Για την Κόνιτσα…

Ένα κείμενο του καθηγητή Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλη Νιτσιάκου με αφορμή τα 111 χρόνια από την απελευθέρωση της Κόνιτσας, στις 24 Φεβρουαρίου του 1913.

Tου Βασίλη Νιτσιάκου

Την Κόνιτσα τη γνώρισα παιδί μικρό χάρη στο παζαρόπουλο. Κατεβαίναμε με τη γιαγιά μου να πουλήσει τις φλοκάτες που ύφαιναν με τη μάνα μου. Κοιμόμασταν στην πλατεία κάτω από το άγαλμα της βασίλισσας. Έχω γράψει γι' αυτή την εμπειρία μου ένα διήγημα που εκδόθηκε στη συλλογή «Ω λέλε». Η γιαγιά μου είχε κάποιες φίλες, τις οποίες επισκεπτόμασταν αλλά το μόνο που θυμάμαι είναι τα γλυκά σύκα που μας φίλευαν...

Για την Κόνιτσα έχω γράψει, έχω ξαναγράψει και έχω κλάψει. «Γράψε και κλάψε», που λέει κι ο λόγος. Την Κόνιτσα την αγαπώ. Είναι ο λόγος που αποκτήσαμε κι ένα σπιτάκι στον πάνω μαχαλά, όπου περνώ πολύ από το χρόνο μου και νιώθω τυχερός γι' αυτό. Η ίδια αυτή αγάπη με οδήγησε να ασχοληθώ με τα κοινά, κυρίως με τον πολιτισμό που με ενδιαφέρει. Έτσι, δέχτηκα πρόταση να γίνω μέλος του Δ.Σ. του Πνευματικού Κέντρου στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Όσο λειτούργησε αυτό το Κέντρο νομίζω ότι έκανε πράγματα. Μέχρι και εκδόσεις βιβλίων που διδάσκονται στα Πανεπιστήμια. Ήταν μια εποχή που όλοι ελπίζαμε ότι κάτι πάει να γίνει και υπήρχε αισιοδοξία...

Προσωπικά έκανα ό,τι μπορούσα τονίζοντας την ανάγκη ύπαρξης συλλογικοτήτων και της ανάπτυξης θεσμών και δομών που θα παρήγαγαν αποτελέσματα στο πεδίο του πολιτισμού και της κοινωνίας στο διηνεκές. Έτσι προέκυψαν το συμπόσιο γλυπτικής, η συνάντηση Ηπειρωτών λογοτεχνών αλλά και το ίδιο το Summer School που λειτούργησε 14 χρόνια και πέρασαν από αυτό πάνω από 1.000 φοιτητές από όλο τον κόσμο. Αποδέχτηκα επίσης πρόταση να αναλάβω την προεδρία στο Δ,Σ. του ευαγούς Ιδρύματος «Κλέαρχος Παπαδιαμάντης», στο οποίο αγωνιζόμαστε να επανακάμψει οικονομικά αξιοποιώντας την περιουσία του.

Συμμετέχοντας και παρακολουθώντας την πορεία του τόπου όλα αυτά τα χρόνια συνειδητοποίησα αρκετά πράγματα για τα χαρακτηριστικά της τοπικής αυτής κοινωνίας που παλιά ήταν επαρχία τώρα Δήμος. Ειδικά για την Κόνιτσα ως κωμόπολη έχω διαμορφώσει άποψη, την οποία θα ήθελα να διατυπώσω πιο συστηματικά και εμπεριστατωμένα σε έναν πιο εύθετο χρόνο. Προς το παρόν και με αφορμή τις επερχόμενες εκλογές θα περιοριστώ σε ορισμένες γενικές διαπιστώσεις:

1. Η Κόνιτσα φέρει βαθύ το τραύμα του εμφυλίου πολέμου και του ψυχροπολεμικού κλίματος που κυριάρχησε τις δεκαετίες του 1950 και '60.

2. Η Κόνιτσα πληρώνει το τίμημα της επιμεθορίου επαρχιακής περιοχής που αποκόπηκε βίαια από ένα κομμάτι της ενδοχώρας της (περιοχή Λεσκοβικίου κλπ) και στη συνέχεια αποκλείστηκε ερμητικά από αυτό,

3. Η Κόνιτσα ως πόλη με ανάμεικτο πληθυσμό πριν την απελευθέρωση κλήθηκε να βρει νέες ισορροπίες δημογραφικές, οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές μετά την αποχώρηση των μουσουλμάνων και την εγκατάσταση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία, μια διαδικασία δύσκολη και επώδυνη.

4. Μεταπολεμικά, έχοντας υπάρξει ως επίκεντρο των πολεμικών συγκρούσεων, έπρεπε να επουλώσει τις πληγές και να επιβιώσει μέσα σε ένα κύμα εξόδου προς τα αστικά κέντρα και το εξωτερικό, μιλάμε για τη μετανάστευση εκούσια ή ακούσια...

5. Η Κόνιτσα, ενώ έχασε πληθυσμό, από την άλλη δέχτηκε άλλους τόσο από τα χωριά της όσο και από την Αλβανία. Έτσι, όλοι αυτοί μαζί με τους πρόσφυγες και τους λίγους παλιούς Κονιτσιώτες που έμειναν συγκρότησαν το νέο πληθυσμό, ένα ετερόκλητο μείγμα που άρχισε να ψάχνει κανόνες συμβίωσης και συνοχής. Δύσκολη υπόθεση....

6. Μέσα σε αυτή την ρευστή όσο και αβέβαιη κατάσταση ο κρατικός μεταπολεμικός μηχανισμός και η τοπική Μητρόπολη έμελλε να παίξουν έναν καθοριστικό ρόλο σε ό,τι αφορά τον κοινωνικό και πολιτικό έλεγχο, έναν έλεγχο που εύκολα μετατρεπόταν σε επιτήρηση για τον επιπλέον λόγο της μεθοριακότητας.

7. Τα ως άνω δεδομένα δημιούργησαν ένα κοινωνικό-πολιτικό κλίμα μέσα στο οποίο κάθε διαφορετική έκφραση και φωνή εύκολα περιθωριοποιούνταν. Αυτό άρχισε να αλλάζει την δεκαετία του 1980.

8. Οι αλλαγές της δεκαετίας του 1980 προκάλεσαν ρήγματα, αντιδράσεις και εντάσεις. Πάντως, παρατηρείται μια κινητικότητα ιδεών που αμφισβητούν το μέχρι τότε status quo.

9. Οι δεκαετίες του 1980 και '90 σημαδεύτηκε από τους όρους και τις ρητορικές της «ανάπτυξης» και των «προγραμμάτων» με φτωχά αποτελέσματα στο πεδίο της πρωτογενούς παραγωγής, αφού η έμφαση δόθηκε κυρίως στον τουρισμό.

10. Η όποια αρχική αισιοδοξία για συγκράτηση του νεανικού πληθυσμού τις επόμενες δεκαετίες εξατμίστηκε.

11. Σήμερα, μετά και την αποσύνθεση του τομέα των υπηρεσιών, κυριαρχεί η απογοήτευση και η απαισιοδοξία, ιδιαίτερα ανάμεσα στους νέους.

12. Οι ρητορικές παραμένουν οι ίδιες: τουρισμός, τουρισμός, τουρισμός με διάφορους επιθετικούς προσδιορισμούς ( θρησκευτικός, ιαματικός, περιβαλλοντικός, αγροτικός κ.ο.κ). Τελευταία προστέθηκε και ο εκπολιτιστικός- πολυπολιτισμικός τουρισμός.

13. Το έλλειμμα συνολικού οράματος είναι φανερό και οι κραυγές και αλληλοκατηγορίες περισσεύουν.

14. Πριν από 2 μήνες ανέλαβε νέα δημοτική αρχή με ερωτικά χαρακτηριστικά. Οι αντικειμενικές συνθήκες δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας. Ωστόσο, η ελπίδα πεθαίνει τελευταία.

Αυτά προς το παρόν, δηλώνοντας παρών!