Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2023: Πόση αιθαλομίχλη είχαμε στα Γιάννενα;

H αιθαλομίχλη συνεχίζει να «συντροφεύει» την πόλη των Ιωαννίνων για άλλη μια χρονιά. Μια δεκαετία με τους ρύπους των αιωρούμενων μικροσωματιδίων, συνήθως από μέσα Νοεμβρίου μέχρι τον Φεβρουάριο, να «πιάνουν» υψηλές τιμές συγκεντρώσεων.

Η τοξική ατμόσφαιρα σε όλη την Ευρώπη είναι γεγονός. Άλλες χώρες περισσότερο, άλλες λιγότερο. Άλλες παίρνουν μέτρα (π.χ. η Πολωνία εδώ και μια δεκαετία προχωρά σε βελτίωση των οικιακών συστημάτων θέρμανσης) άλλες όχι.

Στην Ελλάδα, τα μέτρα περιορίζονται σε συστάσεις προς τον γενικό πληθυσμό. Σύμφωνα δε με τις ετήσιες εκθέσεις του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης, δεν υπάρχουν υπερβάσεις της ετήσιας οριακής τιμής στις συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων ή άλλων ρύπων σε καμία πόλη της χώρας. Όντως, τους καλοκαιρινούς μήνες, οι τιμές των συγκεντρώσεων είναι ελάχιστες. Τους χειμώνες, όμως, όχι. Και μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, οι τιμές φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη, καθιστώντας την ατμόσφαιρα «ανθυγιεινή» για τους πολίτες.

Το θέμα όμως των ορίων στις συγκεντρώσεις ρύπων δεν είναι τόσο απλό. Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις οποίες έχει υιοθετήσει και η Ελλάδα, αναφέρουν ότι για τα αιωρούμενα σωματίδια PM10, η μέση ημερήσια τιμή δεν πρέπει να υπερβαίνει την οριακή τιμή των 50 μg περισσότερες από 35 φορές το έτος και για τα PM2,5, η μέση ετήσια τιμή δεν πρέπει να υπερβαίνει την οριακή τιμή των 25 μg.

Τα αιωρούμενα σωματίδια είναι ένας ρύπος που μπορεί να προέρχεται από φυσικές πηγές όπως από μεταφορά σκόνης από ξηρές περιοχές ή από την καύση βιομάζας για θερμαντικούς σκοπούς. Για την αποτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, παρακολουθούνται τα σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο 10 και 2,5 (PM10 και PM2,5). Mετρήσεις γίνονται και για μικρότερα σωματίδια, PM1, για τα οποία όμως δεν έχει θεσπιστεί ακόμα κανένα όριo.

Tα τελευταία χρόνια, η επιστημονική κοινότητα δίνει έμφαση στη λεπτά σωματίδια, στα PM2,5, Η έκθεση σε αυτά, αποτελεί κύρια αιτία εγκεφαλικών επεισοδίων, καρκίνου και αναπνευστικών παθήσεων. Τα PM2,5 είναι λοιπόν ιδιαίτερα επικίνδυνα για την ανθρώπινη υγεία.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), το 2021, μετά από μια 15ετία, άλλαξε τις κατευθυντήριες οδηγίες του και υιοθέτησε πιο αυστηρά όρια στις συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων. Όρια τα οποία είναι πολύ πιο αυστηρά από αυτά της Ε.Ε.

Για τα PM10, αναφέρει μέση ετήσια τιμή 15μg (ανά κυβικό μέτρο αέρα) και 45μg ως μέση ημερήσια τιμή. Για τα ΡΜ2,5, αναφέρει μέση ετήσια τιμή 5μg και μέση ημερήσια τιμή 15μg.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πριν από λίγους μήνες, αποφάσισε ότι οι χώρες της Ε.Ε. θα πρέπει να ευθυγραμμιστούν με τις κατευθυντήριες οδηγίες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, μετά τις επιστημονικές έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην υγεία.

Είναι προφανές ότι η υιοθέτηση των προτύπων του ΠΟΥ σημαίνει ότι το ποσοστό έκθεσης των πολιτών στους ρύπους, και δη στα λεπτά σωματίδια ιδίως αυξάνεται κατακόρυφα. Είναι προφανές επίσης ότι οι στόχοι μείωσης των ρύπων εκ μέρους της ΕΕ θα έχουν επιπτώσεις στον τρόπο λειτουργίας της οικονομίας της κάθε χώρας (π.χ. βιομηχανία, οδικές μεταφορές).

Ας επιστρέψουμε στην ελληνική πραγματικότητα… Βόλος, Πάτρα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα κι άλλες πόλεις έχουν αιθαλομίχλη τους χειμερινούς μήνες (αιθαλομίχλη=υψηλή συγκέντρωση ρύπων, ιδίως αιωρούμενων σωματιδίων, σε συνδυασμό με σχετικά χαμηλή θερμοκρασία και μεγάλη σχετική υγρασία).

Τα στοιχεία από το Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης (βάσει των ισχυόντων θεσπισμένων ορίων της Ε.Ε.) δείχνουν ότι τα Ιωάννινα έχουν ιδιαίτερο πρόβλημα με τα λεπτά σωματίδια, τα PM2,5. Το 2022, ήταν η πόλη με την υψηλότερη μέση ετήσια τιμή: 22μg ανά κυβικό μέτρο αέρα. Όπως έχει εξηγηθεί πολλές φορές, το ανάγλυφο της περιοχής, η αυξημένη υγρασία και η υπέρογκη καύση ξύλου είναι το ανθυγιεινό «κοκτέιλ».

Ο περσινός χειμώνας στα Ιωάννινα παρουσίασε πολύ υψηλές συγκεντρώσεις αιωρούμενων σωματιδίων. Ενδεικτικά, ανήμερα των Χριστουγέννων του 2022, η μέση τιμή των PM10 ήταν 204,68 μg, ενώ η μέγιστη τιμή έφτασε στα 442,38 μg. Tην ίδια μέρα, η μέση τιμή των ΡΜ2,5 ήταν 198,9 μg και η υψηλότερη τιμή 429,784 μg.

Οι υψηλότερες τιμές καταγράφονται τις απογευματινές προς βραδινές ώρες όταν και υπάρχει μεγάλη ζήτηση για θέρμανση –καυστήρες και τζάκια.

Το 2023, ο Νοέμβριος και δη ο Δεκέμβριος ήταν καλύτεροι (όσο μπορεί να το πει κανείς αυτό) σε σύγκριση με τους αντίστοιχους μήνες του 2022. Κάτι που, σε μια πρώτη εκτίμηση, αποδίδεται στον φετινό, ήπιο χειμώνα.

Ο «Τύπος Ιωαννίνων» παρουσιάζει τα στοιχεία για τα λεπτά σωματίδια, όπως αυτά αποτυπώνονται στις μετρήσεις που κάνει η Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Ηπείρου. Ο περιβαλλοντικός σταθμός της Περιφέρειας Ηπείρου «συμμετέχει» στο Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Είναι ο επίσημος και μοναδικός πιστοποιημένος σταθμός στην πόλη.

Οι μηνιαίες αναφορές μετρήσεων για τα PM, αλλά και για άλλους ρύπους, αναρτώνται στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Ηπείρου php.gov.gr (όχι στο πιο εμφανές σημείο, με το δεδομένο ότι η αιθαλομίχλη αποτελεί πια κρίσιμο ζήτημα της δημόσιας υγείας).

Μέσες ημερήσιες τιμές των PM2,5 τον Δεκέμβριο του 2023

1ο δεκαήμερο

1/12       2/12    3/12     4/12     5/12      6/12      7/12      8/12     9/12    10/12

17.77     20.44   24.68   39.70    34.16     23.06     27.98    30.99    69.38   61.45

2ο δεκαήμερο

11/12    12/12   13/12   14/12   15/12   16/12    17/12    18/12   19/12    20/12

56.13     61.53   35.64    13.50    9.57      4.53      15.46     62.15    67.01    83.70

3^ο δεκαήμερο

21/12    22/12   23/12   24/12   25/12   26/12    27/12    28/12   29/12   30/12   31/12

72.92     61.59   53.15    71.75    47.04   45.55    50.84    58.37   57.37    37.46   51.69

Οι μέγιστες δε τιμές εμφανίζονται βραδινές ώρες. Η υψηλότερη τιμή συγκέντρωσης των ΡΜ2,5 ήταν η 9^η Δεκεμβρίου: 208.994 μg ανά κυβικό μέτρο αέρα. Ακολουθούν η 18^η Δεκεμβρίου με 197.372 μg, η 20^η Δεκεμβρίου με 181.221 μg και η παραμονή των Χριστουγέννων με 151.698 μg. Η 20^η Δεκεμβρίου ήταν η χειρότερη μέρα: μέση τιμή 83,7 μg.

Όσο για τα ΡΜ10 του Δεκεμβρίου, η μέση ημερήσια τιμή τους ξεπέρασε την οριακή τιμή των 50μg, 16 φορές!

Μέσες ημερήσιες τιμές των PM2,5 τον Νοέμβριο του 2023

1ο δεκαήμερο

1/11    2/11    3/11    4/11    5/11    6/11    7/11    8/11    9/11   10/11

8.21     6.4     10.24   13.97   13.61   18.48   19.93  21.06  14.71  15.33

2^ο δεκαήμερο

11/11  12/11  13/11   14/11  15/11   16/11   17/11   18/11   19/11  20/11

25.09   30.03  17.86   29.58    35.62    27.81   31.27    6.25     26.25   40.82

3ο δεκαήμερο

21/11   22/11   23/11   24/11   25/11   26/11   27/11   28/11   29/11  30/11

31.92   22.79    34.74   22.80    9.90     26.88    42.80    11.59    29.64  28.96

Όπως φαίνεται, οι μέσες ημερήσιες τιμές των PM2,5 άρχισαν να ανεβαίνουν μετά το δεύτερο δεκαήμερο του Νοεμβρίου, όταν ξεκίνησαν να ανάβουν οι πολίτες τα τζάκια και τα καλοριφέρ.

Όσον αφορά τα ΡΜ10, η μέση ημερήσια τιμή δεν ξεπέρασε ποτέ την οριακή τιμή των 50μg. Ωστοσο παραμένει το γεγονός ότι τις απογευματινές-βραδινές ώρες, η κατάσταση είναι αποπνικτική, με τον περιβαλλοντικό σταθμό να καταγράφει μέγιστες τιμές από 60-120μg.