Αυτοκρατορίες, λουτροθεραπείες και ειδησεογραφία στο Άαχεν

Ένα ταξίδι δεν είναι απλώς μια μετάβαση. Είναι γνωριμία με τόπους και ανθρώπους, είναι ιδέες, είναι εμπειρίες, είναι εικόνες και εντυπώσεις, είναι έμπνευση. Κάθε ταξίδι συνδέεται με μια πλούσια θεματολογία: από την τουριστική βιομηχανία μέχρι τις συγκοινωνίες, από τη γεωγραφία μέχρι την ιστορία, από τη λογοτεχνία μέχρι την τέχνη και από την οικονομική και κοινωνική οργάνωση μέχρι την οικολογία.

Στο πλαίσιο συνεργασίας του με τον «Τύπο Ιωαννίνων», ο Γιάννης Παπαδημητρίου, δικηγόρος και ένας άνθρωπος με μεγάλη διαδρομή στην πολιτική ζωή του τόπου και στα κινήματα, γράφει «για τα δικά μας ταξίδια», για περισσότερο ή λιγότερο γνωστούς προορισμούς, για τόπους που έχει επισκεφθεί ή σκοπεύει να επισκεφθεί. Και πάντα με την ιδιαίτερη αυτή ματιά του, που βάζει στο επίκεντρο τον ταξιδιώτη και όχι τον τουρίστα.

Προορισμός αυτής της εβδομάδας, το Άαχεν της Γερμανίας.

Typos-i

Του Γιάννη Παπαδημητρίου

Οι επικείμενες ευρωεκλογές εμπνέουν το σημερινό ταξίδι στο γερμανικό Άαχεν, αποκαλούμενο ενίοτε, με ισχυρή δόση υπερβολής, «πρώτη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα». Δεν απέχει πάντως πολύ από τις Βρυξέλλες! Η πόλη των 250.000 κατοίκων, που ανήκει στο κρατίδιο της Βόρειας Ρηνανίας - Βεστφαλίας, βρίσκεται ακριβώς δίπλα στα σύνορα και του Βελγίου και της Ολλανδίας.

Ακούσαμε για πρώτη φορά τη λόγια ονομασία του, την περίεργη λέξη «Ακυίσγρανον» από τον Καθηγητή της Ιστορίας στο σχολείο, ο οποίος συνδύαζε με ανεπανάληπτο τρόπο την καθαρεύουσα του εγχειριδίου με τη βαρειά προφορά. Η ονομασία προήλθε από την αντίστοιχη λατινική, σύνθεση του aquae (νερό) στη δοτική πτώση και του κελτικού θεού του νερού Γκράνους στη γενική, και ανταποκρίνεται στην ιστορική εξέλιξη της πόλης, καθώς οι Ρωμαίοι μετέτρεψαν τον αρχικό κελτικό οικισμό σε ονομαστό κέντρο λουτροθεραπείας στη δυτική ενδοχώρα του συνοριακού Ρήνου.  

Και για τη θέση αλλά και για τα λουτρά του το διάλεξε, στα τέλη του 8^ου αιώνα, ο βασιλιάς των Φράγκων Καρλομάγνος ως πρωτεύουσα του αχανούς κράτους του, που εκτεινόταν από τα Πυρηναία μέχρι τον Έλβα και από τη Δανία μέχρι την κεντρική Ιταλία. Τα Χριστούγεννα του 800 στέφθηκε εδώ Ρωμαίος Αυτοκράτορας από τον Πάπα, αναβιώνοντας τον τίτλο ύστερα από 3 και πλέον αιώνες. Η προσπάθεια πλήρους αποκατάστασης της ρωμαϊκής επικράτειας, με την πρόταση γάμου στη Βυζαντινή αυτοκράτειρα Ειρήνη, δεν ευοδώθηκε τελικά. Πήρε μεγάλες πρωτοβουλίες θεσμικής οργάνωσης στη νομοθεσία, τη διοίκηση και την οικονομία και υπήρξε προστάτης των γραμμάτων και των τεχνών.

Η εποχή του, η οποία κληροδότησε ακόμη ένα εργαλείο ενοποίησης του χριστιανικού κόσμου, τη στρογγυλόσχημη γραφή των μεσαιωνικών χρονικών, έγινε γνωστή ως «Καρολίγγεια Αναγέννηση». Ο ιστορικός Γκιζό τον παρομοίωσε με λαμπρό μετεωρίτη, που ξεπήδησε απρόσμενα στο έρεβος της βαρβαρότητας για να εξαφανιστεί στα σκοτάδια του φεουδαλισμού. Η Ιστορία δεν στέκεται σε λεπτομέρειες, όπως η σφαγή χιλιάδων Σαξόνων με σκοπό τον εκχριστιανισμό των υπολοίπων. Οι επίγονοι πάντως δεν στάθηκαν στο ύψος του και το κράτος διαμοιράστηκε σε 3 τμήματα, από τον εδαφικό προσδιορισμό των οποίων προήλθαν αργότερα τόσο η Γαλλία όσο και η Γερμανία.

Η στέψη του έγινε στο βασιλικό παρεκκλήσιο, το οποίο εμφανίζεται ως συνθετικό, μαζί φυσικά με το νερό στη γαλλική ονομασία Αιξ-λα-Σαπέλ της πόλης. Σταδιακά εξελίχθηκε στον Καθεδρικό ναό του Άαχεν, το πρώτο γερμανικό μνημείο, που εντάχθηκε στη λίστα της Unesco.

Αν και οι μεταγενέστερες προσθήκες του προσδίδουν μια ασύμμετρη εξωτερική εμφάνιση, το εσωτερικό του οκταγωνικού παρεκκλησίου με τον χρυσό βωμό, τη λάρνακα και τον μαρμάρινο θρόνο του Καρλομάγνου, τα ψηφιδωτά και τον πολυέλαιο, είναι εντυπωσιακό και δικαίως αποτελεί πόλο έλξης, προσκυνητών μετά από την αγιοποίηση του Καρλομάγνου και τουριστών σήμερα.

Η αναβίωση του συμβολικού ρόλου του ναού, με καθαρά γερμανικό ενδιαφέρον πλέον, έγινε τον 10^ο αιώνα. 30 αυτοκράτορες στέφθηκαν εδώ, ύστερα από την όχι και τόσο ελεύθερη ετυμηγορία του εκάστοτε εκλεκτορικού σώματος, αποτελούμενου από 3 εκκλησιαστικούς και 4 κοσμικούς άρχοντες. Διαδικασία, που έδινε μια ψευδαίσθηση ενότητας στον κατακερματισμένο κατά τα λοιπά γερμανικό χώρο. Και η ανιψιά του Τσιμισκή Θεοφανώ έγινε Γερμανή αυτοκράτειρα!

Το Ακυίσγρανο αποτέλεσε θέατρο και εκκλησιαστικών εξελίξεων με την πραγματοποίηση 22 συνόδων, από τις οποίες αυτή του 802 επισημοποίησε τη δογματική διαφορά μεταξύ ορθοδοξίας και καθολικισμού.

Απέναντι, στα ερείπια του βασιλικού παλατιού χτίστηκε το γοτθικό Δημαρχείο του 14^ου αιώνα με 3 εντυπωσιακές αίθουσες τελετών, αγάλματα αυτοκρατόρων στην πρόσοψή του και τον απαραίτητο μπρούτζινο Καρλομάγνο μπροστά του, στην πλατεία της Αγοράς. 

Στο κτίριο γίνεται η ετήσια τελετή της απονομής του βραβείου Καρλομάγνου, που θέσπισε η πόλη του Άαχεν προς τιμή όσων έχουν συμβάλει αποφασιστικά στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, μεταξύ των οποίων και ο (πρώτος) Κωνσταντίνος Καραμανλής. Από την κορυφή του χαμηλού λόφου, στον οποίο βρίσκεται το ιστορικό κέντρο, κατηφορίζουμε προς τη νεότερη πόλη.

Το Άαχεν διατήρησε την ιαματική του κουλτούρα και η καλύτερη μαρτυρία είναι το αναστηλωμένο μετά τον πόλεμο Elisenbrunnen, οι πηγές δηλαδή της βασίλισσας Ελίζε. Πρόκειται για ένα αριστούργημα του πρωσικού κλασικισμού με ροτόντα και κιονοστοιχίες, που σχεδίασαν οι Κρέμερ και Σίνκελ. Στεγάζει δύο πηγές πόσιμου θειούχου νερού σε θερμοκρασία 52 βαθμών με θεραπευτικές ιδιότητες, προφανώς και με δυσοσμία. Υποδέχθηκε διάσημους επισκέπτες κατά τους προηγούμενους αιώνες και έδωσε στην πόλη το δικαίωμα να χρησιμοποιεί το πρόθεμα Bad (λουτρόπολη) στον τίτλο της.

Σήμερα πια χρησιμοποιούνται οι σύγχρονες Θέρμες του Καρόλου. Όλο το ιστορικό κέντρο πάντως είναι ένας θρίαμβος του νερού με δεκάδες κρήνες και συντριβάνια, συνδυασμένα με έργα υπαίθριας γλυπτικής. Μνημονεύω μόνο το Γκελντμπρούνεν με 4 αλληγορίες για τον κύκλο του χρήματος - ζητιανιά, φιλαργυρία, απληστία και κυρίως διαφθορά.

Κατά τα άλλα η πόλη σταδιοδρόμησε στο απώτερο παρελθόν ως κέντρο παραγωγής υφασμάτων και στο εγγύτερο ως έδρα βιομηχανιών μετάλλου. Από την περιοχή αυτή εισέβαλαν οι Γερμανοί στις γειτονικές χώρες κατά τους δύο παγκοσμίους πολέμους. Το Άαχεν το πλήρωσε με την 11χρονη βελγική κατοχή στο τέλος του πρώτου και με εκτεταμένους συμμαχικούς βομβαρδισμούς στη διάρκεια του δεύτερου. Ο Καθεδρικός γλύτωσε, επειδή η βόμβα μπήκε από ένα παράθυρο και βγήκε από άλλο!

Στις μέρες μας τα ορυχεία λιγνίτη στην ευρύτερη περιφέρεια, που, σε συνδυασμό με γεωγραφικούς παράγοντες, είχαν επιδεινώσει το κλίμα, προκάλεσαν μεγάλες οικολογικές κινητοποιήσεις.

Σπουδαία είναι και η εκπαιδευτική του παρακαταθήκη. Το Πολυτεχνείο Ρηνανίας - Βεστφαλίας (RWTH) ιδρύθηκε το 1870 και είναι από τα σημαντικότερα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ενώ μαζί με τα θυγατρικά του Ινστιτούτα αποτελεί τον μεγαλύτερο εργοδότη της πόλης. Οι χιλιάδες φοιτητές συμβάλλουν στον πολυεθνικό χαρακτήρα του πληθυσμού, αποτελούμενου κατά το 1/6 από αλλοδαπούς.

Το Διεθνές Μουσείο Εφημερίδας διαθέτει 200.000 γερμανικά και διεθνή φύλλα από τον 17^ο αιώνα μέχρι σήμερα και με την άρτια οργάνωσή του προσφέρει ένα απολαυστικό πανόραμα του διαχρονικού ρόλου του Τύπου στην ανθρώπινη ζωή. Η ενότητα «Ψέματα και αλήθειες» είναι αφιερωμένη στη διαστρέβλωση και τη χειραγώγηση και παρουσιάζει διάσημα φωτογραφικά μοντάζ, όπως λ.χ. την «εξαφάνιση» του Τρότσκι από το κάδρο μιας ιστορικής ομιλίας του Λένιν στο πλήθος (η ιστοσελίδα του μουσείου: https://izm.de/). Δεν είναι ο μοναδικός δεσμός της πόλης με την τέταρτη εξουσία.

To 1851 ο Γερμανοεβραίος Πάουλ Γιούλιους Ρόιτερ ίδρυσε εδώ το πρώτο πρακτορείο διεθνών ειδήσεων, που χρησιμοποιούσε ταχυδρομικά περιστέρια και έμελλε να εξελιχθεί στο πασίγνωστο Reuters του Λονδίνου. Από τα υπόλοιπα μουσεία επιλέγω το Κούβεν, από το όνομα δύο αρχιτεκτόνων, πατέρα και γυιού, που είναι αφιερωμένο στον αστικό διάκοσμο και την καθημερινή ζωή των περασμένων αιώνων.

Η πόλη φημίζεται για τη ζαχαροπλαστική της παράδοση, με πιο γνωστά τα ΠΟΠ αρτοσκευάσματα Aachener Printen με μεγάλη ποικιλία συστατικών και μυρωδικών. Μη παραλείψετε τα λουκάνικα με πουρέ και λάχανο και το μαριναρισμένο ψητό μοσχάρι ζαουερμπράτεν.

Στο χωριό Λανγκεμπρόιχ, στα μισά της απόστασης μεταξύ Άαχεν και Κολωνίας, βρίσκεται το σπίτι, όπου ο συγγραφέας Χάινριχ Μπελ, ένας οξυδερκής παρατηρητής της γερμανικής κοινωνίας, έζησε τις τελευταίες του δεκαετίες. Υπήρξε συνεπής αντιμιλιταριστής, πράγμα που του στοίχισε την εχθρότητα της γερμανικής δεξιάς, ακόμα και μετά από τη βράβευσή του με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1972. Το γνωστότερο στην Ελλάδα έργο του είναι «Η χαμένη τιμή της Καταρίνα Μπλουμ». Το σπίτι παρέχει φιλοξενία και δημιουργικό χώρο σε συγγραφείς ή καλλιτέχνες, που αντιμετωπίζουν δυσκολίες, ενώ το όνομα του Μπελ έχει δοθεί στο ερευνητικό ίδρυμα των Γερμανών Πρασίνων.

Εύκολη είναι η εκδρομή σε πόλεις 2 γειτονικών χωρών αλλά στις όχθες του ίδιου ποταμού, του Μεέζ ή Μάας - Μόζα στα ελληνικά. Είτε στο ολλανδικό Μάαστριχτ με το μεσαιωνικό ιστορικό κέντρο, που έγινε πασίγνωστο το 1992 με την υπογραφή της συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και συνδέεται με αστική συγκοινωνία, είτε στη βελγική Λιέγη με το μουσείο Βαλονίας.