Φιλαρμονική Δήμου Ιωαννιτών: Μια διαδρομή ενός αιώνα

Της Μαρίας Παππά και του Στράτου Ψαράκη*

Η Φιλαρμονική του Δήμου Ιωαννιτών, παρούσα πάντα σε επετείους και γιορτές, όπως των Χριστουγέννων, έχει διανύσει μια ενδιαφέρουσα και περιπετειώδη διαδρομή από το 1917

Η πρωταρχική σύσταση του σωματείου με την ονομασία «Σύλλογος Πολιτικής Φιλαρμονικής ‘Αι Μούσαι’ πραγματοποιήθηκε στις 19 Απριλίου 1917, σύμφωνα με τη σχετική καταχώριση στο Βιβλίο Αναγνωρισμένων Σωματείων του Πρωτοδικείου Ιωαννίνων. Μάλιστα, υπήρξε το πρώτο σωματείο με πολιτιστικό αντικείμενο που ιδρύθηκε στα Ιωάννινα μετά την απελευθέρωση. Παρ’ όλα αυτά, κατά τα πρώτα έτη λειτουργίας της, δεν εντοπίζεται κάποια ιδιαίτερη δραστηριότητα, ενώ ο Δήμος Ιωαννιτών από νωρίς (1920) εκδηλώνει το ενδιαφέρον του για την ένταξή της στον οργανισμό του.

Η πρώτη περίοδος της Φιλαρμονικής λήγει με τη διάλυση του σωματείου στις 27 Μαρτίου 1922, ενώ δύο μήνες μετά, το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης αποφασίζει την ανάληψη της διοίκησής της: «εφ’ όσον ο σκοπός αυτής είναι κοινωφελής, διότι πλην της τέρψεως της παρασχηθησομένης εις τους πολίτας υπό του μουσικού σώματος, αφορά και εν τη μουσική εκπαίδευσιν των νέων πάσης τάξεως και πάσης φυλής ή θρησκεύματος ως και παντός επαγγέλματος».

Εν τέλει η σύσταση του νέου σωματείου με την επωνυμία Δημοτική Φιλαρμονική Ιωαννίνων θα πραγματοποιηθεί ένα έτος αργότερα και συγκεκριμένα στις 18 Απριλίου 1923. Η συγκεκριμένη πρωτοβουλία θεωρείται σημαντική, καθώς: «μεγάλως θέλει εξυπηρετηθεί παρά τοις πολίταις η καλλιέργεια του μουσικού αισθήματος, όπερ μεγάλην την επίδρασιν έχει επί της αναπτύξεως των ευγενών αισθημάτων και ιδεωδών παρορμήσεων της λαϊκής ψυχής», ενώ δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην ενίσχυση της πολιτιστικής ταυτότητας της πόλης: «δια τον λόγον ότι δεν πρέπει να υστερή έναντι άλλων πόλεων η πόλις Ιωαννίνων εις έργον τοιούτον προοδευτικόν». Η τεχνική οργάνωση του μουσικού σώματος ανατίθεται στον αρχιμουσικό Μαργαρίτη Νικολάου.

Η ανάγκη της εποχής για πολιτιστική ανάπτυξη και «εξευρωπαϊσμό» εκδηλώνεται με την ίδρυση κι άλλων μουσικών σωματείων, όπως η Ηπειρωτική Μανδολινάτα «Ο Απόλλων» (1924), η Μανδολινάτα «Ηρακλής» (1925) και η Πανηπειρωτική Αθλητικομουσική Ένωσις (1926).

Ιδίως η Ηπειρωτική Μανδολινάτα εμφανίζει εντονότερη δράση στα καλλιτεχνικά δρώμενα της πόλης διοργανώνοντας συναυλίες σε καφενεία της πόλης (Αβέρωφ, Κουραμπάς, Νέον Κέντρον Ευστρατιάδου κλπ.) και άλλες εκδηλώσεις, όπως η συναυλία στο νησί το 1925 για την αυγουστιάτικη πανσέληνο . Ωστόσο, στις αρχές του 1926 η Ηπειρωτική Μανδολινάτα διαλύεται, λόγω προστριβών των μελών της και επανιδρύεται το ίδιο έτος με τροποποιημένο καταστατικό.

Κατά τα πρώτα έτη της δεύτερης περιόδου λειτουργίας της η δραστηριότητά της Μανδολινάτας συνεχίζεται με την ίδια δυναμική, όμως, από τα μέσα του 1928 ατονεί. Από την άλλη πλευρά, η Φιλαρμονική του Δήμου, η οποία εξακολουθούσε να μην έχει μόνιμη στέγη, όντας επίσης αντιμέτωπη με πολλά εσωτερικά προβλήματα, δεν ικανοποίησε τις προσδοκίες των πολιτών για «εκπολιτισμό» και «εξευγενισμό» παρουσιάζοντας υποτονική δραστηριότητα.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Νικολαΐδη, από τα τέλη του 1925 η Φιλαρμονική «βάδιζε για διάλυση», ενώ ο διευθυντής της, Μαργαρίτης Νικολάου, είχε ήδη αποχωρήσει, λόγω της χαμηλής αμοιβής του (500 δρχ. μηνιαίως). Για τον λόγο αυτό, στα τέλη του 1929 αποφασίζεται η διάλυση του διοικητικού της συμβουλίου και η απευθείας ένταξή της στον οργανισμό του δήμου, υπό τη μορφή προσωρινής ειδικής υπηρεσίας. 

Σκοπός της Φιλαρμονικής, όπως ρητά ορίζεται, ήταν: «η διάδοσις της Μουσικής εν τη περιφερεία του δήμου προς μόρφωσιν μουσικού αισθήματος, επιδιωκομένη δια της διδασκαλίας της μουσικής τέχνης, καθ’ όλας αυτής τας εφαρμογάς, δια συντηρήσεως μουσικού σώματος και μαθητών κατοίκων της περιφερείας του Δήμου εκπαιδευομένων ειδικώς δια τον άνω σκοπόν». Όμως, όπως πληροφορούμαστε από τις πηγές, η Δημοτική Φιλαρμονική Ιωαννίνων δεν κατάφερε να εκπληρώσει τον σκοπό της και για τον λόγο αυτό διαλύθηκε λίγα χρόνια αργότερα (1932). Από την άλλη πλευρά, το 1934 ιδρύεται η Πανηπειρωτική Μανδολινάτα «Αι Μούσαι», η οποία προσπαθεί να αποκαταστήσει τον καλλιτεχνικό μαρασμό που προκλήθηκε στην πόλη από την απουσία τόσο της Φιλαρμονικής όσο και της Ηπειρωτικής Μανδολινάτας. 

Η δεύτερη αυτή διάλυση της Φιλαρμονικής προκάλεσε μία έντονη δυσαρέσκεια στους κατοίκους της πόλης, η οποία εκφράζεται μέσα από τα καυστικά δημοσιεύματα του τύπου, τα οποία αναγάγουν την ύπαρξη και λειτουργία της μπάντας σε σημαντικό παράγοντα της «εκπολιτιστικής εμφάνισης μίας σύγχρονης πόλης» και αντίθετα την απουσία της σε ένδειξη σημαντικής καθυστέρησης. 

Επίσης, προκαλεί αίσθηση η άποψη που εκφράζεται μέσω δημοσιευμάτων, αλλά και των πρακτικών του δημοτικού συμβουλίου, ότι η παρακμή της Φιλαρμονικής προήλθε «εκ των κάτω», δηλαδή από μουσικούς προερχόμενους από την εργατική τάξη, οι οποίοι αποτελώντας την πλειοψηφία της μπάντας επιδείκνυαν απειθαρχία, αδιαφορία και κακή συμπεριφορά. 

Τελικά, η τρίτη, ουσιαστικά, περίοδος της Φιλαρμονικής εγκαινιάζεται στις 4 Μαρτίου 1953 με την απόφαση του δημοτικού συμβουλίου για την ανασύστασή της και τη συγκρότηση χορωδίας: «χάριν της βελτιώσεως, παραγωγής και αναπτύξεως του καλλιτεχνικού αισθήματος των δημοτών, δια παροχής αυτοίς πνευματικής τροφής, ψυχαγωγίας και τέρψεως, και δεύτερον χάριν λαμπροτέρας εμφανίσεως του Δήμου εις τάς επισήμους, εορταστικάς αυτού εκδηλώσεις». Και αυτή τη φορά αρχιμουσικός ορίζεται ο Μαργαρίτης Νικολάου, ενώ η Φιλαρμονική αποκτά για κάποια έτη μόνιμη στέγη στον όροφο του Καφωδείου ή θεάτρου «Ολύμπια» στην οδό Ανεξαρτησίας. 

Στη συνέχεια, επί δημαρχίας Θεόδωρου Γεωργιάδη (1979-1982) η Φιλαρμονική μεταστεγάζεται στο κτίριο του σημερινού νηπιαγωγείου στο Άλσος και αργότερα επί δημαρχίας Σπύρου Κατσαδήμα (1983-1986) σε τμήμα του κτιρίου του παλαιού Δημαρχείου (οδός Μπιζανίου), ενώ από το 1988 η Φιλαρμονική εγκαθίσταται, πλέον μόνιμα, στο κτίριο του τέως Δημοτικού Νοσοκομείου («Μαιευτικό Κατάστημα»). Το ίδιο έτος (1988) αποφασίζεται η κατάργησή της ως ιδιαίτερο νομικό πρόσωπο και η ένταξή της στον οργανισμό του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών. Σήμερα, η Φιλαρμονική εξακολουθεί να αποτελεί τμήμα της δημοτικής επιχείρησης. 

Κατά την όψιμη αυτή περίοδο της Φιλαρμονικής, διετέλεσαν αρχιμουσικοί οι Μαργαρίτης Καστέλης, Γεώργιος Μαυρομάτης, Χρήστος Μποζίκης, Ιωάννης Ρομποτής, Ιωάννης Μαντζίρης, Γεώργιος Παναγόπουλος, Δημήτριος Παππάς και Γεώργιος Κωτσίνης. Επίσης, στις τάξεις της προσχώρησε για ένα διάστημα ο καταξιωμένος μουσικός Τάκης Μουσαφίρης. Πέραν της καθιερωμένης συμμετοχής της Φιλαρμονικής σε παρελάσεις, λιτανείες και θρησκευτικές εορτές ή αποδόσεις τιμών, η μπάντα λάμβανε μέρος σε διάφορες συναυλίες και εκδηλώσεις, όπως τα «Ηπειρωτικά», ενώ συνηθισμένες παλαιότερα ήταν και οι κυριακάτικες καλοκαιρινές εμφανίσεις της. Επίσης, κατά την εορτή της Αποκριάς η Φιλαρμονική αποτελούσε τον προπομπό των καρναβαλιστών, με σημείο εκκίνησης τα «3Α» (μεγάλη διαφημιστική πινακίδα απέναντι από την «Αίγλη»). Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί η συμμετοχή σπουδαίων καλλιτεχνών σε συναυλίες της, όπως της υψίφωνου Λέλας Ζωγράφου και του τενόρου Κωνσταντίνου Τρωγαδή.

Από το 1997 έως σήμερα την μπάντα διευθύνει ο Δημήτρης Αμπατζής. Τα τελευταία έτη η Δημοτική Φιλαρμονική έχει λάβει μέρος σε διάφορες συναυλίες στα Ιωάννινα, αλλά και σε άλλες πόλεις (Κεφαλονιά, Θεσσαλονίκη, Πάτρα κλπ.).

* Η Μαρία Παππά είναι αρχειονόμος-ιστορικός και ο Στράτος Ψαράκης ιστορικός. Το υλικό για το άρθρο αυτό προέρχεται από το Ιστορικό Αρχείο του Δήμου Ιωαννιτών, από τον τοπικό Τύπο και από βιβλιογραφία