Γαναδιό: «κάνα-δυο» κι άλλες ερμηνείες

Ενα αφιέρωμα του «Τύπου Ιωαννίνων» στην προέλευση της ονομασίας χωριών και οικισμών του νομού Ιωαννίνων

Το Γαναδιό είναι ένας από τους πιο όμορφους παραδοσιακούς οικισμούς της Ηπείρου. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 890 μ. στις βόρειες πλαγιές του Σμόλικα, σε απόσταση 30 χλμ, από την Κόνιτσα, με την πέτρινη αρχιτεκτονική να κυριαρχεί. Κάποτε και μέχρι το 1926, αποτελούσε μαζί με τη Μεσαριά (νυν Μόλιστα) και το Μποτσιφάρι (νυν Μοναστήρι) μία κοινότητα.

Είναι από τα χωριά της Ηπείρου που ζωντανεύουν μόνο τον Αύγουστο.

Στο παρελθόν, η ενασχόληση των κατοίκων αφορούσε κυρίως τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Αρκετοί κάτοικοι έγιναν μαστόροι της πέτρας, ενώ άλλοι, ιδίως στα τέλη του 18^ου και κατά τον 19^οι αιώνα μετανάστευσαν στο εξωτερικό, κυρίως στη Ρουμανία, όπου ασχολήθηκαν με το εμπόριο. Όπως συνέβη σε πολλά χωριά, άρχισε να ερημώνει από τη δεκαετία του ’50 και μετά.

Το Γαναδιό είχε την τύχη να έχει τους ευεργέτες του: τον Νικόλαο Ξυνό και τον γιο του, Σπυρίδωνα. Χάρη στις δωρεές του και στις ευεργεσίες του τον 19^ο αιώνα, έγινε εφικτή η ανέγερση ή η συντήρηση-λειτουργία σημαντικών κτιρίων, όπως του Σχολαρχείου και του Παρθεναγωγείου. Το κτίριο του Παρθεναγωγείου προσπαθεί να αποκαταστήσει η Περιφέρεια Ηπείρου εδώ και τέσσερα χρόνια.

Όσον αφορά την προέλευση του τοπωνυμίου «Γαν(ν)αδιό», πολλές οι ερμηνείες που έχουν κατατεθεί, χωρίς κάποια να είναι κυρίαρχη. Υπάρχουν ερμηνείες που θέλουν το Γαναδιό να προέρχεται από το κύριο όνομα Γεννάδιος (στη συνέχεια Γενναδιίο και με παραφθορά Γανναδιό), από το πατρωνυμικό «Γαναδαίοι/Γαναδιοί» δηλώνοντας τους απόγονους του φέροντος το όνομα «Γαν(άδης)» και πρώτους οικιστές του χωριού ή από την αρχαία ελληνική λέξη «γανάω» (γυαλίζω).

Ο καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Κώστας Ευ. Οικονόμου έχει καταθέσει δυο ερμηνείες. Η πρώτη θέλει το τοπωνύμιο να προέρχεται από τη λέξη «καννάβι» και η δεύτερη από τη λέξη «γανάδι, γανάδα» οι οποίες «χρησιμοποιήθηκαν συνεκδοχικά για να δηλώσουν τον ‘τσιγγάνο, τον γύφτο// τον φορτικό και ενοχλητικό άνθρωπο’», όπως αναφέρει στη μελέτη του «Τα οικωνύμια του νομού Ιωαννίνων-Γλωσσολογική εξέταση». Η επίκουρος καθηγήτρια Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Ελένη Κίγκα έχει καταθέσει και μια άλλη ερμηνεία: Ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το μεσαιωνικό κύριο όνομα Γανναδαίος ή Γανναδέος, «που αποτελεί τον συνηθέστερο τύπο του επίσης μεσαιωνικού κατωϊταλικού ονόματος Καναδέος».

Υπάρχει και η λαϊκή παράδοση που έχει τη δική της δύναμη. Σύμφωνα με αυτήν, το Γαναδιό προέρχεται από την έκφραση «κάνα δυο=ολίγοι, μερικοί», με το σκεπτικό ότι ο οικισμός είχε αρχικά πολύ λίγους κατοίκους.