Ένας σκληρός ηγεμόνας και μια ναυμαχία στη λίμνη

Δεύτερο μισό του 14^ου αιώνα, και τα Γιάννενα περνάνε στα χέρια του σέρβου ηγεμόνα (και κατόπιν δεσπότη) Θωμάς Πρελιούμποβιτς ή Πρελούμπου, ενός ανθρώπου που τοποθετήθηκε στη θέση αυτή για να προστατεύσει την καστροπολιτεία από τις επεκτατικές βλέψεις των Αλβανών.

Την περίοδο εκείνη, τα Γιάννενα διοικούνταν από την Εκκλησία και τις πλούσιες οικογένειες, μεγάλες και μικρές, στις οποίες 50 χρόνια πριν ο αυτοκράτορας Ανδρόνικος Β’ είχε παραχωρήσει πολλά προνόμια (με τα περίφημα χρυσόβουλα). Αρκετές από τις μεγάλες οικογένειες είχαν έρθει από την Κωνσταντινούπολη μετά την άλωση της πόλης από τους Φράγκους κι άλλες από τα κάστρα της Βαγενητίας (της Θεσπρωτίας) για να προστατευτούν από τις επιθέσεις των Αλβανών.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή εδώ:

Οι σχέσεις του Θωμά Πρελούμπου με την τοπική αριστοκρατία και την Εκκλησία ήταν βίαιες και αιματηρές κατά την περίοδο της διοίκησής του (1366-1384). Το «Χρονικό των Ιωαννίνων» περιγράφει τον Πρελούμπο ως αδίστακτο, «φιλάργυρο, άρπαγα και ιερόσυλο, ακόλαστο και πανούργο». Αντίθετα, ο συγγραφέας ή οι συγγραφείς της διήγησης* σχεδόν αγιοποιούν τη σύζυγο του Θωμά, τη Μαρία Αγγελίνα Παλαιολογίνα.

Ωστόσο, ο Πρελούμπος κατάφερνε να απωθήσει τις επιδρομές των Αλβανών. Από τις πρώτες ενέργειές του όταν ανέλαβε τα καθήκοντά του, ήταν να ενισχύσει την οχύρωση του κάστρου και ιδιαίτερα του γουλά, της βορειοανατολικής ακρόπολης του κάστρου όπου ήταν και η έδρα των δεσποτών, να «επιστρατεύσει» μισθοφόρους και να φτιάξει αποθήκες για το σιτάρι. Εκείνα τα χρόνια, για να αντέξει ένα κάστρο την πολιορκία, έπρεπε να αποκτήσει σιτάρκεια.

Τα Γιάννενα, επί της ηγεμονίας του Πρελούμπου, έδωσαν αρκετές μάχες με τους Αλβανούς. Μία από τις πιο ιδιαίτερες μάχες έγινε τον Φεβρουάριο του 1379. Πρόκειται για την πρώτη καταγεγραμμένη ναυμαχία στη λίμνη των Ιωαννίνων, στην Παμβώτιδα, που τότε ονομαζόταν Μέγας Οζερός.

Στις 26 Φεβρουαρίου του 1379, οι Μαλακασαίοι Αλβανοί αποφάσισαν να χτυπήσουν το κάστρο όχι μόνο από ξηράς αλλά και από την πλευρά της λίμνης. Κάτι που δεν περίμεναν οι Γιαννιώτες. Θεωρούσαν ότι η λίμνη προστάτευε το κάστρο. Γι’ αυτό και τα τείχη σε εκείνη την πλευρά, δεν ήταν ιδιαίτερα ισχυρά.

Διακόσιοι περίπου Αλβανοί, με τη βοήθεια ενός τοπικού βαρκάρη από το Πέραμα, του Νικηφόρου, κατάφεραν να περάσουν απέναντι και να εισέλθουν στον γουλά αιφνιδιάζοντας τους φύλακες. Την ίδια ώρα, ομάδες των επιδρομέων ξεκινούσαν με μονόξυλα από το Νησί ενώ άλλες περικύκλωσαν από ξηράς το κάστρο. Οι Γιαννιώτες έπρεπε να σταματήσουν την προέλαση των Αλβανών από τη λίμνη, που τόξευαν συνεχώς στα τείχη, και την είσοδό τους στην καστροπολιτεία. Αποφάσισαν να χτυπήσουν τους εχθρούς μέσα στο νερό. Κατεβαίνοντας από μια μικρή πύλη του Κάστρου, επιβιβάστηκαν σε δύο μεγάλες βάρκες και σε μονόξυλα και επιτέθηκαν. Και η αντεπίθεση έπιασε τόπο (λόγω και της εμπειρίας που είχαν οι Γιαννιώτες με πλεούμενα).

Μετά από μια πολιορκία τριών ημερών, οι Αλβανοί υποχώρησαν, ενώ όσοι είχαν καταλάβει τον γουλά, αναγκάστηκαν να παραδοθούν, με τον Θωμά Πρελούμπο να τους πουλάει ως σκλάβους ή να τους φυλακίζει. Όσοι δε, συνεργάστηκαν με τους Αλβανούς, όπως οι Βούλγαροι, τιμωρήθηκαν με έναν ιδιαίτερο τρόπο.. Μία από τις πιο βασανιστικές τιμωρίες που επέβαλλε ο Πρελούμπος ήταν η ρινότμηση. Τους έκοβε τη μύτη τους.

Η μεγάλη νίκη στη ναυμαχία της λίμνης ήταν αυτή που έδωσε στον ηγεμόνα των Ιωαννίνων τον τίτλο του αλβανιτοκτόνου.

Πέντε χρόνια μετά, ο Πρελούμπος δολοφονήθηκε από την ίδια τη φρουρά του. Μια δολοφονία που αποδόθηκε στους γιαννιώτες ευγενείς αλλά και στη σύζυγό του…

Στην εσωτερική πλευρά των τειχών του Κάστρου κοντά στην κεντρική πύλη,  υπάρχει ο πύργος του Θωμά. Οι αρχαιολογικές υπηρεσίες εκτιμούν ότι ο «πύργος» αυτός δεν ήταν πύργος αλλά μάλλον τμήμα της κεντρικής πύλης της  βυζαντινής οχύρωσης της πόλης, η οποία βρισκόταν πιο δεξιά από τη  σημερινή. Στην όψη του «πύργου» σώζονται κατάλοιπα πλίνθινης επιγραφής  με το όνομα ΘΩMΑC. Η πιο διαδεδομένη άποψη είναι ότι τον πύργο αυτόν τον  έχτισε ο Πρελούμπος. Κατά μία άλλη άποψη, ο «πύργος» αποδίδεται στον  Θωμά Κομνηνό, ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

* Το Χρονικό είχε αρχικά αποδοθεί στους μοναχούς Πρόκλο και Κομνηνό. Γι’ αυτό και ήταν γνωστό με το όνομα «Χρονικό των μοναχών Πρόκλου και Κομνηνού».

** Στην κεντρική φωτογραφία, η λίμνη των Ιωαννίνων στα μέσα του 19ου αιώνα διά χειρός του άγγλου ζωγράφου Edward Lear