Οι επιδημίες στα Γιάννενα πριν από έναν αιώνα

Κατά τα χρόνια 1916-1923, τα Γιάννενα βίωσαν πάνω από 3000 θανάτους εξαιτίας μολυσματικών και λοιμωδών ασθενειών. Ένας μεγάλος αριθμός αν λάβει κανείς υπόψη ότι ο πληθυσμός της πόλης ξεπερνούσε μετά βίας τους 19.000 κατοίκους.

Νόσοι όπως φυματίωση, ελονοσία, ευλογιά, χολέρα, δυσεντερία συνάντησαν τις κατάλληλες συνθήκες για να αναπτυχθούν. Ανεπάρκεια υγειονομικών υποδομών, απουσία εξυγίανσης του αστικού περιβάλλοντος, κακή ποιότητα διατροφής, έλλειψη μέτρων για την ατομική υγιεινή οδήγησαν σε μια αυξημένη νοσηρότητα του πληθυσμό. Οι ασθένειες όμως που εμφάνισαν τη μεγαλύτερη θνητότητα, ήταν η γρίπη και ο εξανθηματικός τύφος. Οι δύο αυτές ασθένειες έλαβαν χαρακτηριστικά επιδημίας και στα Γιάννενα (η γρίπη έμεινε στην ιστορία ως ισπανική γρίπη που προκάλεσε μεγάλη θνητότητα στον πληθυσμό παγκοσμίως) το 1918.

Σύμφωνα με στοιχεία μελέτης, που βασίζεται κυρίως στα ληξιαρχικά δεδομένα του Δήμου Ιωαννιτών, το 1918 πέθαναν περίπου 400 άτομα. Εκτιμάται ωστόσο ότι ο αριθμός ήταν μεγαλύτερος καθώς στα μητρώα δεν αναγραφόταν πάντα η αιτία του θανάτου ή αναγραφόταν το σύμπτωμα και όχι η αιτία. Η ισπανική γρίπη «χτυπούσε» κυρίως νεαρές ηλικίες.

Κατά την επιδημία της γρίπης, «οι θάνατοι εις τους πολίτας ετετραπλασιάσθησαν και οι νεκροί δεν ηδύναντο να ταφώσιν αυθημερόν», όπως σημειώνεται σε πρακτικά του δημοτικού συμβουλίου της εποχής εκείνης, αναδεικνύοντας μια πολύ δύσκολη υγειονομική πραγματικότητα την εποχή εκείνη.

Η κατάσταση ήταν τραγική και εκτός της πόλης των Ιωαννίνων. Χαρακτηριστική η αναφορά της εφημερίδας «Ήπειρος» τον Δεκέμβριο του 2018, όταν η επιδημία βρισκόταν σε ύφεση. «Κατά τας εκ των επαρχιών ειδήσεις και εκεί η γρίππη ευρίσκεται ήδη εν  υφέσει. Εν Κονίτση επίσης ένθα εσχάτως ήτο εις την ακμή της, παρατηρείται ύφεσις. Εις την Κάτω Κόνιτσαν ιδίως εθανάτωσεν ολοκλήρους οικογενείας».

Έναν χρόνο μετά, στην ίδια εφημερίδα, ο Γιώργος Χατζηπελλερέν γράφει ένα χρονογράφημα με τίτλο «Καινούρια Πολιτεία». Η καινούρια αυτή πολιτεία είναι το δημοτικό νεκροταφείο: «Οργώνοντας ο θάνατος και σπέρνοντας η αρρώστεια, υψώθηκεν εκεί μια χώρα ακέρηα νεκρών… [Εξαιτίας της γρίπης], υψώθηκεν γρηγορότερα και πλέον κατοικημένη η θλιβερά αυτή σεπτή πολιτεία».

Τραγικές συνέπειες είχε και ο εξανθηματικός τύφος την ίδια χρονιά, το 1918. Η λοιμώδης αυτή νόσος εμφανιζόταν σε καιρό πολέμου κυρίως, λόγω συγχρωτισμού και χρήσης του ίδιου ρουχισμού για πολύ καιρό. Μεταδιδόταν δε μέσω των φθειρών. Η ασθένεια αυτή άρχισε να μεταδίδεται περισσότερο μετά τη λήξη της ιταλικής κατοχής στα Γιάννενα, τον Σεπτέμβριο του 1917.

Κατά τις επιταγές της ιατρικής επιστήμης εκείνης της εποχής, τα μέτρα που λήφθηκαν ήταν η καραντίνα, η απολύμανση, η εξυγίανση των συστημάτων ύδρευσης και αποχέτευσης. Δεν έλειψαν επίσης και οι έλεγχοι εισόδου-εξόδου στην πόλη. Καταρχήν, οι είσοδοι-έξοδοι περιορίστηκαν ενώ ιδρύθηκαν στα σημεία αυτά υγειονομικοί σταθμοί για την αποφθειρίαση των ταξιδιωτών που θεωρούνταν «ύποπτα» κρούσματα (όπως θα λέγαμε σήμερα).

Από τα βασικά μέτρα ήταν όμως η καθαριότητα των δημόσιων χώρων, η δημόσια  υγιεινή. Σε απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου το 1918, αναφέρεται: «Καθ’ όλον σχεδόν το έτος ένεκα της επιδημίας του εξανθηματικού τύφου και της επαράτου νόσου γρίπης διετηρήθη συνεργείον αποκλειστικώς ασχολούμενον εις την έκτακτον καθαριότητα και απολύμανσιν της πόλεως ίνα μη εκ των ακαθαρσιών επιδεινωθή η υγιεινή κατάστασις της πόλεως».

Πηγές

* Παππά Μαρία, "Νόσοι και θνησιμότητα, το παράδειγμα των Ιωαννίνων (1913-1923)", διπλωματική εργασία, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, 2019

* Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

*Εφημερίδα "Ήπειρος"

* To νοσοκομείο Χατζηκώστα (το σημερινό παλιό Χατζηκώστα) λειτούργησε το 1918 αποκλειστικά για τη νοσηλεία ασθενών με εξανθηματικό τύφο. Φωτογραφία του νοσοκομείου το 1906 (Γ. Πανταζίδης), από το λεύκωμα του Αν. Παπασταύρου "Ιωαννίνων Ενθύμιον"