Ένας δάσκαλος και το σχολείο του, στα Γιάννενα

O Κοσμάς Μπαλάνος γεννήθηκε το 1731 στα Γιάννενα. Ήταν ο πρώτος γιος του Βασιλόπουλου Μπαλάνου (ή Μπαλάνου Βασιλόπουλου- κατά το σύνηθες θέμα των ονομάτων και επωνύμων εκείνη την εποχή) και τα 25 του, χειροτονήθηκε ιερέας.

Ο πατέρας του ήταν ένας από τους κορυφαίους δασκάλους της πόλης, με έφεση στα μαθηματικά, την οποία «κληρονόμησε» και ο Κοσμάς.

Αμφότεροι διεύθυναν τη σχολή του Εμμανουήλ Γκιούμα, ένα από τα κορυφαία σχολεία της εκπαιδευτικής ιστορίας των Ιωαννίνων.

Ο πατέρας του Κοσμά διαδέχθηκε τον Μεθόδιο Ανθρακίτη στη διεύθυνση της σχολής και ο Κοσμάς, ακολούθησε τον πατέρα του, στην ίδια θέση.

Ακόμα πιο παλιά, διευθυντές της σχολής είχαν χρηματίσει ο Βησσαρίων Μακρής και ο Γεώργιος Σουγδουρής, οι οποίοι υπήρξαν ιδεολογικοί αντίπαλοι σε φιλοσοφικά και θρησκευτικά θέματα. Σήμερα πάντως είναι… γείτονες, καθώς οι δρόμοι τους είναι πολύ κοντά ο ένας στον άλλο, στο Κάστρο των Ιωαννίνων.

Ο δρόμος που φέρει το όνομα του Μπαλάνου είναι αρκετά μακρύτερα, μεταξύ των οδών Βηλαρά και Γυναικών Πίνδου. Ακριβώς απέναντι από το 5ο Δημοτικό Ιωαννίνων, το Βαλάνειο, το οποίο βρίσκεται εκεί από τη δεκαετία του ’50.

Πίσω στη σχολή Γκιούμα, η επικράτηση του Μακρή στην αντιπαλότητα με τον Σουγδουρή, έδωσε και έναν πιο συντηρητικό χαρακτήρα στη σχολή, όπου «συντηρητικός» εκείνη την εποχή, συνήθως εννοούνταν η αντίθεση στους λόγιους και την παιδεία που έρχονταν από τη Δύση.

Ο Κοσμάς Μπαλάνος ήταν προσηλωμένος στην παράδοση και την «ιερά και θύραθεν φιλοσοφία» και υπηρέτησε γενικά τη συντηρητική διδασκαλία. Για να υπάρχει ένα μέτρο όμως «συντηρητικού και ριζοσπαστικού» της εποχής, πρέπει να σημειωθεί ότι οι Μπαλάνοι δίδαξαν επαρκώς και σταδιοδρόμησαν ακαδημαϊκά στα μαθηματικά, όχι πάντα δεδομένο μάθημα στα σχολεία της εποχής.

Μαθητής του Μπαλάνου και ριζοσπάστης λόγιος και δάσκαλος, ήταν ο Αθανάσιος Ψαλίδας, που διαφώνησε μαζί του ιδιαίτερα στο γλωσσικό ζήτημα.

Ο Κοσμάς Μπαλάνος υπήρξε ωστόσο ένας εξαιρετικός δάσκαλος, αναδεικνύοντας μορφές όπως ο Ψαλίδας, καθώς και πολλούς ακόμα ανθρώπους που σταδιοδρόμησαν εντός και, κυρίως, εκτός ελλαδικού χώρου.

Εξέδωσε πολλά εγχειρίδια και συγγράμματα, με πιο γνωστά την Έκθεσι Συνοπτική Αριθμητικής, Άλγεβρας και Χρονολογίας που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1798 με έξοδα των αδελφών Ζωσιμάδων.

Ο Μπαλάνος πέθανε το 1808. Από το 1799 είχε αποσυρθεί από τη διοίκηση της σχολής, όπου τον διαδέχθηκε ο αδερφός του, Κωνσταντίνος. Η σχολή, στην οποία οι Μπαλάνοι συμπλήρωναν 100 χρόνια διοίκησης, μετονομάστηκε (από Μπαλαναία που ήδη λεγόταν) σε Αρχιγυμνάσιο.

Το 1820 κάηκε η βιβλιοθήκη της και λίγο αργότερα, και η σχολή.