Η παλιά κωμόπολη στο Ζαγόρι

Η Λάιστα είναι ένα από τα ομορφότερα και πιο απομακρυσμένα χωριά του Ζαγορίου. Βρίσκεται στον παλιό Δήμο Τύμφης, στο βόρειο τμήμα του Ζαγορίου και θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά χωριά, μια κωμόπολη για την ακρίβεια, κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα.

Το όνομά της, που συναντάται με δύο τονισμούς, «Λαΐστα» αλλά και κυρίως «Λάιστα», έχει μένει το ίδιο σε όλη σχεδόν την ιστορία της και δεν άλλαξε, όπως πχ το κοντινό Βρυσοχώρι.

Σε ό,τι αφορά την προέλευσή του, υπάρχουν διάφορες εκδοχές: ότι κάτοικοι του χωριού Λάσστε μετοίκησαν στην περιοχή και έδωσαν ένα κοντινό όνομα στη νέα τους κατοικία (Λαμπρίδης) ή ότι προέρχεται από το αρωμουνικό «lai», «μαύρος».

Ωστόσο, ο Οικονόμου στα «Οικωνύμια» αναφέρει τη διαπίστωση του Weigand «ότι η Λάιστα είναι το μοναδικό χωριό όπου χρησιμοποιείται το επιθ. negru ‘μαύρος’ σε αντίθεση προς τα άλλα βλαχόφωνα χωριά όπου χρησιμοποιείται το ταυτόσημο επιθ. lai».

Ο Οικονόμου σημειώνει ότι το όνομα του χωριού προέρχεται από τα αλβανικά και τη λέξη lashte, «ο αρχαίος, ο παλιός».

Ο Λαμπρίδης στα «Ζαγοριακά» αναφέρει ότι «αύτη έστι το μεγαλείτερον των του Ζαγορίου χωρίων» και κάνει ιδιαίτερη αναφορά στα σχολεία του, «ένθα διδάσκεται ιδίως η Ελληνική γλώσσα». Η επισήμανση αυτή έχει σημασία, καθώς η Λάιστα, όπως και άλλες περιοχές του Ζαγορίου και των Ιωαννίνων παραμένουν πολιτιστικά και γλωσσικά «σταυροδρόμια». Οι κάτοικοι μιλούσαν διαφορετική διάλεκτο από άλλες βλαχόφωνες κοντινές περιοχές.

Ο Λαμπρίδης επισημαίνει ότι από το Παλαιοχώρι Λάιστας «έλαβε την αρχή της η Λάιστα».

Το χωριό υπέστη μεγάλη καταστροφή κατά τις επιχειρήσεις της Βέρμαχτ το 1943.