Φιλαρμονική… «εις πάσαν εορτήν»

H ιδέα για την ίδρυση μιας (ελληνικής) φιλαρμονικής στα Ιωάννινα άρχισε να γίνεται πραγματικότητα στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ήταν η εποχή που η ελληνορθόδοξη κοινότητα, προσπαθούσε να διαμορφώσει τη δική της κοινωνική και πολιτιστική αυτονομία υπό την οθωμανική κυριαρχία που σε λίγα χρόνια θα οδηγούνταν στο τέλος της. Η εποχή που τα Ιωάννινα ήθελαν να υιοθετήσουν όσο μπορούσαν πτυχές του ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Η πρώτη φιλαρμονική δημιουργήθηκε στο Ορφανοτροφείο Γ. Σταύρου. Το Διοικητικό Συμβούλιο του ορφανοτροφείου παρήγγειλε 50 μουσικά όργανα από εργοστάσιο του εξωτερικού, ενώ παράλληλα άρχισε να διδάσκεται το μάθημα της μουσικής. Αρχιμουσικός ήταν ο Α. Λαλάκος. Ήταν ο ίδιος άνθρωπος που δημιούργησε παράλληλα και φιλαρμονική μπάντα στη Ζωσιμαία Σχολή, η οποία είχε μια σύντομη διαδρομή.  

Η Φιλαρμονική του ορφανοτροφείου ξεκίνησε να έχει μια παρουσία στην πόλη πολύ γρήγορα. Σε δημοτικές εκδηλώσεις, σε χριστιανικές γιορτές, σε χοροεσπερίδες, ακόμη και σε συναυλίες σε διάφορα εξοχικά καφενεία, με τους Γιαννιώτες να εκτιμούν ότι η Φιλαρμονική «ήρχισε να δίδη ζωήν εις πάσαν εορτήν».

Με την απελευθέρωση των Ιωαννίνων το 1913, η παρουσία της Φιλαρμονικής του Ορφανοτροφείου Γ. Σταύρου δεν ήταν και τόσο έντονη για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς ήταν η επικράτηση της ελληνικής στρατιωτικής μπάντας.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’20, η Φιλαρμονική εμφανίστηκε σε διάφορα γεγονότα, όπως στον εορτασμό της επετείου της απελευθέρωσης το 1921, ενώ έδωσε συναυλίες στην πλατεία Κων. Ελευθερωτού (στο Ρολόι) και στην πλατεία Μαβίλη. Από το 1923 και μετά, οι εμφανίσεις περιορίζονται πολύ.

Μεγάλη σημασία φαίνεται ότι είχε η ίδρυση της Φιλαρμονικής του Συλλόγου «Αι Μούσαι» εν έτει 1917, με τον Δήμο να συνδράμει οικονομικά για τη λειτουργία της μπάντας. Στο πλαίσιο της προσπάθειας αναβάθμισης της Φιλαρμονικής, υπήρξε στενή συνεργασία με τη στρατιωτική μπάντα. Η Φιλαρμονική κάποια στιγμή διαλύθηκε.

Ο Δήμος Ιωαννιτών αποφάσισε τότε, το 1922, να την επανασυστήσει ως αμιγώς δημοτική. Στην εφημερίδα «Ήπειρος» τον Μάιο του 1922, αναφέρεται: «Τιμά και το φιλοπρόοδον αλλά και την καλαίσθητον φιλομουσίαν του Δημοτικού Συμβουλίου η συζήτησις, η οποία έγινε σχετικώς με την φιλαρμονικήν μουσικήκν. Ως γνωστόν, ο Σύλλογος της Φιλαρμονικής διαλυθείς, παρεχώρησε τα όργανα ταύτης ως και τας στολάς εις τον Δήμον, ο οποίος ήτο και ο κύριος χορηγός της, επιχορηγών αυτήν ετησίως διά 3500 περίπου δραχμών. Τούτου όμως δοθέντος, ορθότατα παρετηρήθη ότι αφού ο Δήμος συνεισέφερε το ήμισυ του αναγκαίου ετησίως προϋπολογισμού της –χωρίς μολοταύτα να έχει οιανδήποτε εποπτείαν επί της μουσικής- διατί να μην αναλάβη, ως ιδικήν του πλέον, δημοτικήν, και την φιλαρμονικήν και τον όλο προϋπολογισμόν της, ανερχόμενον εις 7000 δραχμάς το έτος, διευθύνων αυτήν δι’ επιτροπής εκ Δημοτικών Συμβούλων και άλλων πολιτών φιλομούσων και χαρίζων ούτως εις μίαν πόλιν ως τα Ιωάννινα μίαν δημοτικήν μουσικήν, αξίας της πόλεως. Η πρότασις υπεστηρίχθη ευτυχώς…».

Το νέο σωματείο με την επωνυμία Δημοτική Φιλαρμονική Ιωαννίνων συστάθηκε τον Απρίλιο του 1923, με την τεχνική οργάνωση του μουσικού σώματος να ανατίθεται στον αρχιμουσικό Μαργαρίτη Νικολάου. Λίγα χρόνια μετά η Φιλαρμονική εντάχθηκε απευθείας στον οργανισμό του Δήμου.

Τα πρώτα βήματα της μπάντας δεν ήταν καθόλου εύκολα, με τον αρχιμουσικό μάλιστα να αποχωρεί λόγω της χαμηλής του αμοιβής. Το 1932, ήρθε επίσημα η διάλυση της Φιλαρμονικής. Μέρος των ευθυνών αποδόθηκε στους ίδιους τους μουσικούς οι οποίοι επιδείκνυαν απειθαρχία και κακή συμπεριφορά.

Η νέα περίοδος της Φιλαρμονικής ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1953 με την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου για την ανασύστασή της «χάριν της βελτιώσεως, παραγωγής και αναπτύξεως του καλλιτεχνικού αισθήματος των δημοτών, δια παροχής αυτοίς πνευματικής τροφής, ψυχαγωγίας και τέρψεως, και δεύτερον χάριν λαμπροτέρας εμφανίσεως του Δήμου εις τάς επισήμους, εορταστικάς αυτού εκδηλώσεις». Αρχιμουσικός ορίστηκε ο Μαργαρίτης Νικολάου.

Το «σπίτι» της εκείνη την περίοδο ήταν ο όροφος του αποκαλούμενου Καφωδείου στην οδό Ανεξαρτησίας. Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 μετακόμισε στο κτίριο του σημερινού νηπιαγωγείου στο Άλσος και αργότερα στο παλιό Δημαρχείο (στην οδό Μπιζανίου).

Από το 1988 μέχρι και σήμερα, η Φιλαρμονική στεγάζεται στο κτίριο του πρώην μαιευτηρίου του δημοτικού νοσοκομείου, στον Κουραμπά.

Βιβλιογραφία:

-Κίτσιος. Γ., «Όψεις και μετασχηματισμοί μιας αστικής μουσικής κουλτούρας (Ιωάννινα, τέλη 19^ου αιώνα-1924», διδακτορική διατριβή, Αθήνα, 2006

-Μαρία Παππά-Στράτος Ψαράκης, Φιλαρμονική Δήμου Ιωαννιτών: Μια διαδρομή ενός αιώνα, Τύπος Ιωαννίνων, 2018

-Εφημερίδα «Ήπειρος»

* Φωτογραφία της Φιλαρμονικής Ορχήστρας τη δεκαετία του '20 στα Λακκώματα με τον φακό του Πέτρου Ζωνίδη (αρχείο Κώστα Ζωνίδη)