Η Ήπειρος, η «έκθεση Γκολντάμερ» και οι πυρκαγιές

Η ετήσια διαδρομή από τις «επιτυχημένες συνεδριάσεις συντονιστικών οργάνων» στην αρχή κάθε αντιπυρικής περιόδου μέχρι την καταστροφή στο τέλος του καλοκαιριού, είναι πλέον μια δυστυχής συνήθεια στην Ελλάδα.

Το 2023 είναι η τρίτη πιο φονική περίοδος πυρκαγιών στη χώρα τα τελευταία 16 χρόνια, έστω και αν, για επικοινωνιακούς λόγους, οι ζωές των ανθρώπων υπολογίζονται με διαφορετική βαρύτητα.

Πριν από μια πενταετία, η φωτιά στο Μάτι που κόστισε τη ζωή σε 103 ανθρώπους (104 συνολικά το καλοκαίρι του 2018), βρήκε και μια άλλη χρήση: την επικοινωνιακή, για πολιτικές στοχεύσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο η τότε κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ανέθεσε στον Γιόχαν Χέοργκ Γκολντάμερ, τον καθηγητή στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ και διευθυντή του Παγκόσμιου Κέντρου Παρακολούθησης Πυρκαγιών, να δημιουργήσει μια επιτροπή και να συντάξει μια έκθεση για τις πυρκαγιές στην Ελλάδα, όπερ και εγένετο.

Ενδεικτικό της «αφομοίωσης» των πορισμάτων, είναι ότι μια από τις προτάσεις της επιτροπής ήταν η δημιουργία ενός συντονιστικού φορέα, του ΟΔΙΠΥ-Οργανισμού Διαχείρισης Πυρκαγιών Δασών και Υπαίθρου. ΟΔΙΠΥ συγκροτήθηκε τελικά το 2020, αλλά είναι ο Οργανισμός Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία…

Φυσικά, η αποτύπωση συμπερασμάτων μιας επιτροπής δεν συνιστά θέσφατο. Στην Ελλάδα όμως, όπου η σχεδόν αδυναμία πρόληψης των πυρκαγιών έχει οδηγήσει σε τραγικές απώλειες, έμψυχες και μη, θα περίμενε κανείς να εισακούγονταν διαπιστώσεις όπως ετούτες: Ότι καίριος είναι ο προκατασταλτικός σχεδιασμός, σε μια χώρα όπου οι βασικές λειτουργίες και δραστηριότητες, που «ελάφρυναν» τις δασικές εκτάσεις, έχουν υποχωρήσει και έχουν αντικατασταθεί από άλλες, επιβαρυντικότερες.

Ότι έχει υποχωρήσει η διαχείριση του δάσους, η συγκέντρωση της βιομάζας και απομάκρυνση νεκρών, για διάφορες αιτίες, δέντρων, η αραίωση, το κλάδεμα κ.λπ, πράγματα που και δίνουν δουλειά, αλλά και εναλλακτικές πηγές ενέργειας, καθώς και βελτιώνουν την πρόσβαση σε περίπτωση πυρκαγιάς.

Ότι η «καταστολή των πυρκαγιών δασών και υπαίθρου είναι δύσκολο, ακριβό και επικίνδυνο έργο». Φέτος, δύο από τα θύματα είναι οι δύο πιλότοι του απαρχαιωμένου στόλου των Καναντέρ (ή Bombardier). Η έκθεση Γκολντάμερ παρατηρεί και την παλαιότητα των εναέριων πυροσβεστικών μέσων.

Παρατηρεί επίσης ότι περισσότερο από 80% του συνολικού πληθυσμού της χώρας είναι συγκεντρωμένο στη μεσογειακή κλιματική ζώνη κατά μήκος των ακτών ή/και σε χαμηλά υψόμετρα με αποτέλεσμα να υπάρχουν μεγάλες ανθρωπογενείς πιέσεις για αλλαγή χρήσης γης και αυξημένη οικοδομική δραστηριότητα σε δασικές περιοχές γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα ή περιοχές μεγάλης τουριστικής αξίας (Χαλκιδική, Ρόδος, Κρήτη, Αττική κλπ.).

Τέσσερις προτάσεις πρόληψης καταθέτει η έκθεση:

• τη μείωση ή ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εκδήλωσης πυρκαγιών (τροποποίηση των συνθηκών που διαμορφώνουν το επίπεδο του κινδύνου έναρξης τους),
• τη μείωση της πιθανότητας εξάπλωσης μιας πυρκαγιάς μετά την εκδήλωσή της (τροποποίηση της δυνατότητας εξάπλωσής της),
• τη μείωση των καταστροφών που μπορεί να προκαλέσει η (κάθε) πυρκαγιά (δηλαδή τη μείωση της τρωτότητας των εκτεθειμένων στοιχείων και του αντικτύπου της πυρκαγιάς) και
• ένα μηχανισμό ικανό να εντοπίζει και να αναγγέλλει γρήγορα κάθε νέα εστία, αποστέλλοντας τις απαιτούμενες δυνάμεις για άμεση καταστολή της (αύξηση της ικανότητας αντιμετώπισης).

Η έκθεση έχει και αρκετά στοιχεία για την Ήπειρο και το νομό Ιωαννίνων:

• Τα Γιάννενα ήταν στη μεγαλύτερη επικινδυνότητα έναρξης πυρκαγιών κατά την περίοδο 1984-2009, ωστόσο οι 4 νομοί παρουσίασαν μικρότερες καμένες εκτάσεις.
• Επίσης, ο νομός Ιωαννίνων παρουσιάζει πολύ χαμηλή επικινδυνότητα έναρξης πυρκαγιών με βάση τα στατιστικά της καιόμενης έκτασης ανά πυρκαγιά.
• Ο νομός Ιωαννίνων ξεκίνησε από το 2000 στον υψηλότερο βαθμό, ως περιοχή μίξης δασών-οικισμών. Σήμερα είναι σε μια μέση κατάσταση.
• Η κλίση βροχόπτωσης σύμφωνα με την έρευνα Markonis et al 2016 είναι αρνητική σχεδόν σε όλη την Ήπειρο.
• Η «μεγάλη εικόνα» στα αίτια, διαπιστώνει βαθύτερες αιτίες: Η νομαδική κτηνοτροφία μειώνεται, με τάση πλήρους εξαφάνισης, με αποτέλεσμα πολλές απομακρυσμένες εκτάσεις να υποβόσκονται ή να μη βόσκονται καθόλου, ενώ η συσσώρευση βιομάζας στους εγκαταλελειμμένους και δασωμένους αγρούς οδηγεί σε υψηλής έντασης καταστροφικές πυρκαγιές. Στο νομό Ιωαννίνων, ο αριθμός αιγοπροβάτων έχει μειωθεί κατά 40%, ενώ πολύ μεγάλη είναι η μετατόπιση των εργαζόμενων από τον πρωτογενή τομέα, σε άλλες δραστηριότητες, την εικοσαετία 1995-2015

Δύο διαπιστώσεις είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσες: ότι οι περισσότερες πυρκαγιές εκδηλώνονται σε θερμοκρασίες 25-30 βαθμούς και πολύ λιγότερες σε συνθήκες καύσωνα. Ακόμα, τα 2/3 των πυρκαγιών διαδίδονται με μέτριους ανέμους.

Επίσης, τα αίτια έναρξης πυρκαγιών δασών και υπαίθρου δεν είναι αυτά που πιστεύουμε ότι είναι.

Οι εμπρησμοί ανέρχονται μόλις στο 11,49%, άσχετα με το αν τα fake news και η μόνιμη διάσταση καταδίωξης στην οποία αρέσκονται να φορτώνουν προβλήματα οι κυβερνήσεις –με ολέθρια αποτελέσματα- λένε το αντίθετο. Επίσης, το 11,26% οφείλεται σε αμέλεια, το 8,25% σε καύση αγρών, το 4,09% σε φυσικά αίτια και το 57,24% δεν μπορεί να αποδοθεί σε συγκεκριμένο αίτιο.

Οι εκρήξεις κυβερνητικών στελεχών κατά εμπρηστών, έτσι γενικά και αόριστα, είναι αφενός επικοινωνιακές, αφετέρου καταντούν γραφικές…

Ένα μεγάλο κεφάλαιο, είναι τα πυροσβεστικά μέσα, ειδικά τα εναέρια. Η έκθεση Γκολντάμερ παρατηρεί ότι είναι πολύ ακριβά και μερικές φορές δεν μπορούν να δράσουν επαρκώς. Εκεί φαίνεται και η απουσία συντονισμού και πόσο δεν αρκεί η πολιτική πίεση για να «σταθμεύσει το ελικόπτερο στην περιοχή μας».

Πόσο μας κοστίζουν όμως;

• To 2021, η μίσθωση 20 πυροσβεστικών ελικοπτέρων διαφόρων προδιαγραφών, κόστισε 35,4 εκατ. ευρώ.
• Το 2022 κόστισε 36 εκατ. ευρώ.
• Το 2023, μισθώθηκαν 42 συνολικά αεροσκάφη για τις ανάγκες πυρόσβεσης. Κόστισαν 71,8 εκατ. ευρώ.

Κοινώς, χρήματα δίνονται για μέσα, αλλά εκ του αποτελέσματος κρινόμενος, ο σχεδιασμός είναι αποτυχημένος. 

Στην Ήπειρο, το 2022, η Πυροσβεστική κατέγραψε συνολικά 337 περιστατικά πυρκαγιάς.

Κάηκαν, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, 2.773 στρέμματα διαφόρων ειδών. Κυρίως χορτολιβαδική και δασική έκταση, καλαμιώνες, γεωργικές εκτάσεις. Το περισσότερο δάσος κάηκε στον Αμάραντο.

Σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το μισθωμένο ελικόπτερο επενέβη συνολικά 8 φορές…

Το 2021 ήταν πολύ πιο καταστροφικό στην Ήπειρο: συνολικά κάηκαν 7.236 στρέμματα, τα 2.000 εκ των οποίων ήταν δασική έκταση στους Πάδες.

Το 2023, με λιγότερα περιστατικά πυρκαγιών, κάηκαν μεγαλύτερες εκτάσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφόρησης για Δασικές Πυρκαγιές  που επεξεργάστηκε Πυρομετεωρολογική Ομάδα FLAME της μονάδας ΜΕΤΕΟ του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (ΕΑΑ). Ειδικότερα:

Η αθροιστικά καμένη έκταση στην Ελλάδα, από την αρχή του έτους έως και την Πέμπτη 24.08.2023, καταγράφει αύξηση +195% σε σύγκριση με την έκταση που κατά μέσο όρο (2002 - 2022) καίγεται ετησίως στη χώρα μας.

Καταγράφοντας 1.281.480 στρέμματα καμένων εκτάσεων έως την Πέμπτη 24.08.2023, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη μεταξύ 20 μεσογειακών χωρών. Δεύτερη έρχεται η Ισπανία με 824.640 στρέμματα και τρίτη η Ιταλία με 595.330 στρέμματα. Αύξηση των καμένων εκτάσεων καταγράφουν επίσης η Γαλλία (+66%) και το Μαρόκο (+30%), ενώ μείωση καταγράφεται στις υπόλοιπες χώρες.

Ο αθροιστικός αριθμός των μεγάλων δασικών πυρκαγιών (>300 στρέμματα) στην Ελλάδα, από την αρχή του έτους έως και την Πέμπτη 24.08.2023, καταγράφει μείωση -52% σε σύγκριση με τον αριθμό μεγάλων δασικών πυρκαγιών που κατά μέσο όρο (2002 - 2022) εκδηλώνονται στη χώρα μας σε ετήσια κλίμακα. Αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών καταγράφεται σε Ισπανία (+78%), Γαλλία (+194%), Μαρόκο (+51%), Κύπρο (+2%), Λιβύη (+3%) και Σλοβενία (+14%).

Καταγράφοντας 27 μεγάλες δασικές πυρκαγιές (>300 στρέμματα) έως την Πέμπτη 24.08.2023, η Ελλάδα κατατάσσεται έβδομη μεταξύ 20 Μεσογειακών χωρών. Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Ισπανία με 340 δασικές πυρκαγιές κατά τη διάρκεια του 2023.

Η μέση καμένη έκταση ανά μεγάλη δασική πυρκαγιά στην Ελλάδα, από την αρχή του έτους έως και την Πέμπτη 24.08.2023, σημειώνει αύξηση +517% σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μέσο όρο της περιόδου 2002 - 2022.

Καταγράφοντας, κατά μέσο όρο, 47.462 στρέμματα ανά δασική πυρκαγιά έως την Πέμπτη 24.08.2023, η Ελλάδα κατατάσσεται πρώτη μεταξύ 20 Μεσογειακών χωρών, με τεράστια μάλιστα διαφορά. Δεύτερη έρχεται η Αλγερία με μέσο όρο 10.517 ανά δασική πυρκαγιά και τρίτη η Συρία με μέσο όρο 6.053 στρέμματα ανά δασική πυρκαγιά. Αυξήσεις καταγράφονται επίσης σε Τυνησία (+1%) και Ιταλία (+35%), με τις υπόλοιπες χώρες να παρουσιάζουν μείωση στον μέσο όρο των στρεμμάτων ανά δασική πυρκαγιά.

(photo credit: ImagesAI)