Ένας πατριάρχης του Ψυχρού Πολέμου από το Πωγώνι

Η πόλη των Ιωαννίνων είχε αρκετά δύσκολες στιγμές στον τρόπο που προσπάθησε να διαμορφώσει ή να διαχειριστεί τη συλλογική μνήμη. Μία τέτοια δύσκολη στιγμή βίωσε το δημοτικό συμβούλιο στις αρχές της δεκαετίας του ’90, όταν χρειάστηκε να αποφασίσει για την τοποθέτηση προτομής του οικουμενικού πατριάρχη Αθηναγόρα.

Η ορειχάλκινη προτομή του Αθηναγόρα, του ιεράρχη που από αρχιεπίσκοπος Αμερικής έγινε οικουμενικός πατριάρχης σε μια από τις πιο κρίσιμες περιόδους της παγκόσμιας ιστορίας και της διεθνούς διπλωματίας, κατά την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, βρίσκεται σήμερα στην πλατεία Πάργης. Δίπλα από την πέτρινη βρύση, ανάμεσα στις φυλλωσιές των δέντρων, λίγα μέτρα πιο πέρα από τον ιερό ναού Αγίου Γεωργίου.

Ο Αθηναγόρας (1886-1972), κατά κόσμο Αριστοκλής Σπύρου, καταγόταν από το Βασιλικό Πωγωνίου. Η εκλογή του (με αρκετό παρασκήνιο) στον πατριαρχικό θρόνο, το 1948, ήρθε ως απόρροια της επιθυμίας τριών κυβερνήσεων: της αμερικάνικης, της ελληνικής και της τουρκικής. Κατά την παραμονή του στις ΗΠΑ, ως αρχιεπίσκοπος, είχε αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς φιλίας με πολιτικούς, όπως με τον πρόεδρο Χάρρυ Τρούμαν.

Το 1991, λοιπόν, στο δημοτικό συμβούλιο της πόλης κατατέθηκε αίτημα για την τοποθέτηση προτομής του πατριάρχη στα Γιάννενα. Το αίτημα ήρθε από τον Ροταριανό Όμιλο Ιωαννίνων. Το κοινό μυστικό ήταν βέβαια ότι για την προτομή αυτή ενδιαφέρονταν ο τότε αρχιεπίσκοπος Αμερικής Ιάκωβος, γνωστός και με το προσωνύμιο CIAκωβος που του είχε αποδοθεί από την Αριστερά, και η ομογένεια της Αμερικής. Μάλιστα, στα πρακτικά της συνεδρίασης του δημοτικού συμβουλίου του 1991, γίνεται αναφορά στη Σύγκλητο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων «που αρνήθηκε τη βοήθεια από τον αρχιεπίσκοπο Βορείου και Νοτίου Αμερικής καθώς και από την ομογένεια».

Η συνεδρίαση του δημοτικού συμβουλίου με δήμαρχο τον Φίλιππα Φίλιο ήταν αρκετά επεισοδιακή. Αρκετοί δημοτικοί σύμβουλοι αμφισβητούν την προσωπικότητα του Αθηναγόρα, παραπέμποντας στον τρόπο εκλογής του στον πατριαρχικό θρόνο. Η στάση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση της παράταξης που πρόσκειται στη ΝΔ με τον επικεφαλής Γιώργο Κωνσταντόπουλο να δηλώνει ότι «ο Αθηναγόρας ήταν το μετερίζι που κράτησε ψηλά την πρεσβεία της ορθοδοξίας» και να προτείνει την κεντρική πλατεία ή την πλατεία Πάργης για την τοποθέτηση της προτομής. Η παράταξη του κ. Κωνσταντόπουλου αποχώρησε τελικά από τη συνεδρίαση.

Ωστόσο, η κριτική στο πρόσωπο του Αθηναγόρα από τους υπόλοιπους δημοτικούς συμβούλους δεν ήταν πολύ επίμονη. Εξάλλου, ο ίδιος ο δήμαρχος στην αρχική του εισήγηση, αποδεχόμενος τα της τοποθέτησης της προτομής, είχε προτείνει ως κατάλληλο χώρο μια μικρή πλατεία μπροστά από το Μητροπολιτικό Μέγαρο.

Το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να εξουσιοδοτήσει τον δήμαρχο κ. Φίλιο να αναλάβει την πολιτική ευθύνη για την επίλυση του ζητήματος της προτομής. Και μια σημαντική παράμετρος: Ο κ. Φίλιος είχε μακρινή συγγενική σχέση με τον Αθηναγόρα (συγκεκριμένα, μια θεία του είχε παντρευτεί τον αδελφό του οικουμενικού πατριάρχη). Η προτομή (διά χειρός του γιαννιώτη γλύπτη Θ. Παπαγιάννη ως συνήθως) δεν μπήκε τελικά ούτε στην κεντρική πλατεία ούτε στην πλατεία μπροστά από το Μητροπολιτικό Μέγαρο, αλλά στην πλατεία Πάργης.