«… η πόλη του καλαμώνα» το 1900

Τον Μάιο του 1900, συνέβη ένα γεγονός που τάραξε... τα νερά της συντηρητικής κοινωνίας των Ιωαννίνων: Μια ανταρσία. Μαθητές της τέταρτης τάξης της Ζωσιμαίας Σχολής «επαναστάτησαν» λόγω αυστηρών ποινών που τους επιβλήθηκαν. Ο εσωτερικός κανονισμός της λειτουργίας της Ζωσιμαίας Σχολής (που τότε ήταν ένα από τρία σχολεία του υπόδουλου ελληνισμού που ξεχώριζαν) ήταν ιδιαίτερα σκληρός. Παρέπεμπε περισσότερο σε κανονισμό αναμορφωτηρίου παρά σε κανονισμό σχολείου. Ο κανονισμός λοιπόν εφαρμοζόταν με κάθε αυστηρότητα από τους μαθητές η ηλικία των οποίων ήταν από 15 έως 22 ετών.

Το... κακό ξεκίνησε, όταν διαπιστώθηκε ότι είχαν κλαπεί οι μαθητικοί κατάλογοι της τέταρτης τάξης, οι οποίοι περιλάμβαναν τους βαθμούς. Αν και οι υπαίτιοι της κλοπής δεν βρέθηκαν ποτέ, η Ζωσιμαία Σχολή αποφάσισε να τιμωρήσει και τους 37 μαθητές της τάξης και να μην τους επιτρέψει να πάρουν μέρος στις απολυτήριες εξετάσεις.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιώργου Παμβωτή (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Γιώργου Στούπη, ο οποίος ήταν μαθητής της Ζωσιμαίας Σχολής), όπως αυτή καταγράφηκε σε κείμενό του στην Ηπειρωτική Εστία το 1957, το... κακό αποδίδεται σε έναν 21χρονο μαθητή με το όνομα Νίκο Βόλια, ο οποίος είχε έρθει από τη Μεγάλη του Γένους Σχολή της Κωνσταντινούπολης.

Ο Βόλιας φέρεται να αγαπούσε τα ξενύχτια και τα γλέντια με αποτέλεσμα οι βαθμοί του να είναι κακοί, και να πείθει τον επιστάτη του σχολείου, τον αποκαλούμενο Γκαβοπανάγο, να τον βοηθήσει να κλέψει τους μαθητικούς καταλόγους. Ωστόσο, έρευνα του ιστοριοδίφη Πάνου Τζιόβα σε αρχεία της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων («Σελίδες από την ιστορία της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων», 2014, Ιωάννινα) έρχεται να αμφισβητήσει αυτή την ιστορία.

 Επιπλέον, ο Πάνος Τζιόβας αποκαθιστά τα πραγματικά ονόματα των πρωταγωνιστών της ιστορίας του Γ. Παμβωτή: ο Γκαβοπανάγος ήταν ο Χρ. Πανάγος και ο Νίκος Βόλιας ήταν ο Χριστόδουλος Βουλιώτης (ο Τζόβιας εκτιμά ότι ο Παμβωτής άλλαξε τα ονόματα, καθώς οι περισσότεροι πρωταγωνιστές της υπόθεσης ζούσαν ακόμα εκείνη την εποχή).

Όπως και να' χει, οι μαθητές αποφάσισαν να αντιδράσουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο στην τιμωρία που τους επιβλήθηκε. «Οι μαθητές θέλοντες να αποφύγωσι τα πονηρά και χλευαστικά μειδιάματα και βλέμματα των περιέργων κατέφυγον εις τον ομεγάλον καλαμώνα της λίμνης και ίδρυσαν την Πολιτείαν του Καλαμώνος βασιζομένην επί δημοκρατικών αρχών» αναφέρει ο Παμβωτής.

Η πολιτεία του καλαμώνα δημιουργήθηκε κοντά στον Άγιο Νικόλαο Κοπάνων. Οι μαθητές πάτησαν τα καλάμια και οργάνωσαν μια μικρή πολιτεία, με οδούς, πλατείες και διαδρόμους που είχαν και επιγραφές όπως πλατεία Κοινοπολιτείας ή πλατεία Βουλευτηρίου.

Εξέλεξαν δε διά βοής τον αρχηγό τους. Για την επιβίωσή τους, οι μαθητές, όταν τελείωσαν τα χρήματά τους, διοργάνωναν νυχτερινές επιδρομές στα γύρω χωριά, κυρίως στο Πέραμα, για να αρπάξουν πουλερικά, λαχανικά και ό,τι άλλο φαγώσιμο. Για τις επιδρομές τους, χρησιμοποιούσαν κάποιες παλιές βάρκες, τις οποίες είχαν επισκευάσει.

Όλα αυτά ενόχλησαν όμως τους κατοίκους του Περάματος, που αποφάσισαν να πάρουν στα χέρια τους την υπόθεση. Ο Παμβωτής υποστηρίζει ότι οι κάτοικοι προσέλαβαν έναν γνωστό ληστή της περιοχής, εν ονόματι Ζήκο, για να απαγάγει τον αρχηγό της πολιτείας και να ζητήσει λύτρα από την πλούσια οικογένειά του. Και έτσι έγινε. Μόνο που η ιστορία δεν είχε χάπι εντ, καθώς τελικά ο αρχηγός της πολιτείας δολοφονήθηκε από τον Ζήκο.

Ο Πάνος Τζιόβας στο βιβλίο του αμφισβητεί το τέλος αυτό της πολιτείας του καλαμώνα, καθώς, όπως υποστηρίζει, δεν προκύπτει κάτι τέτοιο από κανένα αρχείο, ενώ εκτιμά ότι ένα τέτοιο γεγονός δεν θα μπορούσε να μην είχε τραβήξει το ενδιαφέρον του Τύπου.

Το τέλος της πολιτείας του καλαμώνα ήρθε πάντως τον Δεκέμβριο του 1900 (ενδιάμεσα μόνο ένας μαθητής από τους 37 είχε αποχωρήσει). «Οι πολίται της πολιτείας του καλαμώνος, απεχώρησαν σιωπηλοί και κατηφείς και μ' ανυψωμένους τους γιακάδες των επανωφορίων των, όπως βλέπει κανείς τους απερχομένους μετά την κήδευσιν προσφιλούς των ατόμου. Η πολιτεία του καλαμώνος εξέλιπεν αδόξως και ακάρπως» αναφέρει ο Παμβωτής.

Στους στασιαστές μαθητές επιτράπηκε τελικά να δώσουν απολυτήριες εξετάσεις. Οι περισσότεροι από αυτούς δεν κατάφεραν να πάρουν το απολυτήριό τους. Η ανταρσία τους ήταν όμως η αφορμή για να γίνει η επεξεργασία ενός νέου κανονισμού της εσωτερικής λειτουργίας της Ζωσιμαίας Σχολής Ιωαννίνων.

* Ένας βαρκάρης μέσα σε έναν καλαμώνα της Ντραμπάτοβας - φωτογραφία του Βασίλη Κουτσαβέλη εν έτει 1930