Η πέτρινη «κάμπια»

Στον δρόμο προς τους Κήπους του Ζαγορίου, ένα τρίτοξο γεφύρι ενώνει τις όχθες του Βίκου. Ένα γεφύρι που κάποτε εξυπηρετούσε τους Κουκουλιώτες να πηγαινοφέρνουν τα ζώα τους. Το Καλογερικό γεφύρι ή γεφύρι Πλακίδα (διπλή ονομασία που οφείλεται στους κατά καιρούς χορηγούς του) είναι από τα πιο αγαπημένα γεφύρια των επισκεπτών στο Ζαγόρι. Και δικαιολογημένα…

Το γεφύρι αυτό με τα τρία τόξα, το λιθόστρωτο καλντερίμι και τους χαμηλούς αρκάδες, με μήκος 55 μέτρων και πλάτος καταστρώματος μεγαλύτερο από 3 μέτρα, είναι ιδιαίτερης αισθητικής και αποτελεί σημαντικό δείγμα της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Μοιάζει δε από κάποια απόσταση σαν «κάμπια εν κινήσει», έναν χαρακτηρισμό που του απέδωσε πριν από μερικές δεκαετίες ο λαογράφος Αλ. Μαμμόπουλος, και ο οποίος παραμένει «ζωντανός» μέχρι σήμερα.

Το γεφύρι χτίστηκε το 1814. Στη θέση του προϋπήρχε ένα ξύλινο γεφύρι που, σύμφωνα με τον ιστορικό Ιωάννη Λαμπρίδη, το είχε κατασκευάσει στα μέσα του 18^ου αιώνα ένας Ζώτος Ρούσσης από το χωριό Νεγάδες. Πέτρινο έγινε χάρη σε έναν καλόγερο, ηγούμενο της Μονής του Προφήτη Ηλία Βίτσας Σεραφείμ, με το κόστος να φτάνει στα 20.000 γρόσια. Το μοναστήρι διατηρούσε δίπλα από το ποτάμι έναν μύλο. Οπότε χρειαζόταν μία ασφαλή δίοδο για την εξυπηρέτηση των κατοίκων (που σήμαινε και αύξηση των εσόδων για το μοναστήρι και τις δραστηριότητές του). Στον καλόγερο αυτόν λοιπόν οφείλεται η ονομασία «Καλογερικό».

Στα μέσα του 19^ου αιώνα, το γεφύρι (και ο μύλος) πέρασε στα χέρια της κοινότητας Κουκουλίου. Σημειωτέον ότι μια πέτρινη «σκάλα», με καλντερίμι, οδηγούσε κάποτε από το Κουκούλι στο γεφύρι.

Αργότερα, άρχισε να χρησιμοποιείται η ονομασία «Πλακίδα». Τα αδέλφια Αλέξιος και Ανδρέας Πλακίδας από το Κουκούλι προχώρησαν σε συντήρηση του γεφυριού το 1865. Ο Αλέξιος Πλακίδας έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στη Βλαχία, είχε έντονη ευεργετική δράση και πέθανε το 1866 στην Αθήνα. Το έργο των ευεργεσιών συνέχισε ο ανιψιός του, ο Ευγένιος Πλακίδας, ο οποίος χρηματοδότησε την επισκευή του γεφυριού το 1912. Ο Ευγένιος Πλακίδας έμενε στο Κουκούλι, μέχρι τα τέλη του 19^ου αιώνα, όταν και συνέβη μια ληστεία…

Το καλοκαίρι του 1891, μια συμμορία ληστών μπαίνει στο πατρικό αρχοντικό της οικογένειας Πλακίδα (το οποίο διασώζεται) στο Κουκούλι. Εκείνη την ημέρα, στο αρχοντικό βρίσκονταν ο Ανδρέας Πλακίδας, η κόρη του Αλεξάνδρα με τα παιδιά της και η σύζυγος του Ευγένιου Πλακίδα, η Ευγενία. Οι ληστές αιχμαλωτίζουν αρχικά τις δύο γυναίκες. Ωστόσο, τη θέση της Αλεξάνδρας παίρνει τελικά ο μεγάλος της γιος, ο Περικλής. Με τους δύο ομήρους, οι ληστές καταφεύγουν στα βουνά, ζητώντας λύτρα 5000 χρυσές λίρες. Μετά από διαπραγματεύσεις, συμβιβάζονται με 3000 χρυσές λίρες και οι όμηροι αφήνονται ελεύθεροι.

Η ληστεία αυτή στάθηκε η αιτία για τη μετακόμιση της οικογένειας του Ευγένιου Πλακίδα στα Γιάννενα, όπου πέθανε το 1919.

Το γεφύρι Πλακίδα δέχθηκε νέες παρεμβάσεις που αφορούσαν κυρίως τη στερέωση των βάθρων, τη δεκαετία του ’50 με χρηματοδότηση από την Αδελφότητα Κουκουλιωτών. Το 1969, εργασίες έκανε και η αρχαιολογική υπηρεσία. Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 1964, το υπουργείο Πολιτισμού είχε χαρακτηρίσει το γεφύρι διατηρητέο ιστορικό μνημείο (ΦΕΚ 239/Β/30-6-1964).

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70, το τρίτοξο γεφύρι πέρασε μια σοβαρή δοκιμασία, όταν δίπλα του στήθηκε ένας σπαστήρας για την εξόρυξη αδρανών υλικών. Μετά από κινητοποίηση των κατοίκων και των αρχαιολογικών υπηρεσιών, ο σπαστήρας απομακρύνθηκε...

* Η φωτογραφία είναι του Θύμιου Μάντζιου