόγω των κακουχιών σε πολεμικές εκστρατείες, έβρισκαν φριχτό θάνατο στον δρόμο, ελλείψει οποιασδήποτε ικανοποιητικής ιατρικής περίθαλψης.

Στα τέλη της δεκαετίας του ’30, το Σανατόριον Ιωαννίνων ήταν έτοιμο σε επίπεδο σχεδιασμού. Για την ανέγερση του σανατορίου επιλέχθηκε η κατάλληλη έκταση κοντά στη θέση «Προσκύνηση». Όπως περιγράφεται σε σχετική μελέτη, η έκταση βρίσκεται στις παρυφές της πόλης, έχει κατάλληλο προσανατολισμό, ευχάριστη θέα, προφυλάσσεται από τους ανέμους και έχει εξασφαλισμένη συγκοινωνία, ύδρευση, φωτισμό, αποχέτευση. «Το νοσοκομείον τούτο, τύπου λαϊκού, δυνάμεως 200 κλινών, διαχωριζόμενον κατά φύλα και βαθμόν βαρύτητος ασθενείς, θα έδει να περιλαμβάνη βασικώς τα κάτωθι: τμήμα διοικήσεως, τμήματα νοσηλευτικών μονάδων, τμήμα εσωτερικών ιατρείων και εργαστηρίων, διαμερίσματα προσωπικού…» επισημαίνεται.

Τον σχεδιασμό του Σανατορίου Ιωαννίνων, του πρώτου μεγάλου νοσοκομείου της περιοχής, έκανε ο Ορέστης Μάλτος (1908-1999), ένας σημαντικός αρχιτέκτονας με σπουδές στο Παρίσι και εκφραστής του μοντερνισμού. Εξειδικεύτηκε στις νοσηλευτικές εγκαταστάσεις.

Τον Φεβρουάριο του 1939, έγινε η προκήρυξη για την ανέγερση του σανατορίου. Ο πόλεμος και η Κατοχή σταμάτησαν τα πάντα. Μετά τον πόλεμο, η κατάσταση συνεχίζει να είναι τραγική. Από απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου τον Ιανουάριο του 1949, προκύπτει ότι οι φυματικοί νοσηλεύονταν τότε σε πρόχειρα οικήματα στον περίβολο του νοσοκομείου αφροδισίων νοσημάτων, δηλαδή του δημοτικού νοσοκομείου «Η Αγάπη» στον Κουραμπά. Την περίοδο εκείνη, στον ίδιο χώρο, στεγαζόταν προσωρινά και η παιδόπολη «Αγία Ελένη», πριν αυτή μετακομίσει στην περιοχή των Ζευγαριών και αργότερα στον Άγιο Ιωάννη. «Οι ασθενείς, οι δυστυχείς αυτοί άνθρωποι, διαβιούσιν υπό συνθήκας όλως αντιθέτως προς τη θεραπείαν τους» αναφέρεται στην απόφαση, ενώ επισημαινόταν «ο βέβαιος θάνατος συμπολιτών που θα μπορούσαν να ζήσουν». Με την ίδια απόφαση, το Δημοτικό Συμβούλιο κατήγγειλε την αναστολή των εργασιών ανέγερσης του σανατορίου «λόγω δήθεν έλλειψης πιστώσεων».

Η εφημερίδα «Εθνικός Αγών», εν έτει 1952, διαμαρτυρόμενη για την καθυστέρηση ολοκλήρωσης των εργασιών ανέγερσης του σανατορίου, σημείωνε σε δημοσίευμά της: «Αποτελεί έγκλημα η συνεχιζόμενη τακτική και του εγκλήματος αυτού μέτοχοι είναι όλοι όσοι διά της στάσεώς των δίδουν όπλα εις την φυματίωσιν να συνεχίζη το καταστρεπτικόν έργον της εις την Ήπειρον».

Λίγο καιρό αργότερα, το Σανατόριον Ιωαννίνων έγινε πραγματικότητα. Σε αυτό οδηγούσε η οδός Σανατορίου, η σημερινή οδός Μακρυγιάννη. Πρόκειται για την παλιά πτέρυγα του νοσοκομείου «Χατζηκώστα».

Με την πιο εκτεταμένη χρήση των αντιφυματικών φαρμάκων και τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής, η ασθένεια αυτή, που είχε πάρει επιδημιολογικές διαστάσεις, εξαφανίστηκε. Το Σανατόριο Ιωαννίνων δεν χρειαζόταν πια. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, στις εγκαταστάσεις του μεταφέρθηκε το νοσοκομείο «Χατζηκώστα», το οποίο στεγαζόταν τότε στα κτίρια της οδού Παπανδρέου (το αποκαλούμενο «παλιό Χατζηκώστα». Ήδη από το 1975, το τότε υπουργείο Κοινωνικών Υπηρεσιών διαπίστωνε ότι στο Σανατόριο υπάρχουν μεγάλες αίθουσες χωρίς ασθενείς ενώ στο νοσοκομείο «Χατζηκώστα» υπάρχει μεγάλη στενότητα χώρου.

Ένα μεγάλο κεφάλαιο, αυτός της φυματίωσης, έκλεισε και για την Ήπειρο.

Ωστόσο, ακόμα και σήμερα, παρά τα αντιφυματικά φάρμακα, η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί σοβαρότατο υγειονομικό πρόβλημα σε παγκόσμιο επίπεδο.

Πηγές:

«Η εξέλιξη της φυματίωσης στην Ελλάδα κατά τον τελευταίο αιώνα», Κωνσταντίνος Π. Ζαχαριάς, διδακτορική διατριβή, 2007

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

Τεχνικά Χρονικά, Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας