Οι Τούρκοι αιχμάλωτοι του 1913: Από τα Γιάννενα, στη Μακρόνησο και την Τρίπολη

Η κατάληψη των Ιωαννίνων από τον ελληνικό στρατό, εκτός από το πολιτικό γεγονός της απελευθέρωσης της πόλης, ήταν και μια σκληρή στρατιωτική επιχείρηση που είχε αποτέλεσμα την απώλεια ζωών και την αιχμαλωσία.

Χιλιάδες τούρκοι αιχμάλωτοι, καταγράφηκαν στην Τρίπολη, όπου λειτούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης και κράτησης, καθώς και νοσοκομείο όπου νοσηλεύτηκαν τραυματίες και ασθενείς.

Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος, με την κατάρρευση του μετώπου στα Γιάννενα, παραδόθηκαν περίπου 30.000 στρατιώτες του οθωμανικού στρατού.

Λίγο νωρίτερα, κατά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, είχαν παραδοθεί άλλοι 26.000 στρατιώτες.

Μόνο στην Πελοπόννησο, λειτούργησαν 14 στρατόπεδα αιχμαλώτων. Οι συνθήκες δεν ήταν και οι καλύτερες δυνατές, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις. Μόνο στα Γιάννενα, ο γενικός πρόξενος της Ρωσίας στην πόλη ανέφερε ότι τουρκικός στρατός, ήδη πριν από την παράδοση, είχε μεγάλες απώλειες από πνευμονία και δυσεντερίες, καθώς και ασιτία, ειδικά τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας.

Ο δε Άρνολντ Πάσοφ, γερμανός γιατρός του ελληνικού στρατού, περιέγραφε:

«…Χθες επισκέφθηκα τα Ιωάννινα… Μια αηδιαστική μυρουδιά από αποσυντεθειμένα πτώματα και καμένα απορρίμματα πνίγει την ατμόσφαιρα της βρώμικης φτωχικής πόλης… Ζοφερή είναι η κατάσταση στο νοσοκομείο της Ερυθράς Ημισελήνου, όπου οι Έλληνες προσπαθούν να βάλουν επιτέλους κάποια τάξη. Οι μισοί από τους νοσηλευόμενους –κάπου διακόσιοι- έχουν πεθάνει και μερικά πτώματα έχουν αρχίσει να αποσυντίθενται. Κανένας δε φρόντιζε για τους δυστυχισμένους αρρώστους».

Και πιο κάτω:

«Η συμπεριφορά των Ελλήνων στην Ήπειρο ήταν υποδειγματική. Τούρκοι και Έλληνες τραυματίες που έμεναν στην ίδια σκηνή του νοσοκομείου είχαν πολύ καλές σχέσεις. Οι Έλληνες νοσοκόμοι ταΐζανε τους ταλαιπωρημένους Τούρκους φαντάρους, και οι Τούρκοι αιχμάλωτοι έκαναν βόλτες συντροφιά με Έλληνες στρατιώτες. Δεν είναι λοιπόν αξιοπερίεργο πως οι Τούρκοι ήταν ευχαριστημένοι όταν τους έπιαναν αιχμαλώτους και έτσι γλύτωναν από την πείνα…»

Στο Ληξιαρχείο της Τρίπολης μόνο, υπάρχουν 1.550 καταγραφές θανάτων τούρκων αιχμαλώτων. Συνολικά, εκτιμάται ότι στην Τρίπολη οδηγήθηκαν περί τους 4.500 αιχμαλώτους μέχρι τις πρώτες μέρες του Μαρτίου του 1913. Σημειωτέον ότι ο αριθμός ήταν μεικτός, και από τη Θεσσαλονίκη και από τα Γιάννενα.

Ένα συγκλονιστικό στοιχείο (Ζαχαρόπουλος, 2014), είναι ότι στην Τρίπολη, οι περισσότεροι αιχμάλωτοι είχαν καταγωγή από τα Γιάννενα. Σχεδόν ο ένας στους τρεις ήταν Τουρκογιαννιώτες: Από τους 559 αιχμαλώτους του στρατού των Ιωαννίνων που πέθαναν στην Τρίπολη, οι 181 είχαν καταγωγή από τα Γιάννενα…

Ανάμεσά τους είναι και 21 χριστιανοί φαντάροι, κυρίως Γιαννιώτες.

Ένας άλλος τόπος συγκέντρωσης των αιχμαλώτων του τουρκικού στρατού, ήταν η Μακρόνησος.

Η στενή, ξερή νησίδα απέναντι από το Σούνιο, η οποία αργότερα χρησίμευσε στο ελληνικό κράτος ως τόπος μαρτυρίου για χιλιάδες κομμουνιστές και «ανεπιθύμητους», ήταν μια από τις «στάσεις» της αιχμαλωσίας μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων.

Στη Μακρόνησο λειτουργούσε ήδη από το 1912 θεραπευτήριο και σύμφωνα με γαλλικές εφημερίδες της εποχής, εκεί μεταφέρθηκαν οι περισσότεροι από τους αιχμαλώτους των Ιωαννίνων, που έπασχαν από πνευμονίες και δυσεντερίες.

Εκεί πάντως οι περιγραφές δεν ήταν κολακευτικές, για τη διαχείριση των αιχμαλώτων από τις ελληνικές αρχές, κυρίως από τον γαλλικό Τύπο. Ωστόσο, οι υπηρεσίες διαβεβαίωναν τον Ερυθρό Σταυρό ότι όλες οι συμβάσεις τηρούνταν κανονικά.

Το 1948, όταν κατασκευάστηκε το στρατόπεδο στη Μακρόνησο, για εκτοπισμό, βασανισμό και εκτελέσεις μελών του ΕΛΑΣ και κομμουνιστών, ανακαλύφθηκαν αρκετοί τάφοι στρατιωτών του οθωμανικού στρατού.

Η ελληνοτουρκική συνθήκη που ρύθμιζε τα θέματα των αιχμαλώτων υπογράφηκε οκτώ μήνες μετά την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, την 1η Νοεμβρίου 1913. Μέσα στις επόμενες δύο εβδομάδες, αποχώρησαν από τα στρατόπεδα περίπου 10.000 αιχμάλωτοι, για την Τουρκία.

Πηγές:

ΕΗΜ. Το Αρχείο Ιωάννου Λάππα και Αντιγόνης Τζαβέλλα (1912-1913) και η απελευθέρωση των Ιωαννίνων. Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών. Ιωάννινα. 1975.

Εταιρεία Μελέτης Ελληνικής Ιστορίας. Η Ιατρική στη Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία, Η Υγειονομική Υπηρεσία κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους. Αθήνα 2003

Ζαχαρόπουλος Ι. Γεώργιος. Τούρκοι αιχμάλωτοι του Α’ Βαλκανικού Πολέμου στην Τρίπολη, το Ναύπλιο και το Άργος (1912-1913)

Μακρόνησος, Ψηφιακό Μουσείο: Ιστορία έως το 1946 https://www.makronissos.org/category/chroniko/istoria-eos-to-1946/

Φωτογραφία: Τούρκοι αιχμάλωτοι στην πλατεία των Ιωαννίνων. Από το λεύκωμα "Η απελευθέρωση της Ηπείρου" του Ιδρύματος "Ακτία Νικόπολις"