Η «οικία Πυρσινέλλα» και η περιπέτεια της Πινακοθήκης

Στην οδό Κοραή 1, στα Γιάννενα, βρίσκεται ένα «αξιόλογο εκλεκτικιστικό κτίριο με νεοκλασικά και νεοαναγεννησιακά στοιχεία». Ιδιαίτερη είναι η κύρια είσοδός του, που διαμορφώνεται από διαμορφώνεται από δύο μαρμάρινους πεσσούς με κιονόκρανα και φέρει τοξωτό ανώφλι και στο μέσον του τόξου επιβλητικό κλειδί.

Πρόκειται για την αποκαλούμενη οικία Πυρσινέλλα, που σήμερα στεγάζει τη Δημοτική Πινακοθήκη Ιωαννίνων.

Το κτίριο αυτό είναι ένα κομμάτι της μεγάλης ακίνητης περιουσίας που άφησε στον Δήμο Ιωαννιτών ο πρώην δήμαρχος Ιωαννίνων Βασίλειος Πυρσινέλλας (κληροδότημα Πυρσινέλλα). Χαρακτηρίστηκε δε «έργο τέχνης» από το υπουργείο Πολιτισμού εν έτει 1981.

Χτίστηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα, πολλά χρόνια πριν ο Πυρσινέλλας παντρευτεί τη Μαρή Βεργωτή. Η συγκεκριμένη οικία (ως οικία Βεργωτή, τότε) πέρασε στην κυριότητα της Μαρής Βεργωτή το 1914. Η Μαρή Βεργωτή είχε μεγάλη οικονομική επιφάνεια. Η περιουσία της μεγάλωσε ακόμη περισσότερο όταν έγινε κληρονόμος μιας μεγάλης ακίνητης περιουσίας, όπως του σπιτιού στην οδό Κοραή, που ήταν κληρονομιά από τη γιαγιά της Πηνελόπη Δαλέση.

Τη δεκαετία του ’50, ο Δήμος Ιωαννιτών έγινε ο νέος ιδιοκτήτης της οικίας αυτής. Τη δεκαετία του ’80, στη διατηρητέα αυτή οικία στεγάστηκε το νεοσύστατο τότε Δημοτικό Περιφερειακό Θέατρο Ιωαννίνων, ενώ νωρίτερα υπήρξε η στέγη ενός θρησκευτικού σωματείου («Απόστολος Παύλος»).

Ωστόσο, η οικία Πυρσινέλλα πέρασε σε μια νέα εποχή, τον Φεβρουάριο του 2000, όταν έγιναν και επίσημα τα εγκαίνια της Δημοτικής Πινακοθήκης Ιωαννίνων παρουσία του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου. Περίπου μισό αιώνα πριν, τον Φεβρουάριο του 1961, η Δημοτική Πινακοθήκη είχε κάνει την πρώτη της… εμφάνιση στην πόλη των Ιωαννίνων. Τότε τα εγκαίνια τα είχε κάνει το βασιλικό ζεύγος. Η πινακοθήκη στεγαζόταν σε μια ιδιωτική οικία επί της οδού Δαγκλή, την οικία Μελά. Τα αδέλφια Μελά είχαν παραχωρήσει τον α’ όροφο για τη φιλοξενία της πινακοθήκης, δίνοντας σάρκα και οστά στο όνειρο του σωματείου «Οι Φίλοι των Ιωαννίνων» με πρόεδρο τον Γιώργο Βηλαρά. Ο άνθρωπος που είχε πρωτοστατήσει στην ίδρυση της πινακοθήκης στα Γιάννενα, της πρώτης περιφερειακής πινακοθήκης, ήταν ο ζωγράφος Κώστας Μαλάμος (1913-2017). Μαζί με τους «Φίλους των Ιωαννίνων» είχαν καταφέρει να συλλέξουν πολλά έργα νεοελληνικής ζωγραφικής.

Η Πινακοθήκη στην οδό Δαγκλή δεν άντεξε πολλά χρόνια. Το 1965 έκλεισε. Τα έργα ζωγραφικής και χαρακτικής μετακινήθηκαν σε άλλους χώρους για φύλαξη, και κυρίως στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων.

Την πόλη των Ιωαννίνων άρχισε να την απασχολεί έντονα πάλι η δημιουργία μιας πινακοθήκης στις αρχές της δεκαετίας του ’80. Υπήρχαν σκέψεις να στεγαστεί στον ανεγερθέντα όροφο του κτιρίου που έμελλε να γίνει το «σπίτι» της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης αλλά και στο πρώην βασιλικό περίπτερο στο Ιτς Καλέ (που τη δεκαετία του ’90 θα στέγαζε το Βυζαντινό Μουσείο).

Τελικά, επιλέχθηκε η οικία Πυρσινέλλα, αν και ήταν σαφές από τότε ότι ο χώρος δεν αρκούσε για τις συλλογές της Δημοτικής Πινακοθήκης.

Είκοσι χρόνια μετά, το κτίριο της Δημοτικής Πινακοθήκης αναγκάζεται να καλύψει τις μεγάλες ανάγκες που υπάρχουν στην πόλη για τις εικαστικές τέχνες. Δεδομένου ότι κατάλληλοι εκθεσιακοί χώροι δεν υπάρχουν, η Πινακοθήκη λειτουργεί πια περισσότερο ως χώρος περιοδικών εκθέσεων (φωτογραφίας, ζωγραφικής κ.λπ.) παρά ως χώρος των μόνιμων συλλογών της…

Ζάγκλη-Μπόζιου Μ., Οι οικογένειες Μακρή-Πυρσινέλλα, 1998

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών

Αρχεία Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου, Βορείου Ιονίου και Δυτικής Ελλάδας