Μια αυθαίρετη συνάντηση 

Ο Θ. Οικονόμου διαβάζει ταυτόχρονα βιβλία του Μ. Σπέγγου και του Ζ. Ντίκερ και κάνει μια "συγκριτική μελέτη" με βάση αυτή τη συνάντηση.

Ποιο βιβλίο και όταν λέω βιβλίο εννοώ μυθιστόρημα, είναι καλό; Πώς το αναγνωρίζεις; Ο καθένας μας έχει το δικό του τρόπο, αίσθηση και αισθητική και απαντάει σ’αυτα τα ερωτήματα καθώς το διαβάζει ή μόλις το τελειώσει.

Υπάρχουν όμως κάποια κριτήρια κοινά σε όλους, όπως να μην το αφήνεις εύκολα ή να βιάζεσαι να το συνεχίσεις ή να σου διεγείρονται συναισθήματα ακαριαία με την περιγραφή. Να νιώθεις ότι σε αφορά σαν να έγραψες εσύ αυτήν την κατάσταση ή εκείνο το νόημα, να αναρωτιέσαι για μέρες αυτό που προτείνει, να το ξαναδιαβάζεις μετά από χρόνια, να θυμάσαι συχνά αποσπάσματα, ήρωες ή όμορφες δυνατές φράσεις.

Υπάρχουν επίσης πολλοί τρόποι να διαβάζεις ένα βιβλίο: στο γραφείο, στο κρεβάτι, στο πάρκο, στον καναπέ, στην κουζίνα, στην παράλια… γιατί δεν προτιμώ να βλέπω tv, YouTube, ή να χαζεύω τον κόσμο; Μα ασφαλώς το κάνω όπως και να μιλάω με τη σύντροφό μου, τα παιδιά μου, τους φίλους τους συνεργάτες ή τους περαστικούς, μα αυτή είναι η καθημερινότητα και έχουμε ανάγκη και τα υπόλοιπα, την υπέρβαση, το μοναχικό ταξίδι στον κόσμο των νοημάτων, των λέξεων και των φράσεων, «να κάνω την πλήξη περιπέτεια και τη σκουριά χρυσάφι» . Ίσως πάλι να είχα από πάντα μια διάσταση αναχωρητή, μια διάθεση αναζήτησης του μεγαλείου της ανθρώπινης ύπαρξης!

Ακριβώς λόγω αυτής της ακόρεστης δίψας διαβάζω ταυτόχρονα δυο και τρία βιβλία άσχετα μεταξύ τους αλλά πολύ συχνά στην πορεία αποδεικνύεται πως η επιλογή δεν ήταν τόσο άσχετη ή εν πάση περιπτώσει υποκύπτουν και συνυφαίνονται μέσα από τα παιχνίδια του μυαλού. Αυτός ήταν ο λόγος και στην προκειμένη περίπτωση, γιατί προφανώς ο Μιχάλης Σπέγγος και ο Ζόελ Ντίγκερ δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Ήταν μια τυχαία συνάντηση, «όσο μιας ομπρέλας και μιας ραπτομηχανής, πάνω στο χειρουργικό τραπέζι».

Ο Μιχάλης Σπέγγος και ο Ζόελ Ντίγκερ είναι σίγουρα αταίριαστοι. Το μόνο που τους έφερε δίπλα δίπλα λοιπόν, εκτός της τύχης είναι η συνήθεια μου να διαβάζω παράλληλα και φυσικά ο πάγκος πώλησης βιβλίων, πιθανόν δεύτερο χέρι, στο σταθμό υπεραστικών λεωφορείων στον Κηφισό. Τόσο η Ανεμόσκαλα του Μ.Σπέγγου όσο και το Βιβλίο των Μπάλτιμορ του Ζ.Ντίκερ μας γνωρίζουν αβέβαιες υπάρξεις σε άνοδο και πτώση μέσα σε κλίμα ρευστότητας, αστάθειας και σύγχυσης. 

Οι δυο συγγραφείς προφανώς δεν γνωρίζονται, δεν είχαν σχέση και δεν είχαν πρόθεση να έχουν σχέση αλλά μήπως τους ανθρώπους της ίδιας εποχής δεν τους απασχολούν παρόμοιοι προβληματισμοί; Φυσικά ο καθένας είναι μέρος της κουλτούρας του και των παραδόσεων της. Πάντα όμως με όσο διαφορετική εκδοχή ή τρόπο γραφής προσπαθούν να αποκαλύψουν το όλο αυτό, πάντα θα τους γλιστράει από τα χέρια, σελίδα τη σελίδα, για να μπορούν να επανέρχονται. Η πραγματική ζωή συνεχίζεται στην επόμενη περίοδο, στον επόμενο άθλο και ο συγγραφέας στο επόμενο βιβλίο του. Τελειώνει ο χρόνος ;

Διαπραγματεύονται λοιπόν και τα δυο μυθιστορήματα παρόμοια θέματα: τη βία, την ωρίμανση, την εξατομίκευση, το φόβο, τις σχέσεις, την προοπτική…

Ο Μιχάλης Σπέγγος ισχυρίζεται πως η κόλαση μας είναι οι άλλοι.

Ο Ζόελ Ντίκερ πως η κόλαση είναι η έλλειψη των άλλων.

Ο Μ.Σπέγγος είναι από τα Γιάννενα γράφει στα Eλληνικά και είναι υπαρκτός με το ταλέντο και τα πάθη του απευθύνεται σε εμάς τους ομοίους του που λίγο πολύ μας ξέρει, απευθύνεται σε πρόσωπα.

Ο Ζ.Ντίκερ, είναι από την Γενεύη γράφει στα Γαλλικά με φόντο την Β. Αμερική και είναι μέρος του παγκόσμιου μάρκετινγκ. Όπως παλαιότερα ο Douglas Coupland της Generation X, ο Bret Easton Ellis του glam- orama ή η Τζοαν Ρόουλινγκ του Χαρρυ Ποτερ και εσχάτως η Έλενα Φεράντε με την υπέροχη φίλη της… η σύγκριση είναι σίγουρα άδικη ως προς το μέγεθος των πωλήσεων και τον πλούτο των συγγραφέων άλλα αυτό αφορά μόνο τους ίδιους.

Ο Μιχάλης Σπέγγος μας πηγαίνει σε μια υποβαθμισμένη γειτονιά της Αθήνας, σκηνές μιας πολύπλοκης ζωής, με πολλαπλή αφήγηση. Σκληρή καθημερινότητα, ενοχές, τιμωρία, ανασφάλεια, παραδοσιακή ελληνορθόδοξη οικογένεια, πενηντάρηδες πλάς στην ωρίμανση, κοντά στο θάνατο. Ένα θάνατο που έχει την ηλικία παραστρατημένων εφήβων.

Η Ανεμόσκαλα του Μ. Σπέγγου είναι δρόμος και όλοι οι δρόμοι κάπου σε οδηγούν!

Ο Ζόελ Ντίκερ μας πηγαινοφέρνει Βαλτιμόρη, Χάμπτονς, Νέα Υόρκη, Μαϊάμι, μέσα στη χλίδα. Διάσημοι, πλούτος, φώτα, χολιγουντιανές ονειρώξεις, χαρωπό περιβάλλον που σκοτεινιάζει από τα προσωπικά αδιέξοδα και τις λανθασμένες επιλογές. Η οικογένεια σύγχρονη και δυσλειτουργική αλλά τα άτομα «ξεχωριστά» με ταλέντα μοναδικά και ένοχα μυστικά και πάθη. Ωρίμανση τριαντάρηδων που τους στοιχειώνει η εφηβεία μέχρι θανάτου.

Οι Μπάλτιμορ του Ζ. Ντίκερ λάμπουν, αλλά ότι λάμπει δεν είναι χρυσός.

Στην Ανεμόσκαλα, συναντάς μια διάθεση, μια στάση φιλοσοφική μια ηθική αναζήτηση με έντονο το θεολογικό στοιχείο, τα θέματα που θίγει σηκώνουν πολύ συζήτηση αλλά η αναφορά τους μου θυμίζει κάτι οικείο. «Αδυσώπητος νόμος του βίου, όσο ζεις παρατεταμένα καλά, θα έρθει και το κακό. Αν υπάρχει ανέβασμα, θα υπάρξει κατέβασμα», καραδοκεί το κακό σε κάθε στιγμή ευτυχίας. Πόσο παραδοσιακό και πόσο ηπειρώτικο! Τα σφιγμένα χείλη της γιαγιάς, τα μαραμένα κυρτωμένα σώματα, το γέλιο πνιχτό μην προδοθείς, όλα τα καλά, ο πλούτος, η ευτυχία, η χαρά πρέπει να κρύβονται πάντα σε εγρήγορση, γιατί το κακό παραμονεύει. Και ταυτόχρονα όμως η εποχή μας προάγει τον ηδονισμό … οι ανεκπλήρωτες επιθυμίες, η γοητεία του αγνώστου, το κάλεσμα της φύσης …! Μπορεί κάνεις τελικά να ξεφύγει από τον εαυτό του, μπορεί να ξεφύγει από την φύση ή το πεπρωμένο του;

Ο φόβος τελικά δικαιώνεται και κορυφώνεται με μια άγρια σφαγή! Η αγάπη, η λύπη, ο οίκτος εξανεμίζονται, η συγχώρεση συγκρούεται με την εκδίκηση και κερδίζει μόνο ο θάνατος. Η τιμωρία, όχι όμως και η κάθαρση, έρχεται με έναν επίσης άγριο τρόπο, τον “κακό” τον τρώνε τα σκυλιά , μια σκηνή που δεν ξέρω, γιατί μου μοιάζει αρχαιοελληνική, σαν να βγαίνει από τον Όμηρο και ταυτόχρονα βγαλμένη από την λαϊκή μας παράδοση.

Στο Βιβλίο των Μπάλτιμορ δεν έχει τόσο σημασία το κοινωνικό (όπως δεν έχει στις συνταγές μαγειρικής, το θεωρεί δεδομένο) οι άνθρωποι κινούνται μέσα σε αυτό θεωρώντας το κεκτημένο, σαν προσωπογραφίες που το φόντο απλώς υπάρχει χωρίς να καθορίζει την εικόνα. Οι ήρωες δεν είναι μαριονέτες αλλά δεν επηρεάζουν και δεν καθορίζονται από το κοινωνικό. Τον συγγραφέα ενδιαφέρει περισσότερο το στόρι και το σασπένς. Οι συνεχείς ανατροπές κάνουν το σύνολο κάπως απλοϊκό με ρηχές σχέσεις στηριγμένες σε στερεότυπα και αν αυτό το τελευταίο θυμίζει ότι περιγράφω τη σαπουνόπερα ή την μετριότητα δεν είναι έτσι. Είμαι φανατικός αναγνώστης εφημερίδων και την επόμενη στιγμή δεν θυμάμαι τίποτα από αυτά που διάβασα αλλά σίγουρα θα ξαναγοράσω την επόμενη Κυριακή …

Ένα είναι σίγουρο αν αναζητάς το «γιατί», δεν σε ενδιαφέρει το «πως»!

Έχουμε ανάγκη λοιπόν, από τον Ζόελ Ντίγκερ που κρύβεται πίσω από τον Μάκρους Γκόλντμαν, που μπορεί να γίνεται καμία φορά και Χάρρυ Κέρμπιτ ή ακόμη και Σαούλ πριν γίνει ταπεινός Παύλος στο ταμείο του super market … «γιατί τα βιβλία είναι πιο δυνατά από την ζωή. Είναι η καλύτερη εκδίκηση. Θείε Σαούλ, αιωνία σου η μνήμη, σου αφήνω εδώ μπροστά το βιβλίο που σου υποσχέθηκα. Όλα διορθώθηκαν».

Και έχουμε ανάγκη από τον Μιχάλη Σπέγγο, γιατί είναι ο Ηλίας και ο Αρτέμης ταυτόχρονα και ίσως γίνει ο Νίκος Καζαντζής και δώσει την τελευταία συγγνώμη στον τραγικό Αζέρ Κοέν ή καταφέρει να πραγματοποιήσει το παιδικό του όνειρο και γίνει αυτοκράτορας στο imperium του, γιατί τελικά «το μεγάλο μυστικό της ανεμόσκαλας δεν είναι αν υπάρχει, αλλά που οδηγεί».