Το Ολντ Φερμ διχάζει αλλά και συναρπάζει τη Γλασκώβη

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Γλασκώβη της Σκωτίας (για την οποία έπεται και συνέχεια).

typos-i

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Ζούμε στον απόηχο των... ιατρικών γνωματεύσεων στο ντέρμπι των αιωνίων αντιπάλων του ελληνικού ποδοσφαίρου. Ευκαιρία να πεταχτούμε μέχρι τη Γλασκώβη για μια διάσημη ποδοσφαιρική κόντρα του πλανήτη.

Το σκωτσέζικο ποδόσφαιρο, με εξαίρεση τη χρυσή πενταετία 1967-72, δεν έχει να επιδείξει διεθνείς επιτυχίες.

Εν τούτοις το Old Firm, το ντέρμπι μεταξύ των δύο ομάδων της Γλασκώβης και μακράν κορυφαίων της «χώρας», της Σέλτικ και της Ρέιντζερς, που χρονολογείται από το 1888, είναι παγκόσμιο must για τους κοινωνιολόγους του ποδοσφαίρου.

Ο λόγος, όπως συνήθως, είναι η πολιτική πόλωση, για την οποία χρησιμοποιείται ο όρος «σεκταριανισμός», δηλαδή διαχωρισμός με βάση τις θρησκευτικές πεποιθήσεις. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για τις πεποιθήσεις αυτές καθαυτές αλλά για τις κοινωνικές ταυτότητες, που έχουν διαμορφωθεί με αφετηρία αυτές.

Η πλειοψηφία των Σκωτσέζων ακολουθεί τον καλβινισμό του Τζων Νοξ και την πρεσβυτεριανή, χωρίς επισκόπους, οργάνωση της εκκλησίας. Υπάρχουν όμως και πολλοί καθολικοί, απόγονοι αφενός των χαϊλάντερς οπαδών των Στιούαρτ και αφετέρου των πολλών χιλιάδων Ιρλανδών μεταναστών μετά από τους λιμούς του 19ου αιώνα.

Η Ρέϊντζερς, με μπλε χρώματα και σύμβολο ένα αγριεμένο λιοντάρι, ιδρύθηκε το 1873 από 4 πρεσβυτεριανούς νεαρούς και η Σέλτικ το 1887 από ένα Ιρλανδό παπά και επέλεξε το πράσινο τριφύλλι. Παρότι είναι τετράφυλλο, μια συμπάθεια θα μου τη συγχωρήσετε!

Η όξυνση του ιρλανδικού προβλήματος οδήγησε σε διαρκή πόλεμο και στη Γλασκώβη, συνήθως όχι μόνο συμβολικό αλλά με δεκάδες βίαια επεισόδια και ρατσισμό, κυρίως σε βάρος των καθολικών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι φανατικότεροι των δύο ομάδων ζουν στη Βόρεια Ιρλανδία και ταξιδεύουν με (ξεχωριστά) καράβια για το ντέρμπι.

Στην κερκίδα των «Κελτών» κυριαρχούσαν παραδοσιακά ιρλανδικές σημαίες και τραγούδια του ΙΡΑ και σ’ αυτή των Προντ της Ρέϊντζερς σημαίες του Όλστερ και βρετανικές. Οι προσπάθειες των αρχών να περιορίσουν τα αντίπαλα σύμβολα σημείωσαν γενικά επιτυχία αλλά η πολιτικοποίηση είναι έντονη, περισσότερο μεταξύ των οπαδών της Σέλτικ, που αυτές τις μέρες ανεμίζουν παλαιστινιακές σημαίες. 

Στους τίτλους υπάρχει ισορροπία: Η Ρέϊντζερς πλεονεκτεί κατά 2 πρωταθλήματα Σκωτίας και η Σέλτικ κατά 6 κύπελλα. Η δεύτερη κατέκτησε το Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης το 1967 και η πρώτη το Κυπελλούχων το 1972. Η ημερομηνία του επόμενου Ολντ Φερμ είναι η 30η Δεκεμβρίου στο Σέλτικ Παρκ. Αν φυσικά καταφέρετε να βρείτε εισιτήριο!

Ο σεκταριανισμός δεν αντανακλάται ιδιαίτερα στον εσωτερικό πολιτικό χάρτη. Η πόλη, παθιασμένα αντιθατσερική, ψήφιζε σταθερά Εργατικούς, και πλέον το Σκωτσέζικο Εθνικό Κόμμα (SNP), που, χάρη και στο εκλογικό σύστημα -πλειοψηφικό σε μονοεδρικές περιφέρειες-, κατέχει και τις 7 έδρες της στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων.

Πήγα για πρώτη φορά εκεί τον Απρίλιο του 1992, αμέσως μετά από την απροσδόκητη ήττα των Εργατικών από τον Μέϊτζορ. Η απάντηση των Γλασκωβιτών στην εκλογική ψυχρολουσία ήταν μια ογκώδης διαδήλωση υπέρ της σκωτσέζικης ανεξαρτησίας.

Ακόμη μεγαλύτερη δυναμική υπέρ της απόσχισης δημιούργησε το Brexit, το οποίο η Σκωτία καταψήφισε (η Γλασκώβη με 67%). Μη εξαιρουμένου του αριστερού Σοσιαλιστικού Κόμματος Σκωτίας, που θεώρησε την έξοδο χειρότερη για το πολιτικό του πρόγραμμα - και είναι φανερό ότι δεν διάβασε Λαφαζάνη επί του θέματος!

Ο κινητήριος ωστόσο μοχλός της απόσχισης, που οι περισσότεροι πιστεύουν ότι αργά ή γρήγορα έρχεται, είναι το ιδρυθέν το 1928, SNP. Ο χαρακτηρισμός «εθνικιστικό» μάλλον το αδικεί, καθώς η ατζέντα του είναι συχνά πιο προοδευτική από αυτή των Εργατικών, που πάντως έδειξαν σημεία ανάκαμψης σε μια πρόσφατη επαναληπτική εκλογή. 

Για μια εξήγηση της αριστερής παράδοσης θα ανατρέξουμε στην ιστορία της πόλης. Ευνοημένη από τη θέση της στα δυτικά, κοντά στις εκβολές του ποταμού Κλάϊντ, που τη διασχίζει, αναδείχτηκε τον 18ο αιώνα χάρη στο εμπόριο καπνού με την Αμερική.

Το 1775 ο Τζέϊμς Βατ, μηχανικός του Πανεπιστημίου της, εφηύρε την ατμομηχανή, τον καταλύτη της βιομηχανικής επανάστασης, και έναν χρόνο αργότερα ο Άνταμ Σμιθ, καθηγητής Ηθικής Φιλοσοφίας στο ίδιο Πανεπιστήμιο, εξέδωσε την «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών», το ευαγγέλιο της οικονομίας της αγοράς. Από τη συνάντηση αυτών των δύο προέκυψε ο βιομηχανικός καπιταλισμός, του οποίου η Γλασκώβη αποτέλεσε κορυφαίο εργαστήριο.

Η πόλη επεκτάθηκε ραγδαία, σύντομα ξεπέρασε τον πληθυσμό της πρωτεύουσας Εδιμβούργου ενώ το 1896 απέκτησε το τρίτο Μετρό στον κόσμο. Στην αρχή πια του 20ου αιώνα ανθρακωρυχεία και χαλυβουργεία, ναυπηγεία στον Κλάϊντ και εργοστάσια σιδηροδρομικών μηχανών, χυτήρια και χημικές βιομηχανίες, κλωστοϋφαντουργεία, βιομηχανίες επίπλων και καταναλωτικών αγαθών την έκαναν κομβική για τη βρετανική αυτοκρατορία.

Αυτό όμως σήμανε και την εμφάνιση μιας μεγάλης και μαχητικής εργατικής τάξης, που σφράγισε την κοινωνική της ιστορία, η οποία αναδεικνύεται εξαιρετικά στο μουσείο People’s Palace, και της χάρισε το προσωνύμιο «κόκκινη όχθη του Κλάϊντ». Το σκωτσέζικο Εργατικό Κόμμα ιδρύθηκε εδώ το 1888, πριν από το αντίστοιχο αγγλικό. Μια άλλη συνέπεια ήταν η περιβαλλοντική υποβάθμιση, που αποτυπωνόταν στη μολυσμένη ατμόσφαιρα και τις κατάμαυρες προσόψεις των κτιρίων. Οι δε δεκαετίες του ’60 και του ’70 με το κλείσιμο πολλών εργοστασίων, έκαναν τη Γλασκώβη συνώνυμη της ανεργίας, του αλκοολισμού και της αστικής βίας.

Η αποβιομηχάνιση όμως διευκόλυνε το πρόγραμμα αστικής αναγέννησης και την καμπάνια του 1983 «Η Γλασκώβη μίλια καλύτερη». Μέσα σε λίγα χρόνια η εικόνα άλλαξε ριζικά: Ανακαίνιση κτιρίων και ανάδειξη πολιτιστικής κληρονομιάς, νέα δημόσια κτίρια και μουσεία, μετατροπή βιομηχανικών ζωνών σε πάρκα, έκρηξη καλλιτεχνικής παραγωγής και πολλά φεστιβάλ. Η εντυπωσιακή μεταστροφή της φήμης της μοιραία οδήγησε στη διοργάνωση της πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης το 1990, από τις πιο επιτυχημένες του θεσμού. Ακολούθησε ο τίτλος της πόλης της αρχιτεκτονικής και του ντιζάϊν το 1999 με την ανάδειξη του έργου του Τσαρλς Ρένι Μάκιντος και των άλλων σπουδαίων αρχιτεκτόνων της. Συντηρεί 3 διεθνώς αναγνωρισμένες ορχήστρες κλασικής μουσικής.

Το 1994 ο Τζέϊμς Κέλμαν πήρε το λογοτεχνικό βραβείο Booker για το μυθιστόρημα «Πόσο αργά ήταν, πόσο αργά», χρησιμοποιώντας και «νομιμοποιώντας» την τοπική αργκό, την οποία κατά τα άλλα δυσκολεύονται να κατανοήσουν ακόμα και Βρετανοί.

Τον δρόμο της λογοτεχνικής αναγνώρισης τον είχε ανοίξει μια κορυφαία μορφή των σκωτσέζικων γραμμάτων, ο Άλισντερ Γκρέυ (1934 - 2019), όπως τον συνόψισε στο μυθιστόρημα «Λάναρκ»: «Αν μια πόλη δεν έχει χρησιμοποιηθεί από έναν καλλιτέχνη, ούτε και οι κάτοικοί της ζουν εκεί στη φαντασία τους».

Συγγραφέας και αρθρογράφος, υπέρμαχος του σοσιαλισμού και της ανεξαρτησίας, ο Γκρέυ ήταν παράλληλα ένας καλλιτέχνης, που επιμελούταν και εικονογραφούσε ο ίδιος τα βιβλία του, ενώ στον σταθμό Hillhead του μετρό στο Γουέστ Εντ έχει ζωγραφίσει την τοιχογραφία αυτής της ιδιαίτερης συνοικίας. Η τελευταία ταινία του Λάνθιμου «Poor Things» βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του.

Πάνω απ’ όλα, παρά τον μουντό καιρό - ηπιότερο ωστόσο στη δυτική παρά στην ανατολική βρετανική ακτή χάρη στην ευεργετική επίδραση του ρεύματος του Κόλπου -, η Γλασκώβη είναι μια πόλη ολοζώντανη, με πληθώρα γεγονότων, ακμάζουσα μουσική σκηνή και ιδιαίτερους ιερούς τόπους, τις παμπ, όπου οι σαφώς φτηνότερες μπίρες επικρατούν των ουίσκι μαλτ. Όχι βέβαια ότι λείπουν τα προβλήματα.

Το περιβόητο genrification (= εξευγενισμός) λ.χ. έχει εκτινάξει τις τιμές των ενοικίων και εξορίσει πολλούς στα προάστια. Οι 630 χιλιάδες Glaswegians (1.800.000 στη μητροπολιτική περιοχή) τα αντιμετωπίζουν κατά κανόνα με το παραδοσιακό τους χιούμορ. Ο επισκέπτης ας έχει πάντως υπόψη ότι, αν και φιλική, η πόλη είναι απρόβλεπτη και όχι χωρίς υποψίες απειλής. Που ίσως να την κάνουν και πιο συναρπαστική!

Ελλείψει χώρου θα συνεχίσω στο επόμενο με επιμέρους αξιοθέατα, τη μύηση στον κόσμο του μαλτ και πρακτικές πληροφορίες μετάβασης. Προς το παρόν αρκεστείτε σε προτάσεις ανάγνωσης.