Είναι η «έξυπνη» πόλη, καλή πόλη;

Των Βόλφγκανγκ Ντρέσλερ, Βασίλη Κωστάκη

Οι πόλεις πρέπει να γίνουν ή έχουν ήδη γίνει, «έξυπνες». Αυτή είναι η κεντρική ιδέα σήμερα.

Τι είναι όμως μια «έξυπνη πόλη»; Αν δεν είναι γνωστός ο διάλογος για το ζήτημα, κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι εμπεριέχει την έννοια του «ευφυούς», ίσως και ευφυείς πολίτες.

Ωστόσο, οι «έξυπνες πόλεις» δεν είναι αυτό. Έξυπνη πόλη είναι για την ακρίβεια η πόλη που χρησιμοποιεί πληροφορικές τεχνολογίες, για να βελτιώσει την ποιότητα και την επίδοση των αστικών υπηρεσιών, να μειώσει κάποια κόστη και την κατανάλωση πόρων και –θεωρητικά, τουλάχιστον-, να εμπλέξει πιο αποτελεσματικά και ενεργά τους πολίτες.

Επιπλέον, καθώς η ανθρώπινη ζωή ρέπει προς τις πόλεις, η «έξυπνη πόλη» έχει γίνει ένας όρος που περικλείει τη ζωή κατά το γενικό, τεχνο-οικονομικό παράδειγμα της τεχνητής νοημοσύνης.

Αλλά πότε μια έξυπνη πόλη είναι και μια καλή πόλη; Αυτή η ερώτηση είναι προβοκατόρικη, καθώς θεωρείται ότι σιωπηρά, η «εξυπνάδα» υποδηλώνει την καλοσύνη. Και αν σημαντικά πράγματα δεν συζητιούνται, αυτό συμβαίνει είτε γιατί ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται, είτε για να αποσιωπηθεί κάτι. Όπως ο Μανουέλ Καστέλς επιχειρηματολόγησε γενικά για την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης, το ερώτημα «cui bono» πρέπει να τίθεται πρώτο. Για παράδειγμα, αν δούμε την παρόμοια υπόθεση των «ελεύθερων» social media, η πρώτη ερώτηση που πρέπει να κάνουμε είναι «ποιος βγάζει χρήματα από αυτά; Ποιος κερδίζει δύναμη;». Αυτοί, δεν είναι οι χρήστες.

Τότε, ποιος επωφελείται από την «έξυπνη πόλη»; Θεωρούμε ότι τέσσερις παράγοντες παρακινούν τους πολίτες να την υποστηρίξουν:

• Το κέρδος-για να βγάλουν χρήμα
• Η εξουσία-για να υπερισχύσουν
• Η «τεχνικότητα»-γιατί υπάρχουν άνθρωποι που κάνουν πράγματα επειδή μπορούν
• Η επωνυμία-που σημαίνει, η αυτοτοποθέτηση με το μοντέρνο τρόπο

(Υπάρχουν φυσικά αυτοί που όντως θέλουν να βελτιώσουν τις ζωές των πολιτών, αλλά ανάμεσα στους δημιουργούς των πραγματικά έξυπνων πόλεων, μοιάζουν να είναι λίγοι και απομακρυσμένοι μεταξύ τους. Διαβάστε τη βιβλιογραφία για την προώθηση της έξυπνης πόλης και προσπαθήστε να βρείτε πού οι πολίτες είναι όντως κομμάτι της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, πού είναι περισσότερο «αντικείμενα» από υποκείμενα, πόσω μάλλον εκεί που αρχικά πίεσαν για «εξυπνάδα»-καλή τύχη!).

Κοιτώντας σε αυτό τον καμβά, μπορούμε να αναγνωρίσουμε τρεις ιδεατούς τύπους ανθρώπων που προωθούν τις λύσεις της έξυπνης πόλης, ανά τον κόσμο:

Τον πολιτικό, τον επιχειρηματία (μαζί και οι σύμβουλοι) και το μηχανικό.

Αυτό σημαίνει ότι ένα τρίτο μέλος μπαίνει στην κλασική ομάδα των δυνητικά εκμεταλλευτών της εξουσίας και του χρήματος, λιγότερο άπληστο, αλλά όχι λιγότερο επικίνδυνο.

Γιατί όμως καθοδηγείται ένα πρόβλημα από μηχανικούς και όχι μια απάντηση;

Είναι αλήθεια ότι οι μεγάλης κλίμακας IT λύσεις μπορούν να βελτιώσουν την κίνηση, το περιβάλλον, θέματα υγείας κ.α. Με τι αντίτιμο όμως; Ο Καντ λέει ότι η ελευθερία σημαίνει επίσης ελευθερία από στόχους, που δεν σου λένε, ως πολίτη, πώς να ευτυχήσεις, αλλά αποφασίζουν αυτοί ότι είσαι ευτυχισμένος-η.

Αν οι ειδικοί σου λένε πώς πρέπει να συμπεριφέρεσαι για να είσαι ευτυχής, είσαι ήδη μακριά από τη φιλελεύθερη κοινωνία-και το φιλελεύθερο συνταγματικό κράτος επίσης. Αν διαθέταμε μια ρητή, συναινετική αντίληψη για την ευτυχία, όπως στο Μπουτάν για παράδειγμα, ίσως όλα να ήταν εντάξει. Ωστόσο, σε ό,τι αφορά τις έξυπνες πόλεις, άνθρωποι που σίγουρα δεν έχουν ρωτήσει κανένα, υπονοούν αόριστα την ευτυχία και την καλοσύνη, αλλά αυτό σπάνια αντιμετωπίζεται σοβαρά.

Για παράδειγμα, αν οδηγούμε ένα «αυτόνομο» αυτοκίνητο, το αυτοκίνητο οδηγεί για εμάς, για το σύστημα ξέρει καλύτερα πώς πρέπει να γίνει η οδήγηση. Αλλά μπορεί να μην το θέλουμε αυτό, μπορεί να μη θέλουμε να μας το πούνε αυτό, ακόμα και αν είναι καλύτερο.Μπορεί να θέλουμε να οδηγούμε τα αυτοκίνητά μας και να κολλάμε στην κίνηση, αντί να μας οδηγούνε πάντα. Οι μηχανικοί δεν το καταλαβαίνουν αυτό, γιατί είναι συνεχώς πίσω από το πληκτρολόγιο. Αυτό σημαίνει ότι ποτέ δεν υπηρέτησαν τη λύση, γιατί είναι κομμάτι του κώδικα. Είναι διαρκώς στη θέση του οδηγού, κυριολεκτικά. Γι αυτό οι μηχανικοί στην πολιτική σπάνια αντιλαμβάνονται αυτή τη διάσταση της ελευθερίας, γιατί γι αυτούς, είναι υπάρχουσα, αλλά για τους μη μηχανικούς, δεν είναι.

Υπάρχουν πολύ σύνθετα ζητήματα σε διάφορες ομάδες, ταυτότητες, ενδιαφέροντα που δεν λύνονται από την τεχνολογία. Ωστόσο, από την πλευρά της μηχανικής, όλα λύνονται. Ιδεώδεις τύποι μηχανικοί είναι ωστόσο επιλυτές προβλημάτων. Πιστεύουν όντως ότι η ρίζα κάθε κοινωνικού προβλήματος, είναι μια εφαρμογή που απουσιάζει. Η δημοκρατία είναι μια συνειδητή επιλογή εναντία στην «εξουσία του ειδικού», αλλά η «μηχανική εξουσία» είναι «εξουσία του ειδικού» και όπως ήδη ο Μπεν Γκριν έχει υπογραμμίσει, η εξουσία των ειδικών που αντιλαμβάνονται τι είναι καλό και τι δεν είναι, είναι ουσιαστικά ρηχή, ακόμα και αν προσπαθούν ειλικρινά.

Αυτό δεν είναι μόνο ζήτημα του επιπέδου ευκολίας. Στη δική της λογική, η έξυπνη πόλη επιδιώκει απόλυτο έλεγχο. Καταλαμβάνει την ανθρώπινη επιθυμία για σταθερότητα, που είναι πρωταρχική. Όπως λέει ο Άρντολντ Γκέλεν, οι άνθρωποι ως ζώα δεν έχουμε ένα σταθερό, ασφαλές περιβάλλον και γι αυτό πάντα προσπαθούσαμε ως είδος να δημιουργήσουμε ένα-με μαγεία ή επιστήμη, που έχουν τον ίδιο στόχο.

Γι αυτό το κράτος πάντα προσπαθεί να δώσει σταθερότητα, παρά να προωθήσει την αλλαγή-η άποψη του Μαξ Βέμπερ. Ο κίνδυνος είναι, και συμβαίνει τώρα σε μια άνευ προηγουμένου τεχνολογική κλίμακα και ως εκ τούτου, ποιότητα, ότι αυτό υποτάσσει τη δημιουργικότητα, την ποικιλία, την ατομικότητα ως ένα κόστος που αξίζει να καταβληθεί.

Θέλουμε να πληρώσουμε αυτό το κόστος; Ή προτιμούμε να μείνουμε λίγο λιγότερο ασφαλείς και λίγο περισσότερο δημιουργικοί; Μας ρώτησαν ποτέ;

Η Σιγκαπούρη είναι μια από τις πιο επιτυχημένες, εκ του αποτελέσματος μάλλον η πιο επιτυχημένη, χώρα του κόσμου. Η πολιτική της κυβέρνησης εξασφαλίζει σταθερότητα με κάθε κόστος, με τρόπο που ενδεχομένως δεν είναι αντιδημοκρατικός, αλλά είναι σίγουρα διαφορετικός από το πώς αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι αυτή την ιδέα. Η Σιγκαπούρη είναι επίσης η παγκόσμια ηγέτιδα στις έξυπνες πόλης. Τώρα η Σιγκαπούρη ρωτάει τον κόσμο (αν και δεν τον ακούει απαραίτητα), αλλά είναι, ακόμα και αυτό, ο κανόνας για τις έξυπνες πόλεις;

Δεν μας ρωτάνε, ωστόσο εμείς προτείνουμε τέσσερις «πράξεις αντίστασης» ενάντια στην κατάληψη του ελέγχου από την έξυπνη πόλη, για να «αντικατοπτριστούν» οι υλοποιοί, πράξεις που δεν σταματάνε τον IT μετασχηματισμό, αλλά προσπαθούν να τον στρέψουν προς την καλοσύνη

• Κωδικοποίησε: Στον καιρό μας, αν δεν ξέρεις κώδικα, αυτοί που ξέρουν θα σε κυριεύσουν. Αυτό, είναι για να μπούμε στη θέση του οδηγού
• Μίλα: Δεν υπάρχει υποκατάστατο του διαλόγου για το τι εννοούμε με τον όρο «έξυπνη πόλη» και για να είμαστε σίγουροι ότι οι μηχανικοί θα υπακούσουν
• Φτιάξε: Τα makerspaces, τα fablabs, πρωτοβουλίες ανοιχτού υλικού κ.λπ. δίνουν σε πραγματικό κόσμο, πραγματικό χώρο για να συνδημιουργήσουν και να παράγουν πραγματικά, και όχι απλά να διαχειρίζονται
• Προσευχήσου: Αναζητείστε και εισάγετε τρόπους αποτίμησης που βρίσκονται έξω από την κρύα, γκρίζα λάμψη της αποτελεσματικότητας, των αριθμών και των δεικτών που αποκλείουν τον πολίτη.

Οι έξυπνες πόλεις και οι πρωταγωνιστές τους είναι δυνατές και τα κίνητρά τους υψηλά. Η τράπουλα έχει μοιραστεί προς όφελός τους, συμπεριλαμβανομένων της λογικής της ίδιας της τεχνολογικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η δημιουργική αντίσταση δεν είναι μάταιη, καθώς υπάρχουν ισχυροί άνεμοι που πνέουν με τους ανθρώπους και τη γη, με αξιοπρέπεια και συμπερίληψη.

 Όπως ο Καντ και πάλι, λέει, ο πεσιμισμός επιτρέπεται μόνο αν είσαι σίγουρος ότι θα χάσεις και αυτή εδώ δεν είναι μια τέτοια περίπτωση. Η καλή ζωή στην καλή πόλη είναι, όπως λέει ο Αριστοτέλης, αυτό για το οποίο είμαστε εδώ, αλλά κανένας δεν είπε ποτέ ότι θα είναι εύκολο να το πετύχουμε. Ως εκ τούτου, ξεκινάμε για να σιγουρέψουμε ότι η έξυπνη πόλη, που θα έρθει, είναι επίσης καλή πόλη.

Βόλφγκανγκ Ντρέσλερ: Associate and member of the advisory board at the Davis Center at Harvard; he is also Professor of Governance at Tallinn University of Technology and Honorary Professor of University College London.

Βασίλης Κωστάκης: Faculty Associate at the Berkman Klein Center at Harvard; he is also Professor of P2P Governance at Tallinn University of Technology.

Πρωτοδημοσιεύτηκε στα αγγλικά, στο medium