Εκείνοι που «ζωντανεύουν» τα λαϊκά παραμύθια

Μπορεί να ακούγεται εύκολο να λες ένα παραμύθι, αλλά δεν είναι. Ένα καλό παραμύθι χρειάζεται έναν καλό αφηγητή. Πόσο μάλλον όταν οι ιστορίες προέρχονται από τα βάθη των αιώνων, από τη σοφία των προγόνων, από την αναμέτρησή τους με τον χρόνο και τις εμπειρίες. Λαϊκά παραμύθια, θρύλοι και μύθοι που πέρασαν με τη δύναμη του προφορικού λόγου από γενιά σε γενιά, μέχρι που κάποια στιγμή καταγράφηκαν. Ιστορίες που, παρά τη γραπτή τους πια μορφή, υπάρχουν για να λέγονται και όχι για να διαβάζονται. Οι ιστορίες αυτές χρειάζονται τους παραμυθάδες τους, τους ανθρώπους αυτούς που θα τα αφηγηθούν.

Η αφηγηματική τέχνη είναι μια ταπεινή τέχνη, όπως πρέπει να είναι όλες οι τέχνες οι οποίες δημιουργήθηκαν από το μυαλό ή τα χέρια απλών, λαϊκών ανθρώπων. Ένας καλός αφηγητής είναι υποχρεωμένος να «βουτά» στο παρελθόν και να φέρει στο παρόν, με σεβασμό, ό,τι αντέχει ή ό,τι μπορεί να αποκτήσει μια άλλη μορφή. Έχει και την ηθική όμως υποχρέωση να «παραδώσει τα λαϊκά παραμύθια στην επόμενη γενιά», όπως μας λέει η Μαρία Μαχαίρα, να μη χαθεί δηλαδή η μαγεία της προφορικής ιστορίας και η παράδοση.

Η Μαρία Μαχαίρα είναι μια αφηγήτρια λαϊκών παραμυθιών, μια παραμυθού. Αυτή είναι η δουλειά της τα τελευταία έξι χρόνια. Ξεκίνησε δειλά δειλά στην αρχή και αφού είχε παρακολουθήσει πρώτα μια σειρά από σεμινάρια αφήγησης παραμυθιών. Δασκάλα της θεωρεί την αφηγήτρια Ανθή Θάνου που εδώ και δύο δεκαετίες έχει συμβάλλει στην ανάδειξη της αφηγηματικής τέχνης στην Ελλάδα. Η επαφή της με τον κόσμο των παραμυθιών έγινε χάρη στον γιο της, ο οποίος από μικρή ηλικία έλεγε ιστορίες φαντασίας. «Ήθελα να καταλάβω το πώς και το γιατί. Κι έτσι μια μέρα, πήγα σε ένα σεμινάριο αφήγησης παραμυθιών που γινόταν τότε στα Γιάννενα με τον Στέλιο Πελασγό. Ήταν αποκάλυψη για μένα. Συνειδητοποίησα από την πρώτη στιγμή ότι αυτό ήθελα να κάνω: να αφηγούμαι λαϊκά παραμύθια» αναφέρει.

Εδώ και τέσσερα χρόνια, συνοιδοπόρος της σε αυτό το «ταξίδι» είναι ο εικαστικός (αγιογράφος και ζωγράφος) και τραγουδοποιός Αντώνης Καρασταμάτης. Οι δύο τους κάνουν μικρές παραστάσεις και ταξιδεύουν μικρούς και μεγάλους στις πραγματικότητες των παραμυθιών. Η μουσική έρχεται να συμπληρώσει το παραμύθι.

Και οι δύο αγαπούν τα λαϊκά παραμύθια. «Τα παραμύθια αυτά προέρχονται από το συλλογικό ασυνείδητο, επιλύουν πολλές εσωτερικές συγκρούσεις. Το νόημά τους έχει να κάνει με τον ψυχισμό μας, με τα προβλήματά μας, με τις συγκρούσεις μέσα μας σαν παιδιά και σαν μεγάλοι» μας λέει η Μαρία Μαχαίρα. Η ενασχόληση με το λαϊκό παραμύθι δεν είναι μια στατική διαδικασία. Ο παραμυθάς προσθέτει ή αφαιρεί από ένα παραμύθι. «Μπορείς να φέρεις ένα σύγχρονο στοιχείο εν είδει πειραματισμού. Αν το στοιχείο αυτό είναι δυνατό, θα μείνει. Θα το δεις στην αντίδραση του κοινού. Ποτέ όμως δεν αλλάζεις τη δομή ή τα σύμβολα που υπάρχουν σε ένα παραμύθι» είναι η απάντηση της Μαρίας, η οποία προσθέτει  ότι πάντα υπάρχουν τρόποι να αφηγηθείς ακόμα και ένα τρομακτικό παραμύθι. Το κλειδί είναι η επικοινωνία με τον κόσμο: «Λέμε τα παραμύθια και κοιτάμε τους ανθρώπους στα μάτια. Και αν δεν είσαι αληθινός, φαίνεται. Στην αφήγηση δεν είσαι κάποιος ρόλος, αλλά ο εαυτός σου».

Πώς στήνει κανείς όμως μια καλή αφήγηση λαϊκού παραμυθιού; Τόσο για τη Μαρία Μαχαίρα όσο και για τον Αντώνη Καρασταμάτη, η πρόκληση είναι να το «ζωντάνεμα» των εικόνων. «Όταν έχω στα χέρια μου ένα παραμύθι, κλείνω τα μάτια μου και το ονειρεύομαι. Μπαίνω μέσα στην εικόνα. Αν δεν καταφέρεις να δώσεις την εικόνα, μάλλον δεν έχεις κάνει τίποτα» μας λέει η Μαρία Μαχαίρα. Δύσκολη πρόκληση αν σκεφτεί κανείς ότι σήμερα μεγάλοι και μικροί έχουμε συνηθίσει στις έτοιμες εικόνες της τηλεόρασης και των social media. Όπως μας λένε, στην αρχή τα παιδιά ξενίζουν, μετά όμως προσηλώνονται. Όσο για τους μεγάλους, ιδίως για τις γιαγιάδες και τους παππούδες, η αφήγηση ενός παραμυθιού λειτουργεί με συγκινησιακό τρόπο, καθώς γι’ αυτούς αποτελεί κάτι το οικείο.

Και η μουσική; Για τη δημιουργία της μουσικής, αλλά και τραγουδιών, ο Αντώνης Καρασταμάτης ακολουθεί το μονοπάτι της αφηγηματικής τέχνης. «Για μένα, η όλη υπόθεση αποτελεί πια μια ενασχόληση χωρίς την οποία δεν μπορώ να ζήσω. Ακούω τα παραμύθια από τη Μαρία και αρχίζω να βλέπω εικόνες. Και σιγά σιγά η μελωδία έρχεται στο μυαλό μου και αρχίζουν να βγαίνουν οι πρώτοι στίχοι». Η μουσική έχει όμως τη δική της αποστολή: Να συμπληρώσει τις εικόνες του παραμυθιού και τα συναισθήματα που γεννιούνται μέσα από τον προφορικό λόγο.

Μια σύμπραξη λόγου και ήχου για να μπορέσει το λαϊκό παραμύθι να αφήσει τα ίχνη του.