Γεια σου Προύσα παινεμένη

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, η Προύσα της Τουρκίας.

typos-i.gr

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Ένας σεισμός στις αρχές Δεκεμβρίου προκάλεσε πανικό στους κατοίκους της Προύσας (Μπούρσα στην τουρκική γλώσσα), καθώς η ευρύτερη περιοχή του Μαρμαρά είναι αρκετά σεισμοπαθής και διατηρεί τη μνήμη των ισοπεδωτικών 7 ρίχτερ του 1855. Με αφορμή αυτή την είδηση αλλά ελπίζοντας ότι οι φόβοι για μεγαλύτερο δεν θα επαληθευτούν, σας συστήνουμε σήμερα την πολύβουη πόλη των 2.600.000 κατοίκων, την τέταρτη μεγαλύτερη της Τουρκίας, στη βορειοδυτική Μικρά Ασία.

Καθώς επισκιάζεται από την εγγύτητα της Κωνσταντινούπολης, αποκαλύπτεται ως κρυμμένος θησαυρός στα μάτια του επισκέπτη. Χτισμένη στους πρόποδες του όρους Ουλούνταγ, ενός από τους Ολύμπους της αρχαιότητας, αποκαλείται, για το λόγο που αντιλαμβάνεστε, «πράσινη» και διαρρέται από δύο κατηφορικά μικρά ποτάμια.

Υπό τον γενικό τίτλο «η γέννηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας» αριθμεί πέντε μνημειακά σύνολα - με τζαμιά, μαυσωλεία, χάνια και λουτρά - και δύο επιμέρους μνημεία στη λίστα της Unesco και το 2022 διατέλεσε «πολιτιστική πρωτεύουσα του τουρκικού κόσμου». Επειδή το βουνό την περιορίζει από το νότο, η πόλη αναπτύχθηκε στις υπόλοιπες κατευθύνσεις και κυρίως στον άξονα Ανατολής-Δύσης, όπως εξάλλου κατά την τελευταία 20ετία και το Bursaray, το μετρό της.

Οφείλει το όνομά της στον βασιλιά Προυσία της Βιθυνίας, τον ιδρυτή της κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, αλλά στο παγκόσμιο προσκήνιο εμφανίστηκε το 1326, όταν έγινε η πρώτη οθωμανική πρωτεύουσα. Ύστερα από δεκάχρονη πολιορκία, που την ξεκίνησε ο γενάρχης των Οθωμανών Οσμάν και την ολοκλήρωσε ο γυιός και διάδοχός του Ορχάν. Το εντατικό οικοδομικό πρόγραμμα του τελευταίου εντυπωσίασε τον Μαροκινό περιηγητή Ιμπν - Μπατούτα μόλις 7 χρόνια αργότερα.

Οι τάφοι των δύο γκαζί (πολεμιστών) βρίσκονται στον λόφο Τοπχανέ, μέσα στο κάστρο της πόλης και δίπλα στον εξαώροφο πύργο του ρολογιού. Από το Τοπχανέ ο επισκέπτης απολαμβάνει ένα πανόραμα της πόλης και της πεδιάδας ενώ ακριβώς από κάτω απλώνεται ο αρχικός οικιστικός πυρήνας με τα γραφικά, εν μέρει ξύλινα, σπίτια, τα δρομάκια και τις μικρές κρήνες.

Τέσσερις είναι οι λόγοι, που έκαναν την πόλη «παινεμένη», καταπώς ισχυρίζεται και το ρεμπέτικο του 1938 «Ηρωίνη και μαυράκι» - όχι φυσικά αυτός, που επικαλούνται οι στίχοι του τραγουδιού!

Καταρχήν η παράδοση στα μεταξωτά. Η Προύσα βρέθηκε πάνω στους χερσαίους δρόμους του μεταξιού και αποτέλεσε σπουδαίο εμπορικό αλλά και παραγωγικό κέντρο, αφού ήδη κατά τον 15^ο αιώνα λειτουργούσαν χίλιοι αργαλειοί! Με αποτέλεσμα να απογειώνονται τα έσοδα της πόλης. Στο χτισμένο το 1413 διώροφο Koza Han (χάνι των κουκουλιών) οι έμποροι συνδύαζαν τις συναλλαγές και ακατέργαστου μεταξιού και υφασμάτων με τη διαμονή τους.

Στο ανακαινισμένο καραβάν σεράι στεγάζονται σήμερα πολλά καταστήματα μεταξωτών - αν και το σκεπαστό Παζάρι Μπεντεστέν μπορεί να αποδειχτεί φτηνότερο - ενώ η αυλή του με το μικρό τζαμί είναι γεμάτη από υπαίθρια καφενεία. Δοκιμάστε τούρκικο τσάϊ με γεύση μήλου ή σαλέπι! Η υφαντουργική παράδοση επεκτείνεται και σε άλλα προϊόντα (βαμβακερά, πετσέτες, χειροποίητες δαντέλες κλπ.) ενώ η σπουδαιότητα της πόλης για την τουρκική οικονομία είναι διαχρονική, καθώς φιλοξενεί επίσης αυτοκινητοβιομηχανίες και εργοστάσια τροφίμων.

Ο δεύτερος λόγος είναι η δισχιλιετής ιαματική κουλτούρα, την οποία εισήγαγαν οι Ρωμαίοι. Θα είναι εγκληματικό να παραλείψετε την εμπειρία του τούρκικου χαμάμ σε ένα από τα πολλά θερμά λουτρά (Kaplica). 

Ακόμα περισσότερο, αν πρόκειται για τα πιο ιστορικά της Τουρκίας, στο δυτικό προάστιο Τσεκίργιε: Τα Eski (παλιά) και τα Yeni, που σημαίνει «νέα», αν και χρονολογούνται από το 1555! Όπως φαίνεται από την αλληλογραφία τους, το χαμάμ ενθουσίασε και τους άντρες του ελληνικού στρατού, όταν κατέλαβε την πόλη στη διάρκεια της μικρασιατικής εκστρατείας. Την εγκατέλειψε δύο χρόνια αργότερα μαζί με τους Αρμένιους και Έλληνες Προυσαλήδες, μεταξύ των οποίων ο Κάρολος Κουν και ο Μανόλης Ανδρόνικος.

Έπειτα η Προύσα είναι η πατρίδα του Καραγκιόζη. Αν και ο μελετητής του Μετίν Αντ υποστηρίζει ότι το θέατρο σκιών ήρθε από ανατολικά, πιθανότατα την Ιάβα, εδώ διαπλάστηκαν οι φιγούρες του Karagöz και του Hacibat (Καραγκιόζη και Χατζηαβάτη) και κυκλοφορούν πολλές ιστορίες για τη γέννησή τους.

Κατά την πιο διαδεδομένη, ο πρώτος εργαζόταν ως χτίστης και ο δεύτερος ως σιδεράς στην ανέγερση ενός τζαμιού αλλά ήταν τόσο αστείοι με τους καυγάδες τους, που οι υπόλοιποι εργάτες παρατούσαν τη δουλειά για να τους χαζεύουν. Η καθυστέρηση εξόργισε τον Ορχάν, που διέταξε να θανατωθούν οι υπαίτιοι. Κατακλύστηκε όμως από τύψεις και, για να τον παρηγορήσει, ο αυλικός του Σεΐχ Κιουστερί κατασκεύασε από δέρμα καμήλας τις φιγούρες τους και έδωσε την πρώτη παράσταση στην ιστορία. Η παράδοση του Καραγκιόζη συμπεριλαμβάνεται στον κατάλογο της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco ενώ τα γειτονικά μουσείο και μνημείο των δύο ηρώων βρίσκονται επίσης στη συνοικία Τσεκίργιε.

Τέλος είναι η συμβολή της πόλης στην παγκόσμια γαστρονομία. Αναμφίβολα πρώτο στην κατάταξη των δελεαστικών εδεσμάτων έρχεται το περίφημο Ισκεντέρ ή Μπούρσα Κεμπάπ, που επινόησε το 1867 ο Ισκεντέρ Εφέντι, το εστιατόριο του οποίου συνεχίζει να λειτουργεί. Πρόκειται για τον γνωστό γύρο, αρνίσιο φυσικά, που σερβίρεται πάνω σε λαδόπιτες με σάλτσα ντομάτας, γιαούρτι και πιπεριές και περιχύνεται με λειωμένο βούτυρο. Η νούμερο δύο προυσαλιώτικη σπεσιαλιτέ είναι τα καραμελωμένα γλυκά κάστανα από την πλούσια παραγωγή του Ουλούνταγ.

Ακόμα δεν τελειώσαμε ούτε καν με τα βασικά!

- Τα δύο σπουδαιότερα τζαμιά της σηματοδοτούν τη μετάβαση από τη σελτζουκική στην οθωμανική αισθητική. Το Ουλού (μεγάλο) με τους 20 τρούλους ολοκληρώθηκε το 1399 και είναι διακοσμημένο με 129 επιγραφές από τους ονομαστούς καλλιγράφους της εποχής. 

Το Γιεσίλ (πράσινο) του 1424 χαρακτηρίστηκε ως υπόδειγμα γεωμετρικής καθαρότητας και απλότητας από τον Λε Κορμπυζιέ, είναι επενδυμένο με στιλβωμένα πλακάκια και ο διάκοσμός του, με περίτεχνα αραβουργήματα, γεωμετρικά σχήματα και λουλούδια, μαρτυρεί την εξέλιξη των μοτίβων.

Το ευρύτερο συγκρότημα περιλαμβάνει το πολυγωνικό πράσινο, αν και στην πραγματικότητα μάλλον γαλάζιο, μαυσωλείο με τον τάφο του σουλτάνου Τσελεμπί Μωάμεθ του 1^ου, την κουζίνα, όπου κάθε Παρασκευή σερβίριζε ο ίδιος γεύματα στους φτωχούς, και άλλα κτίρια.

- Η γέφυρα Ιργκάντι πάνω στον ποταμό Γκιόκντερε φιλοξενεί μικρά καταστήματα χειροτεχνίας στις δύο πλευρές της και είναι η μία από τις μόλις 4 ανάλογες στον κόσμο.

- Στα ανακηρυγμένα μνημειακά σύνολα συμπεριλαμβάνεται η νεκρόπολη Μουραντιέ με τους κήπους της και 11 ταφικά μνημεία. Ανάμεσά τους του πρίγκηπα Μουσταφά, που δολοφονήθηκε κατ’ εντολήν του πατέρα του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς, για να αλλάξει η σειρά της διαδοχής.

- Για χαλαρωτική βόλτα προσφέρεται ο επιμήκης πεζόδρομος Τζουμχουριέτ, από τον οποίο ξεκινάει και το νοσταλγικό τραμ. Και αν ήταν να προτείνω ένα επιπλέον μουσείο, θα προτιμούσα αυτό της ιστορίας της πόλης, που έχει χαρακτηριστεί ως υπόδειγμα εκθεσιακής αφήγησης.

Ανάλογα με το φυσικό σκηνικό της προτίμησής σας, έχετε να επιλέξετε μεταξύ τριών εκδρομών: Στα 25 χιλιόμετρα, στην ακτή της θάλασσας του Μαρμαρά, βρίσκονται τα Μουδανιά με την ύστερη οθωμανική αρχιτεκτονική, το μουσείο της Ανακωχής του 1922 και θαλασσινά πιάτα. Το Ουλούνταγ, ο πιο δημοφιλής προορισμός χειμερινών σπορ στην Τουρκία, προσεγγίζεται είτε με το τελεφερίκ είτε με αυτοκίνητο, οπότε θα συνδυάσετε και το εκπληκτικό, ηλικίας 700 χρόνων, χωριό Τσουμαλκιζίκ, το όγδοο της λίστας της Unesco. Και τέλος, στην όχθη της ομώνυμης λίμνης, βρίσκεται η Νίκαια (Ιζνίκ), γνωστή για τα περίφημα κεραμικά της αλλά και τόπος σύγκλησης θυελλωδών Οικουμενικών Συνόδων του πρώιμου Χριστιανισμού.