1940-45: Τα Γιάννενα πριν και μετά τον πόλεμο

O ελληνοϊταλικός πόλεμος το 1940 βρήκε τα Γιάννενα σε μια φάση καμπής. Δεν είχαν συμπληρώσει ούτε 30 χρόνια ένταξης στον «εθνικό κορμό» και είχαν ήδη συμμετάσχει σε μια ανακατανομή πληθυσμών που, για τα δεδομένα της περιοχής, δεν ήταν ξένη από πλευράς πολυπολιτισμικότητας.

Στις πρώτες μέρες του πολέμου, και ενώ το δημοτικό συμβούλιο ασχολούνταν με καθημερινά ζητήματα (και αρκετά παρόμοια με τα σημερινά, όπως ενοικιάσεις χώρων κ.λπ.), η πόλη βρισκόταν σε καλό επίπεδο κοινωνικής πρόνοιας, πρόληψης και περίθαλψης. Είχε ένα ισχυρό ιατρικό δυναμικό και στην έκτασή της λειτουργούσαν νοσοκομειακές δομές με πλείστες όσες ειδικότητες και κλινικές (Παππά, 2023), καθώς και ιδιωτικές κλινικές και ιατρεία.

Αν σας αρέσει ο Τύπος, μπορείτε να τον στηρίξετε με μια συνδρομή ή δωρεά, εδώ:

Τα μητρώα του Ιατρικού και Οδοντιατρικού Συλλόγου Ιωαννίνων περιλαμβάνουν, την περίοδο πριν τον πόλεμο, 280 ονόματα. Ανάμεσά τους αρκετοί γνωστοί, οι οποίοι θα παίξουν ή παίζουν ήδη τότε ευρύτερο κοινωνικό ρόλο: Βαδαλούκας, Βλαχλείδης, Δάνος, Σκοπούλης, Χρηστίδης κ.α.

Το 1939 μπαίνει σε λειτουργία και μια κορυφαία, και για τη δημόσια υγεία, υποδομή, η υδροδότηση της πόλης, που θα περιορίσει σημαντικά την εμφάνιση επιδημιών που δεν ήταν και λίγες, τα προηγούμενα χρόνια.

Αυτά, μέχρι τον πόλεμο.

Πέντε χρόνια αργότερα, στις 3 Σεπτεμβρίου 1945, ο δήμαρχος και οι πρόεδροι των Συλλόγων και Σωματείων, συνυπογράφουν ένα κείμενο που προσπαθεί να αποτιμήσει την κατάσταση στην πόλη.

Ενδεικτικά, τελειώνει με την εξής  πρόταση: «Είναι ανάγκη να ληφθή μέριμνα αποστολής ικανών υπαλλήλων δια να αισθανθώμεν την ύπαρξιν όχι Κράτους Γραφειοκρατίας και προπολεμικής νωχελείας, ήτις υφίσταται ακόμη».

Δήμαρχος εκείνη την περίοδο είναι ο Δημήτρης Βλαχλείδης, ο οποίος έχει επιστρέψει στη θέση, μετά τη σύντομη θητεία του Πέτρου Αποστολίδη. Αμφότεροι ήταν γιατροί, ιδιαίτερα αγαπητοί και με διαφορετική πολιτική αναφορά.

Στο κείμενο 13 σελίδων λοιπόν, περιγράφονται τα «πριν» και τα «μετά» του πολέμου. Ξεκινάει από την «ολικήν διάθεσιν του Κράτους» και τα «αποθέματα εμπορευμάτων» της πόλης, στις πολεμικές επιχειρήσεις, με το ξέσπασμα του πολέμου. Αναφέρονται μαζικές περιπτώσεις πολιτών που δεν αποζημιώθηκαν για διάθεση ζωικού κεφαλαίου ή άλλων ειδών και υπηρεσιών καθώς και η «άνευ εκφράσεως» κατάσταση που επέφερε η γερμανική και ιταλική κατοχή και η εμφύλια σύγκρουση, στα πρώτα της χρόνια.
«Κατά το παρελθόν προσέφερε δια την Ελλάδα και προσέφερε πολλά η Ήπειρος, αλλά δεν είχε καταστραφή, τουναντίον μάλιστα ήνθει, τώρα όμως κατεστράφη ολοκληρωτικώς, διότι ολοκληρωτική ήτο η προσφορά της» αναφέρει το κείμενο.

Τα αιτήματα της πόλης αφορούν διάφορους τομείς. Πρώτος, είναι η υγεία. Ο πληθυσμός πλήττεται από υποσιτισμό και έλλειψη φαρμάκων. Οι αρχές προειδοποιούν ότι η φυματίωση «θερίζει» και ζητάνε χρήματα για την «ανάπτυξι και βελτίωσι» των νοσοκομείων, αναρρωτηρίων, έργων αντιμετώπισης της ελονοσίας και «άμεσον και ταχυτάτην επισκευήν του ημιτελούς φθισιατρείου», του μετέπειτα νοσοκομείου «Χατζηκώστα».

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι η διαμαρτυρία για τον τρόπο διανομής της βοήθειας της UNRA. Περιγράφεται «σύγχυση αρμοδιοτήτων και εξουσιών» και αναφέρεται ότι η διανομή στην ύπαιθρο της Ηπείρου «απέτυχεν οικτρώς».

Στον τομέα της στέγασης, το κείμενο είναι ακόμα πιο γλαφυρό: «Η αρξάμενη εργασία στεγάσεως αποτελεί κωμωδίαν και διασπάθισιν χρημάτων» αναφέρει και προσθέτει ότι τα μισά σχολεία της περιοχής, είναι κατεστραμμένα και τα άλλα μισά, δεν έχουν τζάμια. Οι αρχές προειδοποιούν ότι αν δεν υπάρξει άμεση μέριμνα, τα σχολεία δεν θα λειτουργήσουν τη σχολική χρονιά 1945-46.

Η επιστολή συμπεριλαμβάνει και άλλα θέματα: εργατικό δυναμικό, όμηροι, συγκοινωνίες…

«Η Ήπειρος είναι εγκαταλελειμμένη όσον ουδέν διαμέρισμα της ελλάδος, την οποίαν διήλθον ολόκληρον. Η δυστυχία και η αθλιότης της υπαίθρου είναι αφάνταστος»: Πρόκειται για λόγια του Επιθεωρητή Κινητών Συνεργείων του ΔΕΣ, Θεμ. Μεταξά που συμπεριλαμβάνονται στην επιστολή.

Ένα χρόνο αργότερα, ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης επιμελείται την εντυπωσιακή (και τετράγλωσση σε Ελληνικά-Αγγλικά-Γαλλικά και Ρωσικά) έκθεση «Αι θυσίαι της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». Μεταξύ άλλων, εκεί απεικονίζεται το μέγεθος της καταστροφής από τους βομβαρδισμούς στην πόλη, στα δίκτυα, αλλά και η επίπτωση στον πληθυσμό της Ηπείρου.

Ενδεικτικά, απεικονίζονται τα σημεία ολικής καταστροφής μέσα στον αστικό ιστό, από τους βομβαρδισμούς, αλλά και η καθολική καταστροφή των τηλεφωνικών δικτύων, καθώς και μια σύγκριση με παραστατικούς χάρτες, της οικονομικής δραστηριότητας πριν και μετά τον πόλεμο.

Πηγές:

Αγγέλη Β., Τσαντίκος Γ. «Οι ‘αποστάτες’, τα ρέντζελα και οι δήμαρχοι/Οι δημοτικές εκλογές στα Γιάννενα, 1925-2014». 2019

Παππά Μ. «Ασθένεια και θάνατος στην περιοχή των Ιωαννίνων 1913-1940». Διδ. Διατριβή. Φιλοσοφική Ιωαννίνων. 2023 

«Αι θυσίαι της Ελλάδος στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο». Υφυπουργείο Ανοικοδομήσεως. 1946

Ιστορικό Αρχείο Δήμου Ιωαννιτών