Αιθαλομίχλη: Οι δύσκολοι χειμώνες των Ιωαννίνων

Στις 4 Ιανουαρίου, η Περιφέρεια Ηπείρου εξέδωσε νέα ανακοίνωση με συστάσεις προς τους κατοίκους των Ιωαννίνων λόγω της υπέρβασης των ορίων στις συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων (ΑΣ). Είχε προηγηθεί ανακοίνωση και στις 27 Δεκεμβρίου.

Όπως δείχνουν και τα στοιχεία που παρουσιάζει ο «Τύπος Ιωαννίνων» ήδη από τις 17 Δεκεμβρίου, τα όρια είχαν αρχίσει να ξεπερνιούνται. Την περίοδο των Χριστουγέννων, με χιλιάδες επισκέπτες να βρίσκονται στην πόλη, οι μέσες τιμές των σωματιδίων ήταν πολύ υψηλές. Τις δε βραδινές ώρες, τα αιωρούμενα σωματίδια έφταναν σε εξωφρενικά ύψη. 

Βέβαια όσοι ζουν σε αυτή την πόλη, δεν χρειάζονται πια ανακοινώσεις για να καταλάβουν ότι η ποιότητα της ατμόσφαιρας είναι κακή. Πέραν των προφανών δυσκολιών στην αναπνοή και της έντονης μυρωδιάς, υπάρχουν πλατφόρμες όπως η Panacea (που δημιουργήθηκε από πανεπιστημιακά και ερευνητικά ιδρύματα και από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών) και η PurpleAir, όπου καταγράφονται σε πραγματικό χρόνο τα όρια των ΑΣ μέσω αισθητήρων που έχουν τοποθετηθεί σε δύο σημεία στην πόλη των Ιωαννίνων.

Οι ανακοινώσεις όμως για έκτακτα ή μη επεισόδια ατμοσφαιρικής ρύπανσης έχουν τη σημασία τους. Γιατί έρχονται να δείξουν πόσο σοβαρά η όχι, λαμβάνουν υπόψη τους οι τοπικές αρχές το φαινόμενο της αιθαλομίχλης. Και δυστυχώς δεν το λαμβάνουν υπόψη τους. Και είναι φαινόμενο που υπάρχει εδώ και μια δεκαετία στην πόλη. 

Δεν είναι μόνο τα Γιάννενα που αντιμετωπίζουν ζήτημα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Κι άλλες πόλεις έχουν σοβαρά ζητήματα, όπως η Θεσσαλονίκη, οι Σέρρες, ο Βόλος κλπ. Κάθε πόλη έχει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Σημειωτέον δε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει παραπέμψει την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για δύο υποθέσεις. Η μία για υπέρβαση των ορίων στα ΑΣ10 στη Θεσσαλονίκη και η άλλη για υπέρβαση των ορίων στις συγκεντρώσεις του διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ2) στην Αθήνα.

Τα Γιάννενα είναι μια πόλη που υποφέρει από κακή ποιότητα ατμοσφαιρικού αέρα τους χειμερινούς μήνες –από Νοέμβριο έως Ιανουάριο. Μια ρύπανση που οφείλεται σαφέστατα στη θέρμανση, και δη στα τζάκια και στις σόμπες. Είναι ενδεικτικό ότι τις βραδινές ώρες, μετά τις 19:00, οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων αυξάνονται πολύ. 

Το 2013 ήταν η πρώτη χρονιά που χτύπησε «κόκκινο» για τα Γιάννενα. Σε μια περίοδο οικονομικής ύφεσης, με τους πολίτες να κάνουν εκτεταμένη χρήση των τζακιών (καίγοντας οτιδήποτε), ως αποτέλεσμα και της εξίσωσης του φόρου πετρελαίου κίνησης και θέρμανσης.  

Μια κακή χρονιά ήταν και το 2016. Όπως κακή χρονιά αποδεικνύεται και το 2022.

Mέσες μηνιαίες τιμές για το 2022 (διάγραμμα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Ηπείρου)

Σε αυτό το σημείο, ας δούμε τι ακριβώς είναι τα ΑΣ και ποια είναι τα όριά τους.

Τα αιωρούμενα σωματίδια (ΑΣ) είναι ένας ρύπος που μπορεί να προέρχεται από φυσικές πηγές όπως από μεταφορά σκόνης από ξηρές περιοχές εντός και εκτός χώρας ή από την καύση βιομάζας για θερμαντικούς σκοπούς κατά τη χειμερινή περίοδο της χώρας.

Η διάμετρός τους κυμαίνεται από 0,0002μm έως 500μm. Για την αποτίμηση της ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα, παρακολουθούνται τα σωματίδια με αεροδυναμική διάμετρο 10 και 2,5 (ΑΣ10 ή PM10 και ΑΣ2,5 ή PM2,5). Mετρήσεις γίνονται και για μικρότερα σωματίδια, ΑΣ1, για τα οποία όμως δεν έχει θεσπιστεί ακόμα κανένα όριο.

Πολύ σημαντικό ρόλο στην παραμονή των ΑΣ σε έναν τόπο, έχουν οι μετεωρολογικές συνθήκες. Η κλειστή τοπογραφία του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων δυσχεραίνει τη διάχυση των ρύπων. Όπως και η διεύθυνση και η ταχύτητα του ανέμου και η υγρασία.

Οι επιδράσεις στην υγεία εξαρτώνται πολύ από το μέγεθος των σωματιδίων και τη σύσταση τους. Όσο μικρότερα σε μέγεθος είναι τα σωματίδια τόσο βαθύτερα εισχωρούν στο αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου, σύμφωνα και με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Χρόνια έκθεση σε σωματιδιακή ρύπανση συμβάλλει στην αύξηση του κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακών και αναπνευστικών νοσημάτων καθώς και καρκίνου του πνεύμονα.

Σύμφωνα με την εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα ΑΣ10 ισχύουν τα εξής: Το όριο της μέσης ετήσιας τιμής της συγκέντρωσης είναι 40μg/m3, ενώ το όριο της μέσης ημερήσιας τιμής της συγκέντρωσης είναι 50μg/m3. Επιπλέον το όριο της μέσης ημερήσιας συγκέντρωσης δεν πρέπει να ξεπερνιέται περισσότερο από 35 φορές το χρόνο.

Το 2022, τον Ιανουάριο, τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, τα Γιάννενα ξεπέρασαν τη μέση ημερήσια τιμής της συγκέντρωσης των ΑΣ10, 35 φορές. Από αυτές τις 35 φορές, οι 16 φορές συνέβησαν μέσα στον Δεκέμβριο. Η υψηλότερη μέση ημερήσια τιμή καταγράφηκε ανήμερα των Χριστουγέννων: 204,68 μg/m3. Με το δεδομένο, όμως, ότι το πρόβλημα είναι πιο έντονο τις βραδινές ώρες, η μέγιστη τιμή «πιάνεται» εκείνες τις ώρες. Και ανήμερα των Χριστουγέννων ήταν 442,38 μg/m3! 

Την ίδια μέρα, και τα ΑΣ2,5 εκτοξεύτηκαν. Μέση ημερήσια τιμή 198,9 μg/m3 και υψηλότερη τιμή 429,784 μg/m3! Γενικά, με μια πρώτη αποτίμηση των αποτελεσμάτων, τα ΑΣ2,5 φαίνεται ότι αποτελούν επίσης έναν ανησυχητικό παράγοντα. Για τα ΑΣ2,5 έχει οριστεί μια μέση οριακή ετήσια τιμή στα 25μg/m3.

Τα στοιχεία αυτά αποτυπώνονται στις μετρήσεις που κάνει η Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Περιφέρειας Ηπείρου και οι οποίες προέρχονται από τον περιβαλλοντικό σταθμό που έχει εγκατασταθεί στην αυλή του Λυκείου της Ζωσιμαίας Σχολής. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, η εγκατάσταση και λειτουργία σταθμών παρακολούθησης της ποιότητας της ατμόσφαιρας είναι αρμοδιότητα των Περιφερειών μετά την εφαρμογή του «Καλλικράτη». Πριν η αρμοδιότητα ανήκε στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις.

 

Διάγραμμα του "Τύπου Ιωαννίνων" για τις ημερήσιες μέσες τιμές των ΑΣ10 και ΑΣ 2.5 τον Δεκέμβριο του 2022 (βάσει των στοιχείων της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος)

Ο περιβαλλοντικός σταθμός της Περιφέρειας Ηπείρου «συμμετέχει» στο Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης του υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Αυτός είναι ο επίσημος και πιστοποιημένος σταθμός στα Γιάννενα, με τα δεδομένα του να αποτυπώνονται σε ετήσιες εκθέσεις ποιότητας της ατμόσφαιρας –για το 2022 δεν έχει βγει ακόμα η ετήσια έκθεση.

Ωστόσο, τα δεδομένα σε πραγματικό χρόνο μέσω Panacea και PurpleAir θεωρούνται ότι δεν έχουν ιδιαίτερες αποκλίσεις.

Τα τελευταία χρόνια πολλοί Δήμοι στο πλαίσιο διαφόρων χρηματοδοτήσεων για smart cities, προχωρούν σε τοποθέτηση περιβαλλοντικών αισθητήρων για την αποτύπωση σε πραγματικό χρόνο διαφόρων ρύπων, όπως έχει κάνει από το 2021 ο Δήμος Ζίτσας. Οι περιβαλλοντικοί αυτοί αισθητήρες δεν συμμετέχουν στο Εθνικό Δίκτυο Παρακολούθησης Ατμοσφαιρικής Ρύπανσης. Πρόκειται σαφώς για μεμονωμένες ενέργειες.

Ο περιβαλλοντικός σταθμός των Ιωαννίνων άρχισε να λειτουργεί από το 2018 δίνοντας τα πρώτα επίσημα στοιχεία το 2019. Νωρίτερα, από το 2008 (υπό την εποπτεία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης τότε) λειτουργούσε ένας άλλος περιβαλλοντικός σταθμός.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί κάτι σημαντικό: Στην ιστοσελίδα της Περιφέρειας Ηπείρου php.gov.gr, είναι αναρτημένες όλες οι μηνιαίες αναφορές μετρήσεων για τα ΑΣ κι άλλους ρύπους από το 2019. Η ανάρτηση αυτή, ωστόσο, δεν βρίσκεται και στο πιο φανερό σημείο της ιστοσελίδας. Απλώς «χάνεται» μέσα στον μεγάλο όγκο πληροφοριών της ιστοσελίδας καθιστώντας επί της ουσίας την άμεση πρόσβαση των πολιτών αδύνατη. Επιπλέον, οι αναφορές δεν είναι και οι πιο αναγνώσιμες.

Διάγραμμα από την έκθεση του 2021 του υπουργείου Περιβάλλοντος για τη διαχρονική μεταβολή των μέσων ετήσιων τιμών ΑΣ10 σε Πάτρα, Βόλο, Λάρισα, Ηράκλειο, Χανιά και Ιωάννινα

Διάγραμμα από την έκθεση του 2021 του υπουργείου Περιβάλλοντος για  τη διαχρονική μεταβολή των μέσων ετήσιων τιμών ΑΣ2,5 σε Πάτρα, Βόλο,  Λάρισα, Ηράκλειο, Χανιά και Ιωάννινα

Τα βραχυπρόθεσμα μέτρα

Τι έχει κάνει η πολιτεία όλα αυτά τα χρόνια για την αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στις διάφορες πόλεις; Όχι και πολλά.

Πέραν του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας (που λειτουργεί από το 2000), το βασικό της εργαλείο είναι μια Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) τoυ 2013 για «βραχυπρόθεσμα σχέδια δράσης για την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια». Ως μέτρα μείωσης των εκπομπών από εστίες καύσης –και ανάλογα με τη μέση εικοσιτετράωρη τιμή συγκέντρωσης αιωρούμενων σωματιδίων- προτείνει από συστάσεις προς τους πολίτες για αποφυγή ή διακοπή χρήσης τζακιών και ρύθμιση του θερμοστάτη στους 18^ο C σε περιπτώσεις ύπαρξης κεντρικού συστήματος θέρμανσης μέχρι διακοπή λειτουργίας των εγκαταστάσεων κεντρικής θέρμανσης σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες (με εξαιρέσεις). Υπάρχει επίσης κι άλλη μια ΚΥΑ του 2014 σύμφωνα με την οποία προβλέπεται ειδική επιδότηση οικιακής κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος για την αντιμετώπιση ατμοσφαιρικής ρύπανσης από αιωρούμενα σωματίδια.

Σε περίπτωση έκδοσης σύστασης για διακοπή της χρήσης τζακιών, θερμαστρών στερεών καυσίμων και θερμαστρών βιομάζας, προβλέπεται μια έκπτωση 30% στο ρεύμα για την περίοδο λήψης των μέτρων. Από την Περιφέρεια Ηπείρου ή το υπουργείο Περιβάλλοντος, δεν έχει γίνει ποτέ εφαρμογή του μέτρου αυτού.

Και το ερώτημα είναι αν αρκεί ένα τέτοιο μέτρο (ανεξαρτήτως της εφαρμογής ή μη). Η απάντηση είναι απλή: όχι. Πρώτον, κανείς δεν εγγυάται ότι θα υπάρξει διακοπή χρήσης των τζακιών –πρόκειται για σύσταση. Δεύτερον, η έκπτωση 30% στο ρεύμα για μια εβδομάδα είναι μόνο ένα βραχυπρόθεσμο μέτρο.

Είναι πια σαφές, μετά από τόσα χρόνια, ότι απαιτείται ένα πιο ολοκληρωμένο σχέδιο για την αντιμετώπιση της αιθαλομίχλης στα Γιάννενα, τους χειμερινούς μήνες. Και δεν αρκούν κυβερνητικές δηλώσεις του τύπου ότι η ενεργειακή κρίση μετριάζεται με τους… μειωμένους υπερσυντελεστές ή με επιδόματα.

Οι τοπικές αρχές

Οι τοπικές αρχές πάντως δείχνουν… εφησυχασμένες. Καμία σύσκεψη, καμία συνάντηση, κανένας ιδιαίτερος προβληματισμός. Ο περιφερειάρχης Ηπείρου Αλέκος Καχριμάνης, ερωτώμενος από τον «Τύπο Ιωαννίνων», είπε: «Εμείς τους στέλνουμε χαρτί "τι θα κάνουμε;" και αυτοί δεν μας απαντούν». Μια δήλωση με την οποία επιχειρεί να δείξει ότι η Περιφέρεια Ηπείρου νοιάζεται, αλλά επί της ουσίας δείχνει το αντίθετο. Όλα αυτά τα χρόνια, ωστόσο, ο κ. Καχριμάνης δεν έχει καμία δημόσια τοποθέτηση για την αιθαλομίχλη. Ακόμα και οι ανακοινώσεις, όπως προαναφέρθηκε, βγαίνουν με καθυστέρηση για να μην υπάρξει… κοινωνική και τουριστική αναταραχή.

Και ο Δήμος Ιωαννιτών; Ο Δήμος Ιωαννιτών έχει βάλει πλώρη (και καλώς) να γίνει μια ουδέτερη κλιματικά και έξυπνη πόλη μέχρι το 2030. Πάνω σε αυτό το εγχείρημά της, η δημοτική αρχή, όπως έχει υποστηρίξει, βασίζει τους σχεδιασμούς της. Ο αντιδήμαρχος Γιώργος Αρλέτος, σε σχετική ερώτηση του «Τύπου Ιωαννίνων», μίλησε μόνο για το διοξείδιο του άνθρακα. «Εμείς έχουμε υποχρέωση να μειώσουμε το διοξείδιο του άνθρακα».

Ωστόσο, αυτό που ξεχνά ο κ. Αρλέτος, είναι ότι και τα ΑΣ είναι ρύποι, και ότι το φαινόμενο της αιθαλομίχλης τους χειμερινούς μήνες αποτελεί μεγάλο πρόβλημα της πόλης των Ιωαννίνων. Και μετά από μια δεκαετία συνεχούς παρουσίας της αιθαλομίχλης, δεν αρκούν τα όποια βραχυπρόθεσμα μέτρα.