Κόρτσουλα, μια δίδυμη της Κέρκυρας στην Αδριατική

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Κόρτσουλα της Κροατίας.

typos-i

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Τα τελευταία χρόνια έχουν πολλαπλασιαστεί ραγδαία οι Έλληνες ταξιδιώτες, που ανακαλύπτουν τη γοητεία των Δυτικών Βαλκανίων και ιδιαίτερα της Aδριατικής ακτής.

Αν και κατά κανόνα το ταξίδι τους δεν λοξοδρομεί από τον παραθαλάσσιο οδικό άξονα, που έχει γίνει συντομότερος χάρη στη λειτουργία της νέας καλωδιωτής γέφυρας στην Κροατία, που ενώνει τη χερσόνησο του Πελιέσατς στη νότια Δαλματία με την κεντρική, παρακάμπτοντας την παράκτια βοσνιακή λωρίδα και επομένως τους δύο διαδοχικούς τελωνειακούς ελέγχους από μία χώρα εντός Ε.Ε., και από φέτος και εντός ευρώ και ζώνης του Σένγκεν, σε μία εκτός και το αντίστροφο.

Θα σας προτείνω όμως να μη διασχίσετε τη γέφυρα αλλά να συνεχίσετε στην επιμήκη, οινοπαραγωγική χερσόνησο Πελιέσατς μέχρι το Όρεμπιτς στη νότια ακτή της. Από δω η πόλη και το νησί της Κόρτσουλα απέχουν 15 λεπτά με το φέρυ, που διασχίζει ένα πορθμό 1.300 μέτρων.

Είναι ακριβώς στα ίδια νερά, όπου το 1298 ναυμάχησαν οι στόλοι των δύο μεγάλων ναυτικών δυνάμεων της εποχής, της Γένοβας και της Βενετίας. Οι νικητές Γενουάτες συνέλαβαν και φυλάκισαν πολλούς αντιπάλους τους, μεταξύ των οποίων και τον μεγαλύτερο ίσως έμπορο - ταξιδιώτη όλων των εποχών, τον Μάρκο Πόλο. Αυτό όμως του έδωσε την ευκαιρία να αφηγηθεί τις εντυπώσεις από το 24χρονο ταξίδι του στην Ασία στον συγκρατούμενό του Ρουστιτσέλο της Πίζας, που φρόντισε να τις εκδώσει σε βιβλίο. 

Η Κόρτσουλα διεκδικεί από τη Βενετία και το Σίμπενικ και τον τίτλο της γενέτειρας του Μάρκο Πόλο και επιδεικνύει ένα κτίριο του 17ου αιώνα, που υποστηρίζει ότι χτίστηκε στα ερείπια του σπιτιού του (Kuca Marka Pola), ενώ εδώ και μια δεκαετία λειτουργεί και διαδραστικό μουσείο για τη ζωή του. Το ζήτημα είναι αμφιλεγόμενο μεταξύ των ιστορικών, αν και φαίνεται να συγκλίνουν ότι η οικογένεια Ντε Πόλο ήταν όντως δαλματικής καταγωγής. Ούτως ή άλλως τα παράλια της Δαλματίας αποτέλεσαν σημείο συνάντησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ του σλαβικού και του ιταλικού στοιχείου.

Ας γυρίσουμε όμως το ρολόι του χρόνου ακόμα πιο πίσω. Παρότι έχουν ανακαλυφθεί σημαντικά ευρήματα προϊστορικής κατοίκησης, οι πρώτοι γνωστοί κάτοικοι του νησιού ήταν Δωριείς έποικοι του 4ου π.Χ. αιώνα από την Κνίδο.

Από εκείνους προήλθε το όνομα «Μέλαινα Κόρκυρα», δηλαδή Μαύρη Κέρκυρα, εξαιτίας της πυκνής και σκουρόχρωμης βλάστησης, που, με την παρέμβαση των Λατίνων, εξελίχθηκε σε Κόρτσουλα. Το νησί γνώρισε διαφόρους κατακτητές αλλά, όπως προείπαμε, η δύναμη, που διαμόρφωσε αποφασιστικά τον χαρακτήρα του ήταν η Βενετία.

Οι Βενετοί απέκτησαν οριστικά το νησί το 1409 με αγορά από τους Ανζού βασιλιάδες της Νάπολης και το κράτησαν σχεδόν 400 χρόνια. Προχώρησαν στην οχύρωση της χερσονήσου, όπου απλώνεται η παλιά πόλη της Κόρτσουλα, με ισχυρό κάστρο, τάφρο, προμαχώνες και πύργους. Πιο εντυπωσιακός είναι ο πελώριος πύργος Ρέβελιν πάνω από τη χερσαία πύλη, μετά από το ανέβασμα της πέτρινης σκάλας.

Η παλιά πόλη είναι από τις καλύτερα διατηρημένες νησιωτικές μεσαιωνικές πόλεις της Μεσογείου (λίστα UNESCO ασφαλώς!) και διασώζει το σχήμα ψαροκόκαλου με τα στενά σοκάκια της - πλην του κεντρικού άξονα - τοποθετημένα στον άξονα Ανατολής-Δύσης, ώστε να προστατεύονται από τον ψυχρό βορειανατολικό άνεμο Μπόρα.

Στο ψηλότερο σημείο της χερσονήσου βρίσκεται η κεντρική πλατεία με την εκκλησία του Αγίου Μάρκου με απτά δείγματα της τέχνης των ντόπιων λιθοξόων, με σημαντικότερο τον Μάρκο Άντριτς, που χρησιμοποίησε ως πρώτη ύλη την πέτρα από τα λατομεία του νησιού. Η ποιότητα της δαλματικής πέτρας, γνωστή ήδη από τη ρωμαϊκή εποχή, χρησιμοποιήθηκε διαχρονικά για τη διακόσμηση κτιρίων, από το παλάτι του Διοκλητιανού στο Σπαλάτο (Σπλιτ) μέχρι τον αμερικάνικο προεδρικό Λευκό Οίκο.

Ακριβώς απέναντι, στο αναγεννησιακό παλάτι Γκαμπριέλις, στεγάζεται το Μουσείο της πόλης με ντοκουμέντα αρχαιολογίας και ναυτικής, οικοδομικής και κοινωνικής ιστορίας της Κόρτσουλα. Ανάμεσά τους και το χαραγμένο σε πέτρα «Ψήφισμα της Λουμπάρντα» σε αρχαία ελληνικά (το πρωτότυπο βρίσκεται στο Ζάγκρεμπ), που καταγράφει τη συμφωνία διανομής της γης μεταξύ δύο ελληνικών αποικιών.

Κάθε χρόνο στις 27 Ιουλίου στην πλατεία φιλοξενείται ένα τοπικό έθιμο με παράδοση τουλάχιστον 400 χρόνων, ο περίφημος χορός των σπαθιών Moresca, που αναπαριστά τη μάχη μεταξύ των κατοίκων και Σαρακηνών μουσουλμάνων για τα μάτια ενός όμορφου κοριτσιού. Κατηφορίζοντας τα στενοσόκακα, και τα τρία θαλάσσια μέτωπα της χερσονήσου προσφέρουν όμορφες εικόνες, ενώ έξω από τα τείχη αναπτύσσεται η νέα πόλη. Η καλύτερη θέα και της παλιάς και της νέας προσφέρεται από τον λόφο του Αγίου Αντωνίου, μετά όμως από κάμποσα σκαλοπάτια. Στην πόλη ζουν οι 6 από τις 16 συνολικά χιλιάδες κατοίκους του νησιού.

Η Κόρτσουλα κρίθηκε κατάλληλη και για φιλοσοφικό στοχασμό, τουλάχιστον σύμφωνα με τους πρωτεργάτες του γιουγκοσλαβικού φιλοσοφικού ρεύματος PRAXIS, που επί 11 χρόνια (1963-1974) διοργάνωναν εδώ μια δεκαήμερη θερινή συνάντηση. Η ομάδα, το όνομα της οποίας άντλησε την έμπνευση και από τον Μαρξ και από τον Αριστοτέλη, εξέδιδε και ομώνυμο περιοδικό σε μια κατεύθυνση ουμανιστικού και αντιγραφειοκρατικού σοσιαλισμού.

Οι συναντήσεις της Κόρτσουλα αναδείχτηκαν σε κορυφαίο εργαστήριο πολιτικής και κοινωνικής φιλοσοφίας και φιλοξένησαν διαλόγους με τη συμβολή όχι μόνο γιουγκοσλάβων μαρξιστών, κυρίως από τα Πανεπιστήμια του Ζάγκρεμπ και του Βελιγραδίου, αλλά και όλης της αριστερής ευρωπαϊκής διανόησης της εποχής, ακόμη και μη μαρξιστών.

Ωστόσο το τιτοϊκό καθεστώς, αν και ασύγκριτα καλύτερο από το σοβιετικό, δεν ήταν και παράδεισος της ελευθερίας του λόγου και κάποια στιγμή απαγόρευσε και τις συναντήσεις και το περιοδικό. Το 1975 ο Σέρβος Μιχαήλο Μάρκοβιτς, από τις ψυχές του Praxis, που δημοσίευε κείμενα για τις «εσωτερικές αντιφάσεις των χωρών με σοσιαλιστικό σύστημα», απολύθηκε από το Πανεπιστήμιο του Βελιγραδίου. Τη δεκαετία του ’80 τάχθηκε υπέρ της αλλαγής των εσωτερικών γιουγκοσλαβικών συνόρων προς όφελος της Σερβίας και έγινε προπομπός του Μιλόσεβιτς.

Φυσικά οι σημερινοί επισκέπτες αγνοούν τις διανοητικές και πολιτικές περιπέτειες του παρελθόντος. Ενδιαφέρονται όμως για τις χάρες ενός από τα μεγαλύτερα νησιά της Αδριατικής, που εκτείνεται σε μήκος 47 χιλιομέτρων, είναι κατάφυτο από πεύκα, κυπαρίσσια και βελανιδιές και φιλοξενεί ενδημικά είδη ορχιδέας, διαθέτει ήπιο κλίμα και εξαιρετικές παραλίες, όπου μπορεί κανείς να δει ακόμα και δελφίνια, και παράγει περίφημα κρασιά, με πιο γνωστά το Γκρκ, δηλαδή «ελληνικό», της Λουμπάρντα και το Πόσιμ.

Οι λοιπές γαστριμαργικές απολαύσεις περιλαμβάνουν την παστιτσάδα (βοδινό κατσαρόλας), όνομα που συναντάμε και στην πρώτη Κέρκυρα, τα χειροποίητα ζυμαρικά ζρνόβσκι, τις ψητές σαρδέλες και το κέϊκ Λουμπλίγια.

Μια μικρή στάση αξίζει και το απέναντι Όρεμπιτς, παλιά πόλη καραβοκύρηδων και καπετάνιων, που διαθέτει και το ανάλογο ναυτικό μουσείο. Ωστόσο η μεγάλη τουριστική ατραξιόν της ευρύτερης περιοχής είναι, χωρίς αμφισβήτηση, το Ντουμπρόβνικ.