Μικρά μυστικά για τους σεισμούς… διά χειρός Βαρώτσου

Ο σεισμός των 5,3 Ρίχτερ στις 15 Οκτωβρίου στα Γιάννενα κάθε άλλο παρά εξέπληξε τον ομότιμο καθηγητή Φυσικής του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και διευθυντή του Ινστιτούτου Φυσικής Στερεού Φλοιού της Γης Παναγιώτη Βαρώτσο, που αποτελεί τον έναν από τους τρεις δημιουργούς της γνωστής ΒΑΝ, της πειραματικής ερευνητικής μεθόδου για την πρόγνωση σεισμών. Το αντίθετο μάλιστα. Τον περίμενε βάσει των δεδομένων που υπήρχαν. Η ομάδα ΒΑΝ, όπως κάθε άλλη ερευνητική ομάδα, δεν ήταν υποχρεωμένη να ενημερώσει για τον επικείμενο σεισμό. Μια τέτοια υποχρέωση που απορρέει από οδηγία του Συμβουλίου της Ευρώπης, υπάρχει μόνο για μεγάλους σεισμούς (πάνω από 6 Ρίχτερ) που μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές υλικές ζημιές ή να στοιχίσουν ανθρώπινες ζωές. 

Αυτά τουλάχιστον προέκυψαν από την ομιλία που έκανε σήμερα το μεσημέρι στην Αίθουσα Λόγου και Τέχνης, στην πανεπιστημιούπολη, ο κ. Βαρώτσος, ως προσκεκλημένος του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Κι όταν το κοινό έχει απέναντί του τον Βαρώτσο, η ερώτηση είναι αναπόφευκτη: Θα γίνει μεγάλος σεισμός στα Γιάννενα; Εδώ, ο ομότιμος καθηγητής μοιράστηκε με το κοινό ένα (ένοχο) μυστικό της δουλειάς του: «Αν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο, αν υπάρξει κάποια σχετική πληροφορία, τότε αυτή θα ανέβει στη διαδικτυακή βάση του Πανεπιστημίου Κορνέλ». Τι σχέση έχει το Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Νέας Υόρκης με έναν σεισμό στα Γιάννενα ή σε οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ελλάδας; 

Σύμφωνα με τα όσα είχε πει προηγουμένως ο κ. Βαρώτσος, όταν μια ερευνητική ομάδα έχει στοιχεία ότι επίκειται ένας μεγάλος σεισμός, πρέπει να ενημερώσει την επιστημονική κοινότητα και την πολιτεία, η οποία με τη σειρά της πρέπει να ενημερώσει τους πολίτες. Σε ηλεκτρονική βάση του Πανεπιστημίου Κορνέλ, όπως είπε, δημοσιοποιούνται άμεσα τέτοιου είδους εργασίες-προβλέψεις.

Η ομάδα ΒΑΝ (με τη μέθοδο αυτή να προτείνεται το 1981) έζησε κάθε άλλο παρά εύκολες στιγμές ιδίως τη δεκαετία του '90, όταν ο πόλεμος μεταξύ της ομάδας αυτής των φυσικών και των σεισμολόγων (με προεξάρχον το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο Αθηνών) ήταν ανελέητος. Ήταν μια περίοδος που η επιστημονική κοινότητα μοιράστηκε στα δύο, με βαριές συνέπειες εντέλει στη γενικότερη αξιοπιστία της όποιας πρόγνωσης, ενώ το θέμα των ερευνητικών επιχορηγήσεων προβαλλόταν ως το μήλον της έριδος. Οι σεισμολόγοι αμφισβήτησαν έντονα τη μέθοδο ΒΑΝ, λέγοντας ότι τα σεισμικά ηλεκτρικά σήματα δεν αποτελούν τίποτα περισσότερο από θόρυβο.
 Η πρόβλεψη των σεισμών, σύμφωνα με τη μέθοδο ΒΑΝ, βασίζεται κυρίως στην ανίχνευση των σεισιμικών ηλεκτρικών σημάτων. Η ομάδα ΒΑΝ έχει υποστηρίξει ότι με τη συγκεκριμένη μέθοδο προέβλεψε τους περισσότερους από τους πιο σημαντικούς σεισμούς. Στο πλαίσιο της γενικότερης εισήχθη το 2001 και η έννοια του φυσικού χρόνου, ο οποίος, όπως είπε και στην ομιλία του ο κ. Βαρώτσος, εξάγει τη μέγιστη δυνατή πληροφορία από μια σειρά γεγονότων. «Με τον φυσικό χρόνο μπορούμε να μάθουμε ιδιότητες που είναι κρυμμένες στον συμβατικό χρόνο, ο οποίος είναι ο χρόνος με τον οποίο ζούμε» τόνισε. Υπεραμύνθηκε της μεθόδου ΒΑΝ, αναφερόμενος και σε ένα πρόσφατο παράδειγμα με ιάπωνες ερευνητές που διαπίστωσαν ότι ισχύουν τα δεδομένα της. 

Σύμφωνα με τον κ. Βαρώτσο, η έννοια του φυσικού χρόνου βρίσκει εφαρμογή όχι μόνο σε σεισμικά φαινόμενα αλλά και σε άλλα δυναμικά συστήματα, όπως είναι ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος. Όλα όσα είπε σχετίζονται με το πώς κάποιος διαβάζει ένα ηλεκτροκαρδιογράφημα ή μια σεισμική δραστηριότητα. Έκανε δε γνωστό ότι υπάρχει συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων για την αυτοματοποίηση της έννοιας του φυσικού χρόνου στα ηλεκτροκαρδιογραφήματα. 

Πίσω στο θέμα των σεισμών, ο κ. Βαρώτσος ανέφερε ότι θα μπορούσε να υπάρξει μεγαλύτερη ακρίβεια στην πρόβλεψη κάποιων σεισμών, αν υπήρχαν περισσότεροι εγκατεστημένοι σταθμοί. Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν μόνο εννιά στην Ελλάδα -ο ένας από αυτούς βρίσκεται στην περιοχή μας, στο στρατόπεδο Κατσιμήτρου, στο Πέραμα, ο οποίος καλύπτει όλη τη Βορειοδυτική Ελλάδα. «Με τη σεισμική δραστηριότητα που έχει η Ελλάδα θα έπρεπε να υπάρχουν εκατοντάδες» επισήμανε χαρακτηριστικά. Ωστόσο, πρόσθεσε ότι και οι εννιά σταθμοί επαρκούν στοιχειωδώς όταν πρόκειται για την πρόβλεψη μεγάλων σεισμών.