Οι Ποιητές που μείναν και οι Ποιητές που έφυγαν από το Άλσος

του Βασίλη Κονταξή*

Εδώ και καιρό προσπαθούσα να βγάλω μια άκρη για τους «Ποιητές του Άλσους» διότι, εκτός την άθλια κατάσταση του μικρού χώρου πρασίνου στο κέντρο της πόλης των Ιωαννίνων και τις προτομές που έχουν απομείνει κακοποιημένες, προσπαθούσα από καιρό να μάθω πόσες ήταν αρχικά και κυρίως ποιων ποιητών.

Αφορμή γι’ αυτό υπήρξε μια παράσταση που ήθελα να πραγματοποιήσω εκεί με τίτλο: «Μια γυναίκα στο Άλσος των Ποιητών» με μια σύνθεση κειμένων από το έργο αυτών των σπουδαίων λογοτεχνών του τόπου μας, η οποία απορρίφθηκε από τον καλλιτεχνικό διευθυντή και το διοικητικό συμβούλιο του ΔΗΠΕΘΕ Ιωαννίνων.

Δυστυχώς οι πηγές στις οποίες ανέτρεξα αναφέρουν ορισμένους από αυτούς τους ποιητές, αλλά πάντοτε έλειπαν κομμάτια ώστε να συμπληρώσω αυτό το ποιητικό παζλ.

Δεν μου προξένησε βέβαια και μεγάλη έκπληξη όταν απευθύνθηκα στον Δήμο και ανακάλυψα πως δεν υπάρχει καν ένας κατάλογος αγαλμάτων της πόλης με ημερομηνίες τοποθέτησης αλλά και με τα ονόματα των δημιουργών τους.

Η δε Δημοτική Πινακοθήκη δεν γνώριζε καν ποιες ακριβώς προτομές υπάρχουν στο Άλσος! Το μυστήριο βέβαια δεν ήταν δύσκολο να λυθεί, αφού απευθύνθηκα στην Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, που είναι αυτή που δημιούργησε το Άλσος των Ποιητών από το 1960 μέχρι και το 1980.

Η πρόεδρος της ΕΗΜ κα Κατερίνη Λιάμπη με κατατόπισε πλήρως ανατρέχοντας στα αρχεία της Εταιρείας και με πληροφόρησε ότι οι προτομές ήταν κάποτε δέκα. Δέκα, και μάλιστα μαρμάρινες. Και ήταν οι εξής:

1.            Κώστας Κρυστάλλης - Νικόλας / Αποκαλυπτήρια 31 Μαΐου 1959: είναι στη θέση του (προτομή και επιγραφή στο βάθρο). Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

2.            Γεώργιος Ζαλοκώστας - Νικόλας / Αποκαλυπτήρια 20 Απριλίου 1960.

3.            Παναγιώτης Αραβαντινός- Ν. Γεωργαντής/ Αποκαλυπτήρια 3 Ιουλίου 1960. Η προτομή μεταφέρθηκε αργότερα στα Λιθαρίτσια.

4.            Χρήστος Χρηστοβασίλης - Νικόλας / Αποκαλυπτήρια 23 Ιουνίου 1963: είναι στη θέση του (προτομή και επιγραφή στο βάθρο). Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

5.            Γιοσέφ Ελιγιά - Νικόλας / Αποκαλυπτήρια 1966: είναι στη θέση της (προτομή και επιγραφή στο βάθρο). Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

6.            Δημήτριος Σαλαμάγκας – Κυριάκος Ρόκκος / Αποκαλυπτήρια 11 Μαΐου 1969.

7.            Γεώργιος Χατζή-Πελλερέν - Κ. Ρόκκος 1972 / Αποκαλυπτήρια 1973: ελλείπει η προτομή. Υπάρχει η επιγραφή στο βάθρο. Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

8.            Γεώργιος Γκοτζιούλας – Θ. Παπαγιάννης / Αποκαλυπτήρια 1975: είναι στη θέση της (προτομή και επιγραφή στο βάθρο). Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

9.            Μάρκος Αυγέρης - Θ. Παπαγιάννης / Αποκαλυπτήρια 1976: είναι στη θέση της, αλλά δεν σώζεται η επιγραφή στο βάθρο. Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

10.         Τέλλος Άγρας - Γ. Χουλιαράς / Αποκαλυπτήρια 1978: είναι στη θέση της (προτομή και επιγραφή στο βάθρο). Η μαρμάρινη προτομή βρίσκεται στην ΕΗΜ.

Σήμερα στο Άλσος υπάρχουν έξι ορειχάλκινες προτομές και οκτώ πέτρινες βάσεις. Από τις έξι προτομές η μία δεν έχει επιγραφή (αυτή του Αυγέρη). Από τις οκτώ πέτρινες βάσεις η μία δεν έχει ούτε προτομή ούτε επιγραφή, ενώ άλλη μία χωρίς προτομή έχει μόνον επιγραφή με το όνομα του Χατζή Πελλερέν. 

Τι απέγιναν άραγε οι προτομές των Σαλαμάγκα, Ζαλοκώστα και Πελλερέν; Αρχικά ήταν μαρμάρινες όπως οι υπόλοιπες. Μετά γίνανε σε ορείχαλκο; Πού βρίσκονται; Θα επανατοποθετηθούν; Οι υπάρχουσες θα συντηρηθούν; Θα καθαριστούν; Το Πανεπιστήμιό μας διαθέτει τμήμα Εικαστικών Τεχνών. Η τακτική συντήρηση των προτομών δεν θα μπορούσε να αποτελέσει ένα περίφημο πρακτικό μάθημα για τους φοιτητές; Θα φωτιστούν ποτέ τα περίτεχνα τούτα γλυπτά; Θα καθαριστούν και θα αποκατασταθούν οι βάσεις τους; 

Δεν θα έπρεπε η δημαρχιακή ηγεσία και οι υπηρεσίες να κάνουν τις απαραίτητες ενέργειες; Η πόλη μας είναι διεθνώς γνωστή για τους κοσμηματοποιούς της… Πώς είναι δυνατόν να αφήνουμε στην τύχη τους τα αγάλματά της, που αποτελούν τα κοσμήματά της; Τι εντύπωση αποκομίζουν οι επισκέπτες μας; Τι παράδειγμα δίνουμε στη νέα γενιά;

Πριν από λίγους μήνες, μαθητές του 1^ου Πειραματικού Δημοτικού Σχολείου Ιωαννίνων είχαν γράψει: «…Οι ποιητές αυτοί είναι πολύ σημαντικοί για την πόλη μας. Αυτοί οι άνθρωποι διαμόρφωσαν την ιστορία της πόλης μας και είναι πολύ άσχημο να έρχονται τουρίστες και να βλέπουν την ‘ιστορία’ της πόλης μας κατεστραμμένη…».

Θα φτιαχτεί ποτέ ένας κατάλογος εμπεριστατωμένος για όλα τα γλυπτά της πόλης; Θα δεήσει ο Δήμος Ιωαννιτών να κάνει άμεσα έστω ένα μικρό βήμα; Να τοποθετήσει, ας πούμε, επιγραφή στην προτομή του Αυγέρη;

Εάν κάτι τέτοιο αποτελεί ένα δυσβάσταχτο κόστος για τον Δήμο Ιωαννιτών, προτίθεμαι –και το δηλώνω δημόσια– να κάνω εγώ δωρεά την επιγραφή. Είναι πραγματικά οδυνηρό να βλέπεις ένα κακοποιημένο έργο τέχνης και συνάμα καταδικασμένο στην ανωνυμία.

Η ειρωνεία είναι βέβαια ότι η ίδια η ποίηση του Μάρκου Αυγέρη μάς δίνει την απάντηση:

ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΣΠΑΣΜΕΝΑ ΑΓΑΛΜΑΤΑ (Ι) 

Σπασμένα αγάλματα, σπασμένες κολώνες

όνειρα σπασμένα,

εδώ στη χώρα του θανάτου.

Στην κόλασή μας κυβερνούν οι άδειες κάρες

κι είναι κλειδοκρατόροι κουφάρια με κόγχες

αδειανές.

Πολεοδόμοι για τις πολιτείες του θρήνου

μαστορεύουν τα λαγούμια που παχαίνει το

σκουλήκι

χτίζοντας πλατιά κοιμητήρια

για να χωρέσουν ζωντανοί και πεθαμένοι.

Σώσον ελέησον! μα ποιος σ’ ακούει

και ποιος θα σώσει από το στεναγμό του το

λυτρωμένο.

Παλιά κατάρα μας βαραίνει

μ’ αυτά τ’ απανωτά νεκρόδειπνα που ζούμε.

Στην πλατεία τα χάλκινα και τα κρουστά

αλαλάζουν

λοφία φανταχτερά, χρυσές φούντες στα

σπαθιά

κι η βασιλική δαλματική στους ώμους.

—Παντρεύεται ο Χάρος τη Ροκάνα—

Μάρκος Αυγέρης

18 Φεβρουαρίου 1884-8 Ιουνίου 1973

*Ο Βασίλης Κονταξής είναι σκηνοθέτης και συγγραφέας