Αποθέματα και αποθετήρια

Του Βασίλη Νιτσιάκου*

Τις τελευταίες δεκαετίες από τη μαγική λέξη «ανάπτυξη», περάσαμε στην πιο μαγική «προγράμματα». Τρέχουν, λοιπόν, πίσω από αυτή τη νέα μαγική λέξη εταιρείες, κερδοσκοπικές ή μη κερδοσκοπικές, επιστήμονες και ερευνητές και έχει προκύψει μια νέα λέξη αναφερόμενη σε χαρακτήρα πανεπιστημιακού: «προγραμματάκιας».

Παράλληλα, έχουν προκύψει νέοι όροι: εκτός από την «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», που είναι το νέο καλάθι που παίρνει όλα τα φρούτα: «απόθεμα» και «αποθετήριο» (πολιτισμού).

Ο πολιτισμός, λοιπόν, σαν απόθεμα και το καλάθι που μπαίνουν τα «αποθέματα», «αποθετήριο». Είναι άραγε ο πολιτισμός απόθεμα, ίζημα, πέτρωμα ή κάτι ανάλογο από το παρελθόν; Τα κομμάτια του μπορούν να «ριχτούν» φύρδην μίγδην σ' ένα καλάθι που το λένε «αποθετήριο» κι όποιος μπορεί ας βγάλει άκρη. Είναι ο πολιτισμός κομμάτια και θρύψαλα, κοχύλια και μαργαριτάρια, που ο καθένας τα συλλέγει και τα ρίχνει σαν αποθέματα στο αποθετήριο;

Οι επιστήμες του πολιτισμού από τη σύγχρονη Λαογραφία και την Πολιτισμική Ανθρωπολογία μέχρι τις Πολιτισμικές Σπουδές άλλα μας λένε. Μιλούν πια όλοι για τον πολιτισμό ως ολικό φαινόμενο και διαδικασία, ως ένα σύστημα συμβόλων που νοηματοδοτούν τη ζωή μας και τα πράγματα εν γένει. Τα όποια σπαράγματα, απολιθώματα, στοιχεία εν πάση περιπτώσει του παρελθόντος δεν μιλούν από μόνα τους, αλλά μόνο εάν τα εντάξεις στο χωροχρονικό τους πλαίσιο.

Βλέπουμε, λοιπόν, τέτοια αποθετήρια, όπου «ρίχνονται» μέσα κυριολεκτικά εική και ως έτυχε «τεκμήρια», ας πούμε, της «παράδοσης». Ψάχνεις κι εσύ να βρεις την τεκμηρίωση των τεκμηρίων, την πλαισίωσή τους, η οποία πλαισίωση κάνει το τεκμήριο να μιλά για τον εαυτό του, τι ακριβώς είναι αυτό το πράγμα, εις μάτην. «Τεκμήρια» ριγμένα όπως να 'ναι σ' ένα καλάθι.

Στην ερώτηση περί τεκμηρίωσης των τεκμηρίων, η απάντηση είναι μια ακόμη μαγική λέξη: «μεταδεδομένα». Σ' ένα ολοκληρωμένο, λοιπόν, πρόγραμμα που έχει δημοσιοποιηθεί και είναι προσβάσιμο στον κόσμο και εκτεθειμένο βεβαίως σε δημόσια θέα και επιστημονική κριτική, σου λένε «δεν πειράζει στο μέλλον θα γίνει και η τεκμηρίωση».

Ο πολιτισμός είναι τρόπος και στάση ζωής. Συμπεριλαμβάνει και την ίδια την επιστήμη ως κοινωνικό και ιστορικό φαινόμενο. Το υπουργείο θα έπρεπε να λέγεται «πολιτιστικής διαχείρισης», διότι και το ίδιο αποτελεί μέρος του πολιτισμού ως ολικού φαινομένου.

*Ο Βασίλης Νιτσιάκος είναι καθηγητής Κοινωνικής Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων